فرزانه درویشی؛ کارشناسی ارشد مامایی، عضو انجمن علمی مامایی ایران
لکه‌بینی به خروج ترشحات خونی خفیف از واژن، مشابه الگوی خونریزی در روزهای اول و یا آخر دوران قاعدگی، گفته می‌شود.
این ترشحات خونی به رنگ صورتی، قرمز یا قهوه‌ای بوده و می‌تواند در هر زمانی در دوران بارداری اتفاق بیفتد.
لکه‌بینی بسته به اینکه در کدام مرحله از بارداری (نیمه اول یا دوم) ظاهر شود با علل متفاوتی همراه است.
در نیمه نخست بارداری (20 هفته اول) لکه‌بینی به طور معمول به دنبال شرایط زیر اتفاق می‌افتد:
لانه‌گزینی تخمک بارور شده
اتصال تخمک بارور شده به جدار رحم با ریزش قسمتی از دیواره رحم می‌تواند منجر به لکه‌بینی و یا خونریزی شود.
به طور معمول این تظاهرات خونی همزمان با موعد خونریزی قاعدگی اتفاق می‌افتد و خانمی که از بارداری خود بی‌اطلاع است، آن را به حساب خونریزی دوران قاعدگی خود می‌گذارد.
تهدید به سقط
لکه‌بینی به ویژه اگر با دردهای کرامپی شکم توأم شود، مهمترین علامت پیشگویی‌کننده سقط است.
سایر علائم تهدید به سقط: دردهای منظم زیر شکم، کمر درد و احساس فشار در لگن.
حاملگی خارج از رحم (حاملگی نابهجا)
کاشته شدن تخمک بارور شده در هر محلی به غیر از حفره رحم، حاملگی نابهجا محسوب می‌شود.
80-60 درصد از زنان مبتلا به حاملگی نابهجا درجاتی از لکه‌بینی و یا خونریزی را تجربه و اغلب با شکایت از دردهای شدید زیر شکم و لگن به درمانگاه مراجعه می‌کنند.
حاملگی مولار
حاملگی مولار یا به اصطلاح بچه خوره، فرمی از حاملگی غیر طبیعی است که در آن تخمک بارور شده غیرزنده در حفره رحم لانه گزینی کرده و پرزهای متورم جفتی با تشکیل کیست‌هایی به مشابه خوشه انگور حفره رحم را می‌پوشانند و شواهدی از جنین دیده نمی‌شود.
این نوع از حاملگی غالباً با لکه‌بینی و یا خونریزی نامنظم، تهوع و استفراغ بسیار شدید، رشد رحمی فراتر از سن حاملگی و گاهاً افزایش فشار خون و به همراه آن دفع پروتئین از ادرار (پره‌اکلامپسی یا مسمومیت حاملگی)، در اوایل بارداری همراه است.
در نیمه دوم بارداری (20 هفته دوم) نیز شرایطی که می‌توانند با بروز لکه‌بینی همراه باشند عبارتند از:
جفت سرراهی
جفت اندامی دایره‌ای شکل است که به طور طبیعی در قسمت فوقانی دیواره رحم لانه‌گزینی می‌کند و از طریق بند ناف وظیفه خونرسانی به جنین را بر عهده دارد.
در مواردی همچون حاملگی چندقلویی، سابقه سزارین قبلی و ... جفت ممکن است در قسمت‌های تحتانی رحم و یا در مجاورت دهانه رحم لانه‌گزینی کند؛ در این شرایط به اصطلاح جفت سرراهی خوانده می‌شود.
جفت سرراهی با کوچکترین ضربه، نزدیکی، پرداختن به فعالیت‌های سنگین و یا با شروع زایمان مستعد جدا شدگی و به دنبال آن لکه‌بینی و خونریزی بدون درد است.
دکولمان جفت یا جدا شدن زودتر از موعد جفت
به طور طبیعی جفت بعد از زایمان از محل لانه گزینی خود جدا می‌شود.
در برخی از بارداری‌ها به ویژه بارداری‌های همراه با فشار خون بسیار بالا، پارگی پیش از موعد کیسه آب، استعمال دخانیات و... جفت ممکن است پیش از موعد زایمان از محل لانه گزینی خود جدا شود؛ در این شرایط مادر ممکن است لکه‌بینی و یا خونریزی‌های دردناک و همچنین انقباضات بیش از حد رحم را تجربه کند.
لکه‌بینی در اواخر حاملگی به عنوان نمایش زایمانی
در برخی از مادران باردار ترشحات خونابه‌ای و یا لکه‌بینی نخستین پیش درآمد شروع زایمان است که امری طبیعی بوده و می‌تواند توأم با انقباضات منظم رحمی، پارگی کیسه آب و باز شدن دهانه رحم باشد.
قابل توجه مادران عزیز باردار
مشاهده هرگونه لکه خون در دوران بارداری، حتی یک قطره باشد و تکرار نشده باشد، مستلزم پیگیری فوری و مراجعه به پزشک متخصص زنان، ماما و یا مراجعه به بیمارستان است تا با کشف علت، مراقبت و اقدامات لازم درمانی به کار گرفته شود.
رعایت نکته‌های زیر مادامی که لکه بینی و یا خونریزی وجود دارد الزامی است:
- استراحت مطلق
- استفاده از توالت فرنگی
- ممنوعیت سوار شدن بر موتور و یا دوچرخه
- اجتناب از نزدیکی
- دوری از محیط پراسترس و تنش‌زا
مصرف مقادیر زیاد کافئین که در دانه‌های قهوه، کاکائو و برگ چای موجود است و همچنین زعفران در دوران بارداری به دلیل افزایش خطر انقباضات رحم و خطر سقط ممنوع است.
