زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : محمود سعید

 تحریریه زندگی آنلاین : کروناویروس و بازگشایی مدارس یک دوگانه بزرگ پدید آورد؛ از سویی برخی اعتقاد دارند با وجود اینکه امر آموزش، لازم است، اما باید برای جلوگیری از شیوع بیش از اندازه کروناویروس، باید مانع از بازگشایی مدارس شد. در سوی دیگر، برخی هم اعتقاد دارند، وجود کروناویروس شاید یک یا دو سال دیگر و حتی بیشتر از این‌ها دوام داشته باشد و بنابراین، ما نمی‌توانیم چند سال همه چیز را به تعطیلی بکشانیم و امر آموزش نیز از این گزاره مستثنی نیست، اگرچه در این میان برخی از تحلیل‌ها هم بر این استوار است که با بازگشایی زودتر از موعد مدارس در 15 شهریور، می‌توان تخمین زد که بازگشایی مدارس تا چه اندازه می‌تواند بر شیوع کروناویروس اثرگذار باشد؛ اگر این امر، سرعت شیوع را بسیار بالا برد، می‌توان باز مدارس را تعطیل کرد و اگر آثار آن کمتر بود، ادامه داد. از سوی دیگر، تا آغاز فصل سرما می‌توان بخشی از عقب‌افتادگی‌های احتمالی آینده را جبران کرد. همه این‌ها باعث شد که ترتیب بازگشایی مدارس در سال جاری برهم بخورد و در این میان یک موضوع مهم که چندماهی است در فضای آموزشی کشور شنیده می‌شود، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است: استفاده از اینترنت و آموزش از راه دور.

 بیشتربخوانید:

راهنمای نصب و راه‌اندازی اپلیکیشن شاد ۲

آموزش از طریق نامه!

تا قبل از شیوع کروناویروس دلایل دیگری وجود داشت که برخی‌ها به آموزش از راه دور روی آوردند. رشد جمعیت و افزایش تقاضای آموزش عالی، به‌علاوه توانایی‌های خاص نظام آموزش از راه دور در پاسخ به تقاضای عمومی یکی از عوامل ایجاد این نظام بوده است. یکی از عوامل مهم پیدایش این شیوه آموزش رشد تکنولوژی است. هم‌چنین روی آوردن کشورهای جهان سوم به آموزش از راه دور ریشه در ویژگی‌های و قابلیت‌های این نوع آموزش در پاسخگویی به نیاز جوامع دارد و عللی مانند ارزان بودن، قدرت پوشش وسیع‌تر، انعطاف، نیاز کمتر به اعضای هیئت علمی را در رشد آموزش از راه دور مؤثر بودند. آموزش غیر حضوری، یا آموزش مکاتبه‌ای در دهه اول سال 1700 میلادی آغاز شده است. هنوز هم در نقاط مختلف دنیا از جمله در ایران از شیوه آموزش برای تحصیل و یادگیری، استفاده می‌شود. آموزش مکاتبه‌ای که با نامه‌نگاری مدرسه یا موسسه‌های واجد شرایط اداره می‌شد و بین دانشجویان و استادان از طریق نامه‌نگاری ارتباط برقرار می‌شد، مورد توجه دانشجویان و دانش‌آموزان بود. هم‌زمان با ایالات متحده آمریکا که در زمینه آموزش از راه دور فعالیت قابل قبولی داشت، کشورهای اورپایی دوره‌های آموزش را قبل از سال 1840 به‌صورت جزوه‌های خلاصه‌شده آغاز کرده بود.

ظهور نسل جدید

با ظهور و بروز فضای اینترنت و خصوصاً شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی، هم‌چنین با گسترش استفاده از گوشی‌های تلفن همراه هوشمند، شکل دیگری در عرصه آموزش‌های از راه دور، صورت‌بندی شده است.

پیش از توسعه گوشی‌های همراه هوشمند، بیشتر آموزش از راه دور، تحت وب و با استفاده از کامپیوترها صورت می‌گرفت، اما گوشی‌های تلفن همراه هوشمند، فرصت بسیار وسیعی را در اختیار کاربران قرار داده است تا با بهره‌گیری از طیف‌های وسیعی از اپلیکیشن‌های در پلت‌فرم‌های گوناگون به آموزش از راه دور اقدام کنند.

 این در حالی است که اینک اکثر ارتباطات غیرآموزشی از طریق تماس‌های تصویری یا صوتی مبتنی‌بر اینترنت است و رفته‌رفته، ارتباطات آموزشی نیز از این طریق صورت می‌پذیرد و انتظار می‌رود با افزایش دسترسی همگانی به اینترنت پرسرعت، بخش زیادی از آموزش‌ها در بستر اینترنت صورت پذیرد. البته با شیوع کروناویروس، بخش زیادی از امورات اداری و تجاری، از طریق دورکاری و با بهره‌گیری از فضای اینترنت انجام می‌شود؛ همین امر، سبب می‌شود در این عرصه، بیشتر به امر آموزش نیز توجه شود.

اگرچه برخی از کاربران، آموزش از راه دور را نمی‌پسندند و آن را اساساً کارساز نمی‌دانند، اما با شدت گسترش شبکه‌های اجتماعی، شاید روزی فرا برسد که اصولاً اکثر آموزش‌های حضوری رنگ ببازد.

بیشتربخوانید:

فرصت‌ها و تهدید‌های تلفـن‌های همراه در کــلاس درس

رسمیت‌بخشی به آموزش مکاتبه‌ای

هرچه فن‌آوری‌های علمی در خصوص برقراری ارتباط پیشرفته‌تر شد، آموزش از راه دور با گذر زمان در پله ترقی و پیشرفت قرار گرفته و مرهون تحقیقات و پژوهش‌هایی است که در این زمینه صورت گرفته‌ است.

 هدف مؤسسات و مراکز آموزشی در ابتدا تنها فراهم آوردن فرصت‌های مساوی برای آموزش بود، اما بعدها نه‌تنها به‌عنوان یک هدف بلکه به‌عنوان روشی مناسب برای آموزش کارکنان و یادگیری مداوم نیز مورد توجه قرار گرفت.

مثلاً در اواخر قرن نوزدهم روزنامه‌نگاری به‌نام توماس‌جی‌ فاستر به این نتیجه رسید که کارکنان بزرگسال در جهت ارتقا و پیشرفت کاری نیازمند روش یادگیری مناسبی هستند که بتوانند مهارت‌های سطح بالا را یاد بگیرند؛ بنابراین وی درجهت توسعه دوره‌های مکاتبه‌ای برای ارتقای دانش کارگران زغال سنگ برآمد.

 درپی تلاش‌های وی مدرسه مکاتبه‌ای بین‌المللی ‌ال‌سی‌اس در اسکرانتین پنسیلوانیا شکل گرفت. در این مدرسه که در حدود 250 هزار یادگیرنده ثبت‌نام کردند دوره‌هایی برای فراگیران در مکزیک، آمریکا و استرالیا ارائه می‌شد.

مطالعه مکاتبه‌ای در بریتانیا هم گسترش یافت و بر مبنای آن چندین موسسه پایه‌گذاری شد مثل دانشکده اسکری در ادینبر و دانشکده مکاتبه‌ای در لندن که در سال 1877 شکل گرفتند.

 این روند هم‌چنان ادامه داشت و رفته‌رفته آموزش‌های مکاتبه‌ای، شکل معمولی از آموزش‌ را شامل می‌شد.

کسب آگاهی‌های همگانی

 الینایز وزلیون سه سطح لیسانس،  فوق‌لیسانس و دکترا را به‌عنوان یک بخش از برنامه ساختاریافته آکسفورد ارائه کرد. بین سال‌های 1881 تا 1890 تنها 750 دانشجو ثبت‌نام کرده بودند و در سال 1900 تقریباً 500 یادگیرنده این کلاس‌ها را دنبال می‌کرده‌اند. در سال 1890 در دانشگاه شیکاگو هم مطالعه مکاتبه‌ای به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر آن محسوب می‌شد. دانشگاه ویس‌کان‌سین طی یک دوره کوتاه‌مدت یک موسسه کشاورزی را در سال 1885 برای گسترش و رشد دانشگاه پایه‌ریزی کرد. شش سال بعد دانشگاه یک برنامه مطالعه مکاتبه‌ای را معرفی کرد که پیشقدم آن مورخ برجسته‌ای به‌نام فردریک جکسون ترنر بود. عدم علاقه اعضای هیئت علمی به این روش مطالعه و حداقل پذیرش از طرف جامعه، موجب شد تا این برنامه‌ از سال 1899 به بعد دیگر ادامه نیابد، اما از زمانی که راه‌های ارتباطی بشر، سرعت افزون‌تری گرفت، روند شتابانی را در عرصه آموزش از راه دور شاهد بودیم و حتی گسترش امواج رادیویی و تلویزیونی نیز بر امر آموزش از راه دور آثار بسیار مثبتی داشت. از سوی دیگر، ترکیب فن‌آوری‌های ارتباطی نیز باعث ظهور نسل جدیدی از آموزش از راه دور شد، البته نباید از نظر دور داشت که تمام فن‌آوری‌های ارتباطی باعث ایجاد آموزش غیراجباری برای اکثر افراد بشر شده است.

نسل شتابان اینترنت

در نهایت با ظهور و بروز شبکه‌های اجتماعی و امکان برقراری ارتباط تصویری اینترنتی، شکل جدید از آموزش از راه دور در دنیا شکل گرفت که اینک تا حدودی در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع از آموزش هزینه بسیار کمتری دارد و البته مزیت‌های زیادی را نیز دارا است.

من‌جمله اینکه ارتباط دوسویه و تعاملی است؛ امکان ارتباط صوتی، تصویری و مکاتبه‌ای وجود دارد؛ می‌توان فراگیران را به‌صورت آنلاین کنترل کرد و مزیت‌های دیگر. در واقع اینترنت از جمله آخرین چرخه‌هایی است که مؤسسات اعم از معتبر و غیرمعتبر آموزش و دوره‌ها را از طریق آن در دسترس یادگیرندگان قرار می‌دهند.

اینترنت گستره بسیار متنوعی را برای فعالیت‌ها و تعامل‌های غیرهم‌زمان و هم‌زمان فراهم کرده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: جلسات چت، مذاکره‌های آنلاین، پست الکترونیکی صدا، داده و فیلم، تله‌کنفرانس‌ها (کنفرانس تصویری و شینداری) و غیره که همه این فن‌آوری‌ها می‌تواند مورد استفاده فراگیران در زمان برقراری تعامل با معلم قرار گیرد. هم‌چنین استفاده از فضای اینترنت امکان دسترسی به محتوا و مطالب کلاسی، آخرین پژوهش‌ها، وقایع و اخبار را فراهم می‌آورد. آموزش آنلاین این امکان را برای یادگیرندگان به‌وجود می‌آورد تا آن‌ها در زمان دلخواه فعالیت‌ها و تکالیف مورد نیاز را انجام دهند.

دانش سوارشده بر امواج رادیویی

چنان‌چه اشاره شد انتقالات رادیویی و ضبط‌های شنیداری در جهت آموزش فراگیران در دور دست شد. مطابق با اظهارات سیمنسون و همکارانش در دهه 1920 تقریباً تمام پایگاه‌های رادیویی، آموزش از راه دور به توده‌های مردم انتقال می‌داده‌اند. اگرچه انتقال پیام از طریق فن‌آوری به‌عنوان یک پدیده جدید سرانجام کاهش یافت، اما منجر به رشد و گسترش فن‌آوری‌های دیداری هم‌چون تلویزیون شد. پخش برنامه‌های آموزشی تقریباً زودتر از دهه 1930 صورت می‌گرفته، اما دوره‌های مبتنی بر تلویزیون که از طریق موسسه پخش شود، تا دهه 1950 اجرا نشد. در چنین زمانی بود که دانشگاه ریزرو شرقی به‌عنوان اولین موسسه آمریکایی، مجموعه‌ای از دوره‌های تلویزیونی را ارائه کرد. هم‌چنین تلفیق چند تکنولوژی با همدیگر هم‌چون فن‌آوری‌های ماهواره‌ای (در طی دهه 1960) و ظهور سیستم‌های فیبر نوری (در اواخر دهه 1980)، راه‌ها و روش‌های دیگری را برای آموزش از راه دور از طریق فن‌آوری‌های هم‌زمان و دوطرفه ایجاد کرد. به‌کارگیری این نوع فن‌آوری‌ها در عرصه آموزش، دربردارنده هزینه‌های نسبتاً بالایی است تا آنجا که خیلی از ارائه‌کنندگان این شکل از آموزش، مجبور به ایجاد شبکه‌های مورد نیاز فراگیران جهت دسترسی آن‌ها به این دوره‌ها شده‌اند. یعنی ایجاد بستر تعاملی و دوطرفه قبل از ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی امری بسیار هزینه‌بر بود.

مزایای آموزش از راه دور

در حالت کلی برای آموزش از راه دور می‌توان چندین مزیت را برشمرد. اولین مزیت این نوع از آموزش این است که یادگیرنده و یاددهنده الزاماً در یک مکان حضور ندارند و می‌توانند کیلومترها باهم فاصله داشته باشند. دومین مزیت این است که در آموزش از راه دور، هزینه رفت‌وآمد، تهیه مکانی برای آموزش و هزینه افراد شاغل در بخش‌های اداری پایین خواهد آمد.

 ناگفته نماند که در این شکل از آموزش افراد از طیف‌های وسیعی می‌توانند در کلاس‌ها شرکت داشته باشند، مثلاً افراد معلول که توانایی چندانی در رفت‌وآمد ندارند یا همه کسانی که با افزایش سن، نمی‌توانند در آموزش‌های حضوری، شرکت داشته باشند.

برخی از صاحب‌نظران عرصه آموزش و پرورش، آموزش از راه دور را رفع محدودیت‌های مربوط به زمان، مکان، و منابع آموزشی می‌دانند و معتقدند که دوره آموزش‌های سنتی به پایان رسیده است و آموزش از راه دور پاسخگوی نیاز‌های دوران معاصر است.

این صاحب‌نظران علاوه‌بر مزایای یادشده، مزیت‌های مختلفی برای سیستم آموزش از راه دور برمی‌شمرند: آرامش، صرفه‌جویی در مصرف انرژی، کم‌شدن ترافیک و آلودگی، انعطاف برنامه درسی با توجه به شرایط آمادگی دانش‌آموز، کیفیت بالای ارائه دروس و استفاده از آموزش‌های تصویری و چندرسانه‌ای، پشتیبانی و ثبت‌نام از تعداد زیاد دانش‌پژوه در یک درس.

پدید آمدن یک نسل ضداجتماع؟!

در کنار این مزیت‌ها، معایبی نیز برای آموزش از راه دور می‌توان برشمرد. یکی از مهم‌ترین عیب‌هایی که برای آموزش از راه بیان می‌کنند این است که اساساً هیچ چیزی، جای آموزش حضوری را نمی‌گیرد! برخی اعتقاد دارند اگر نگاه ما صرفاً آموزشی باشد، آموزش از راه دور کارکرد زیادی خواهد داشت. در افرادی که سن بالاتری دارند و بازماندگان از تحصیل آموزش از راه دور می‌تواند بدون حضور فیزیکی آموزش ببینند و مسئله‌ای هم پیش نخواهد آمد، اما بچه‌هایی با سنین پایین باید حتماً در مدرسه حضور داشته باشند. البته آموزش از راه دور می‌تواند به‌صورت مکمل در کنار نظام آموزش حضوری باشد، اما اینکه کاملاً جایگزین آن شود ایده خوبی نیست. تکنولوژی‌های آموزشی هر چقدر هم که پیشرفت کرده باشند هیچ‌وقت نمی‌توانند جایگزین کلاس درس و محیط مدرسه و حضور معلم باشند. سیستم آموزش حضوری به‌دلیل کارکرد اجتماعی کردن هیچ‌گاه آلترناتیوی نخواهد داشت. هم‌چنین برخی از کارشناسان معتقدند مدارس ما مثل بقیه مدارس دنیا یک محیط اجتماعی محسوب می‌شوند. این محیط اجتماعی مثل هر محیط اجتماعی دیگری ممکن است که آسیب‌هایی را به‌همراه داشته باشد. محیط مدرسه در واقع انعکاسی از محیط واقعی جامعه است. در همین محیط اجتماعی است که بچه‌ها یاد می‌گیرند که چطور زندگی کنند.