دکتر شهلا کاظمی پور : جامعه‌شناس و عضو هیئت‌علمی بازنشسته دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
تحریریه زندگی آنلاین : سیاست و برنامه‌های جمعیتی مجموعه‌ای از اندیشه‌ها و تصمیمات جمعیتی است که در راه منطقی کردن و هماهنگ ساختن ارکان و نهادهای اجتماعی و اقتصادی و مقررات و نظامات آن‌ها اتخاذ می‌گردد. جامعه‌ایران در چند دهه اخیر تحولات جمعیت شناختی چشمگیری ازجمله کاهش باروری را تجربه کرده است. طی دو دهه گذشته میزان باروری در ایران، به زیر سطح جایگزینی یعنی کمتر از دو فرزند به ازای هر زن، رسیده است، از طرفی محققان توسعه، بر این عقیده‌اند که از میان سرمایه‌های فیزیکی، تکنولوژیکی و انسانی، آنچه که در مسیر تحولات تمدنی غرب مهم و مؤثر بوده است، متغیر کلان سرمایه انسانی و اهمیت و بهره‌وری صحیح از آن می‌باشد.
لذا این امر مسئولین و برنامه ریزان کشور را به تکاپو واداشته که در راستای ایده‌های افزایش باروری سیاست‌هایی را اتخاذ نمایند. تبعات جمعیتی و اجتماعی - اقتصادی کاهش شدید میزان باروری، دولت‌مردان و سیاست‌گذاران جامعه‌ایران را وادار به تجدیدنظر در سیاست‌های جمعیتی و تصویب و اجرای برنامه‌هایی به منظور جلوگیری از پیر شدن جمعیت در سال‌های آینده و تشویق خانواده‌ها به زادوولد بیشتر نموده است.
به همین جهت، برای حفظ جوانی جمعیت و دستیابی به جامعه‌ای پیشرفته، در تدابیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، یک تدبیر به این امر اختصاص‌یافته است، با عنوان: " تنظیم نرخ باروری در بیش از سطح جانشینی با رفع موانع و فراهم آوردن زمینه‌های مناسب و اجرای سیاست‌های حمایتی" می‌توان گفت سیاست‌های جمعیتی در ایران عمدتاً با رویکرد تأثیرگذاری بر حجم و رشد جمعیت و صرفاً برافزایش فرزند آوری تأکید دارند. و هیچ‌کدام از این سیاست‌ها، به عوامل و موانع مؤثر بر کاهش باروری که در دیدگاه‌های مختلف مطرح‌شده و در تحقیقات متعدد نیز تأثیر آن‌ها بر کاهش باروری در کشور نیز تأییدشده است، توجهی نداشته‌اند.
بیشتربخوانید:
نگرانی از پیری جمعیت ایران
ازاین‌رو در راستای کارآمدی هر چه بیشتر سیاست‌های جمعیتی، بایسته‌هایی بدین شرح تأکید می‌گردد؛ سیاست جمعیتی باید از حوزه باروری و برنامه‌ریزی خانواده فراتر رفته و تمامی رفتارهای اجتماعی و انسانی که بر متغیرهای جمعیتی تأثیر می‌گذارند را در برگیرد. عده‌ای معتقدند که باروری یک پدیده زیستی است و باید با توجه به بافت نهادی هر جامعه، آن را مطالعه کرد، یکی از وظایف اصلی به هنگام تدوین سیاست‌های جمعیتی، مشخص کردن متغیرهای جمعیت شناختی است که می‌توان از طریق مداخله و سیاست‌گذاری اصلاح گردند، و سیاست‌گذاری‌های فعال معطوف به علل و ریشه معضلات جمعیتی هستند و تلاش می‌کند تا شرایط و روندهای جمعیت شناختی را حتی‌المقدور تحت تأثیر قرار دهند.نکته مهم دیگر اینکه، سیاست‌های نوین خانواده بایستی غیراجباری باشند، از حقوق سلامت باروری افراد حمایت کنند و به افراد اجازه دهند ، آگاهانه تصمیم‌های باروری‌شان را اتخاذ کنند.
یکی از نخستین و مهم‌ترین گام‌ها برای ساماندهی چالش‌های جمعیت شناختی، نائل آمدن به یک اجماع و توافق نخبگانی است. تا اعتماد و مشارکت تمامی گروه‌های مؤثر و تعیین‌کننده در تنظیم و اجرای این قبیل راهکارها و سیاست‌ها جلب گردد. سیاست‌های فعلی جمعیتی در کشور، به برخی از موارد فوق توجهی نداشته و لذا یا به مرحله اجرا درنیامده‌اند و یا ممکن است در اجرا به هدف‌های خود نرسند.
بیشتربخوانید:
هزینه یک بچه در ایران؛ از بارداری تا یک سالگی
با توجه به اینکه هدف اساسی در تدوین تدابیر سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، بالندگی و پیشرفت همه‌جانبه کشور است و یکی از بنیان‌های اساسی جامعه داشتن جمعیت جوان، سالم و باکیفیت و بهره‌وری بالا می‌باشد، لذا می‌بایست علاوه بر حفظ و تداوم جوانی جمعیت در کشور، به حجم بالای جمعیت جوان فعلی توجه شود تا قبل از خارج شدن جمعیت کشور ( حدود سال ۱۴۲۰)، از پنجره فرصت جمعیتی، می‌بایست برای سالم زیستی و توانمندسازی جوانان و دستیابی آن‌ها به اشتغال تام با بازده بالا، برنامه‌ریزی‌های زیربنایی به عمل آید.
با توجه به نظریات مربوط به کاهش باروری که بسیاری از آن‌ها به‌دفعات در تحقیقات انجام‌شده در کشور نیز مورد تأیید قرارگرفته‌اند، برای سیاست‌گذاری در مورد افزایش فرزند آوری می‌بایست اقداماتی در زمینه برطرف کردن میزان بیکاری جوانان و ناامنی‌های اقتصادی، کاهش بار اقتصادی هزینه پرورش فرزندان، فرهنگ‌سازی جهت ساده زیستی و کاهش تجمل‌گرایی و مهم‌تر از همه فرهنگ‌سازی برای برطرف کردن نابرابری‌های جنسیتی در سطح خانواده به عمل آید.
