کرج یکی از کلان‌شهر‌های ایران و همچنین مرکز استان البرز می‌باشد. این شهر که هم اکنون بخش قابل توجهی از فشار جمعیت و کم‌آبی تهران را تحمل می‌کند، از دوران پیش از تاریخ و باستان نیز سرزمینی پرجاذبه و مرکز آب و آبادانی بوده‌است.
کرج یکی از کلان‌شهر‌های ایران و همچنین مرکز استان البرز می‌باشد. این شهر که هم اکنون بخش قابل توجهی از فشار جمعیت و کم‌آبی تهران را تحمل می‌کند، از دوران پیش از تاریخ و باستان نیز سرزمینی پرجاذبه و مرکز آب و آبادانی بوده‌است.
استعدادهای طبیعی و منابع آبی فراوان رشته‌کوه البرز، همچنین خاک حاصل‌خیز دامنه‌های البرز و دشت منتهی به آن برای اجتماعات بشری مناسب بوده‌است و دلیل آن آثار باستانی ارزشمندی است که در گوشه و کنار این جلگه وسیع و در حاشیه راههای ارتباطی کهن قابل مشاهده‌است. تپه‌های آق‌تپه، مراد‌تپه و تپه مردآباد، قلعه‌های تاریخی تنگ‌گسیل و شهرستانک و آثار دوران اسلامی همچون برج میدانک مغولی، پل و کاروانسرای شاه‌عباسی کرج، کاخ‌های قاجاری و کاخ‌های رضا‌شاهی و محمدرضا‌شاهی حکایت از استمرار استقرارهای پی‌در‌پی در این منطقه دارد.
در حوزه فرمانداری کرج بیش از ۱۰۰ اثر با ارزش فرهنگی و تاریخی و هنری شناسایی شده برخی از محبوب‌ترین آنها در این گزارش معرفی شده است.
جاده چالوس
جاده ۵۹، معروف به جاده چالوس یکی از مهمترین جاده ها برای مردم تهران و کرجِ که از میان شهر کرج در استان البرز شروع و به شهر چالوس در کرانه دریای خزر وصل می شود. بعضی ها این جاده را یکی از زیباترین جاده های جهان می دانند چون این جاده در هر فصل و با هر رنگی زیبا و چشم نواز است.
زیبایی‌های ناشناخته با طبیعتی حیرت‌انگیز، وجود رودخانه‌های آب شیرین البرز، مانند رودخانه کرج و چشمه سارهای بسیار زیبا، غارهای طبیعی، آبشارهای مرتفع، کوه‌های بلند، درختان کهنسال، پوشش گیاهی و جانوری متنوع، آب‌های معدنی با خواص درمانی، این جاده را به یکی از زیباترین جاده‌های گردشگری کشور از لحاظ وجود پدیده‌های طبیعی تبدیل کرده است.
روستای شهرستانک
در ارتفاعات البرز مرکزی، آنجا که کوه‌ها باز و به بازوی هم آنقدر دامن می‌کشند که سرانجام از گذرگاه سر به اوج کوه‌های شمال باختری خراسان خود را به کوه‌های هندو‌کش و فلامت پامیر می‌رسانند. دهکده‌ای با پیشینه تاریخی بسیار کهن آرمیده است.
در سینه‌کش البرز مرکزی آنجا که دمای تابستانی آن به زحمت از ۱۵ درجه سانتی‌گراد می‌گذرد و در بلندی‌های این میزان به ۵ درجه کاهش می‌یابد ، دهکده کوهستانی شهرستانک دامن کشیده است. جایی که ناصر‌الدین شاه قاجار از طبیعت بکر آن غافل نماند و قصر تابستانی خود را در آن پی افکند.
در گوشه‌ای از این دریای سنگ و صخره که طول آن به ۳۳۳۰ کیلومتر و عرض متوسط آن به ۸۵ کیلومتر می‌رسد، دهکده خوش‌منظر شهرستانک سر بر آورده است. این تابع دهستان «لورا» در ۶۳ کیلومتری شمال غربی کرج و ۱۰ کیلومتری پل دو آب، بر سر راه کرج - چالوس ایستاده است. در منطقه‌ای سردسیر که اقتصاد آن عموماً متکی بر کشت و زرع غلات و گردو، پرورش زنبور عسل، تولید لبنیات، دامداری و نیز جاجیم و شال‌بافی است.
اکثر دره‌هایی که در این رشته‌کوه قرار دارند، شمالی - جنوبی‌اند. و تنها دره‌ای که شرقی - غربی است همین شهرستانک است. اینجا گذرگاه خورشید است! یعنی از لحظه‌ی طلوع تا غروب آفتاب را می‌توان در این دره دید. به خاطر طول مدت تابش خورشید، این دره بهترین آب‌و‌هوای ییلاقی ایران را دارد. و همین ویژگی (شرقی - غربی بودن دره) باعث شده بود، ناصر‌الدین‌شاه که خوش‌گذران‌ترین پادشاه سلسله قاجاریه بود، قصری بر بلندترین نقطه شهرستانک بنا کند که هنوز بعد از گذشت ۱۲۰ سال بقایای آن دیده می‌شود.
غار یخ‌مراد
غار یخ‌مراد در حوالی روستای آزادبر و روستای کهنه‌ده در منطقه گچسر و جاده چالوس می‌باشد. این غار در محدوده استان البرز و از جاذبه‌های طبیعی استان البرز می‌باشد. دریچهٔ ورودی این غار در ارتفاعات کوه‌های منطقه واقع شده‌است و مسیر غار عموماً شیب‌دار و رو به پایین است که نهایتاً با رسیدن به اعماق کوه، با چشمه‌های یخ‌زده در کف زمین و استالاکتیت‌های اسفنجی غار مواجه می‌شوید.
ارتفاع این غار از سطح دریا در حدود ۲۶۴۰ متر می‌باشد و دهانه‌ی این غار سه متر پهنا و هشت متر ارتفاع دارد. در ماه‌های اسفند و فروردین، قندیل‌های بسیار زیبای غار در بهترین وضعیت به سر می‌برند.
نکتهٔ قابل توجه این غار، مطبق بودن آن می‌باشد که در میان غارهای ایران کمتر دیده می‌شود. در بخشی از غار چهار طبقه با اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ متر دیده می‌شوند.
مجید کاشیان غارنورد حرفه‌ای باشگاه دماوند و ترسیم‌کننده نقشه غار در توضیحات این غار آورده‌است: «در گذشته مردم بومی بر این باور بوده‌اند که یخ موجود در اعماق غار برای درمان ناباروری زنان خاصیت شفا دهنده دارد. و وجود کهنه‌های آویخته (دخیل) به دهانه اصلی و درون غار در گذشته که باعث نام گذاری روستای مجاور به کهنه ده شده گواه این ادعا است».
علی جوانشاد غارنورد و کاشف پیشکسوت باشگاه دماوند در کتاب غار و غارنوردی در مورد تاریخ شکل‌گیری این غار آورده‌است: «به علت وجود فسیلی بر روی سنگ بزرگی در نزدیکی دهانه اصلی از گونه نرم‌تنان دریایی مربوط به دوره سوم زمین‌شناسی به نام (کاردیتا - KARDITA) این نظریه که غار در حدود پنجاه‌میلیون سال پیش در زیر دریا بوجود آمده از صحت بیشتری برخوردار است». (رجوع به کتاب غار و غارنورد - نوشته علی جوانشاد).
برای بازدید کامل از این غار نیاز به وسایل حرفه‌ای غارنوردی می‌باشد.
آبشار هفت‌چشمه
آبشار هفت‌چشمه یکی از آبشارهای استان البرز است که در کیلومتر ۱۷ جاده کرج - چالوس و در نزدیکی روستای ارنگه و بالادست رودخانه ارنگه واقع شده است. ارتفاع آبشار هفت‌چشمه در حدود ۹۰ متر است و از این نظر یکی از آبشارهای بزرگ کشور محسوب می‌شود. مسیر دسترسی به این آبشار از میان سنگ‌ها و صخره‌ها عبور می‌کند و همین امر بازدید از آبشار را در فصول بارندگی با مشکل مواجه می‌سازد. در این مسیر آبشارهای کوچکی وجود دارند که ارتفاع آنها به ۵ متر می‌رسد و با نام «هفت‌چشمه» خوانده می‌شوند.
پل دختر (سلیمانیه)
پل دختر کرج که با نام پل سلیمانیه و پل شاه‌عباسی هم شناخته می‌شود، از سازه‌های دوره صفويه است که بر روی رودخانه کرج ساخته شده است. اين پل بر بقایای پلی کهن‌تر منسوب به دوره سلجوقی ایجاد شده است و بازسازی آن در دوره صفوی به اين سازه نمای پل‌های دوره صفوی را داده است. این اثر که با نام پل دختر کرج با شماره ۳۵۰۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در سالیان گذشته بازسازی و مرمت شده است به گونه‌ای که شکل نخستین آن تا اندازه‌ای دگرگون شده است.
اين پل به مرور زمان و بر اثر عوامل طبیعی از جمله جاری شدن سیل و ریزش باران دچار فرسودگی شدید شده و به دلیل كاهش استحكام پایه‌های آن در معرض فرو ریختن و نابودی بوده است. در سال ۱۳۸۸ بازسازی و بهسازی پل آغاز شد. برای فراهم ساختن بازدید و گذر گردشگران روی این پل تاریخی و بکارگیری از فضای پیرامون پل که دربرگیرنده‌ی رودخانه و بستری سبز است ساماندهی روی پل انجام گرفت. بدین‌منظور پل در حال سنگ‌فرش‌شدن است و همچنین دو جان‌پناه در دو سوی پل جاسازی شده و دو پلکان ورودی برای آمد‌و‌شد در دو سوی پل انجام شده است.
جاده ۵۹، معروف به جاده چالوس یکی از مهمترین جاده ها برای مردم تهران و کرجِ که از میان شهر کرج در استان البرز شروع و به شهر چالوس در کرانه دریای خزر وصل می شود. بعضی ها این جاده را یکی از زیباترین جاده های جهان می دانند چون این جاده در هر فصل و با هر رنگی زیبا و چشم نواز است.
زیبایی‌های ناشناخته با طبیعتی حیرت‌انگیز، وجود رودخانه‌های آب شیرین البرز، مانند رودخانه کرج و چشمه سارهای بسیار زیبا، غارهای طبیعی، آبشارهای مرتفع، کوه‌های بلند، درختان کهنسال، پوشش گیاهی و جانوری متنوع، آب‌های معدنی با خواص درمانی، این جاده را به یکی از زیباترین جاده‌های گردشگری کشور از لحاظ وجود پدیده‌های طبیعی تبدیل کرده است.
کاخ مروارید (کاخ شمس)
کاخ مروارید نام یک بنا از زمان پهلوی است که در مهرشهر کرج قرار دارد. این بنا توسط وسلی پیترز و بنیاد فرانک لوید رایت با هزینه یک‌میلیون دلار طراحی و ساخته شد.
پیش از دهه ۴۰ شمسی این منطقه از چند روستا از جمله حسین‌آباد افشار تشکیل شده بود. شمس پهلوی خواهر محمدرضا پهلوی شاه سابق ایران به دلیل بیماری آسم این منطقه را برای زندگی انتخاب کرد و کاخ مروارید محل زندگی او به دست بنیاد فرانک لوید رایت طراحی و ساخته شد.
این کاخ در زمینی به گستردگی ۱۱۱ هکتار با ۲۵۰۰ متر زیربنا میان سال‌های ۴۷-۱۳۴۵ در مهرشهر کرج، ارم برای اقامت شمس پهلوی ساخته شد. سازهٔ اصلی و طرح کاخ به ریخت یک سفره‌ماهی است که صدفی را دربرگرفته است. همه فضاهای معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون و به‌شکل دانه‌های مروارید اجرا شده است. در ضلع شمالی کاخ و در محوطهٔ بیرونی دریاچه نیز به‌شکل باله‌های سفره‌ماهی طراحی و اجرا شده است.
این بنا دربردارنده فضاهای گوناگونی از جمله تالار طلایی بار، دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب‌نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق‌های خواب و غیره می‌باشد. یکی از مهمترین بخش‌های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزئینات مختلفی بوده، بخصوص نمای بیرونی آن که بصورت حلزونی شکل ساخته شده است. در طراحی فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه کرده و به زیبایی آن افزوده است.
معماری این اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن است، با تأثیر از شیوه فرانک لوید رایت از پرآوازه‌ترین معماران آمریکایی است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی‌اش به نام «عامری» شکل گرفته است.
پس از انقلاب این ساختمان به بنیاد مستضعفان و بعد از آن به بنیاد تعاون داده شد.
کاخ مروارید نام یک بنا از زمان پهلوی است که در مهرشهر کرج قرار دارد. این بنا توسط وسلی پیترز و بنیاد فرانک لوید رایت با هزینه یک‌میلیون دلار طراحی و ساخته شد.
پیش از دهه ۴۰ شمسی این منطقه از چند روستا از جمله حسین‌آباد افشار تشکیل شده بود. شمس پهلوی خواهر محمدرضا پهلوی شاه سابق ایران به دلیل بیماری آسم این منطقه را برای زندگی انتخاب کرد و کاخ مروارید محل زندگی او به دست بنیاد فرانک لوید رایت طراحی و ساخته شد.
این کاخ در زمینی به گستردگی ۱۱۱ هکتار با ۲۵۰۰ متر زیربنا میان سال‌های ۴۷-۱۳۴۵ در مهرشهر کرج، ارم برای اقامت شمس پهلوی ساخته شد. سازهٔ اصلی و طرح کاخ به ریخت یک سفره‌ماهی است که صدفی را دربرگرفته است. همه فضاهای معماری در زیر سقفی با فرم حلزونی و با نورگیرهای گوناگون و به‌شکل دانه‌های مروارید اجرا شده است. در ضلع شمالی کاخ و در محوطهٔ بیرونی دریاچه نیز به‌شکل باله‌های سفره‌ماهی طراحی و اجرا شده است.
این بنا دربردارنده فضاهای گوناگونی از جمله تالار طلایی بار، دفتر مخصوص شمس، تالار پذیرایی، سالن سینما، سالن بیلیارد، استخر، آب‌نما، محل نگهداری پرندگان کمیاب، اتاق‌های خواب و غیره می‌باشد. یکی از مهمترین بخش‌های این کاخ اتاق صدف است که دارای تزئینات مختلفی بوده، بخصوص نمای بیرونی آن که بصورت حلزونی شکل ساخته شده است. در طراحی فضای بیرونی دریاچه کوچکی از سه طرف کاخ را احاطه کرده و به زیبایی آن افزوده است.
معماری این اثر که بخشی از تاریخ معماری مدرن است، با تأثیر از شیوه فرانک لوید رایت از پرآوازه‌ترین معماران آمریکایی است که از سوی یکی از شاگردان ایرانی‌اش به نام «عامری» شکل گرفته است.
پس از انقلاب این ساختمان به بنیاد مستضعفان و بعد از آن به بنیاد تعاون داده شد.
روستای شهرستانک
در ارتفاعات البرز مرکزی، آنجا که کوه‌ها باز و به بازوی هم آنقدر دامن می‌کشند که سرانجام از گذرگاه سر به اوج کوه‌های شمال باختری خراسان خود را به کوه‌های هندو‌کش و فلامت پامیر می‌رسانند. دهکده‌ای با پیشینه تاریخی بسیار کهن آرمیده است.
در سینه‌کش البرز مرکزی آنجا که دمای تابستانی آن به زحمت از ۱۵ درجه سانتی‌گراد می‌گذرد و در بلندی‌های این میزان به ۵ درجه کاهش می‌یابد ، دهکده کوهستانی شهرستانک دامن کشیده است. جایی که ناصر‌الدین شاه قاجار از طبیعت بکر آن غافل نماند و قصر تابستانی خود را در آن پی افکند.
در گوشه‌ای از این دریای سنگ و صخره که طول آن به ۳۳۳۰ کیلومتر و عرض متوسط آن به ۸۵ کیلومتر می‌رسد، دهکده خوش‌منظر شهرستانک سر بر آورده است. این تابع دهستان «لورا» در ۶۳ کیلومتری شمال غربی کرج و ۱۰ کیلومتری پل دو آب، بر سر راه کرج - چالوس ایستاده است. در منطقه‌ای سردسیر که اقتصاد آن عموماً متکی بر کشت و زرع غلات و گردو، پرورش زنبور عسل، تولید لبنیات، دامداری و نیز جاجیم و شال‌بافی است.
اکثر دره‌هایی که در این رشته‌کوه قرار دارند، شمالی - جنوبی‌اند. و تنها دره‌ای که شرقی - غربی است همین شهرستانک است. اینجا گذرگاه خورشید است! یعنی از لحظه‌ی طلوع تا غروب آفتاب را می‌توان در این دره دید. به خاطر طول مدت تابش خورشید، این دره بهترین آب‌و‌هوای ییلاقی ایران را دارد. و همین ویژگی (شرقی - غربی بودن دره) باعث شده بود، ناصر‌الدین‌شاه که خوش‌گذران‌ترین پادشاه سلسله قاجاریه بود، قصری بر بلندترین نقطه شهرستانک بنا کند که هنوز بعد از گذشت ۱۲۰ سال بقایای آن دیده می‌شود.
غار یخ‌مراد
غار یخ‌مراد در حوالی روستای آزادبر و روستای کهنه‌ده در منطقه گچسر و جاده چالوس می‌باشد. این غار در محدوده استان البرز و از جاذبه‌های طبیعی استان البرز می‌باشد. دریچهٔ ورودی این غار در ارتفاعات کوه‌های منطقه واقع شده‌است و مسیر غار عموماً شیب‌دار و رو به پایین است که نهایتاً با رسیدن به اعماق کوه، با چشمه‌های یخ‌زده در کف زمین و استالاکتیت‌های اسفنجی غار مواجه می‌شوید.
ارتفاع این غار از سطح دریا در حدود ۲۶۴۰ متر می‌باشد و دهانه‌ی این غار سه متر پهنا و هشت متر ارتفاع دارد. در ماه‌های اسفند و فروردین، قندیل‌های بسیار زیبای غار در بهترین وضعیت به سر می‌برند.
نکتهٔ قابل توجه این غار، مطبق بودن آن می‌باشد که در میان غارهای ایران کمتر دیده می‌شود. در بخشی از غار چهار طبقه با اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ متر دیده می‌شوند.
مجید کاشیان غارنورد حرفه‌ای باشگاه دماوند و ترسیم‌کننده نقشه غار در توضیحات این غار آورده‌است: «در گذشته مردم بومی بر این باور بوده‌اند که یخ موجود در اعماق غار برای درمان ناباروری زنان خاصیت شفا دهنده دارد. و وجود کهنه‌های آویخته (دخیل) به دهانه اصلی و درون غار در گذشته که باعث نام گذاری روستای مجاور به کهنه ده شده گواه این ادعا است».
علی جوانشاد غارنورد و کاشف پیشکسوت باشگاه دماوند در کتاب غار و غارنوردی در مورد تاریخ شکل‌گیری این غار آورده‌است: «به علت وجود فسیلی بر روی سنگ بزرگی در نزدیکی دهانه اصلی از گونه نرم‌تنان دریایی مربوط به دوره سوم زمین‌شناسی به نام (کاردیتا - KARDITA) این نظریه که غار در حدود پنجاه‌میلیون سال پیش در زیر دریا بوجود آمده از صحت بیشتری برخوردار است». (رجوع به کتاب غار و غارنورد - نوشته علی جوانشاد).
برای بازدید کامل از این غار نیاز به وسایل حرفه‌ای غارنوردی می‌باشد.
آبشار هفت‌چشمه یکی از آبشارهای استان البرز است که در کیلومتر ۱۷ جاده کرج - چالوس و در نزدیکی روستای ارنگه و بالادست رودخانه ارنگه واقع شده است. ارتفاع آبشار هفت‌چشمه در حدود ۹۰ متر است و از این نظر یکی از آبشارهای بزرگ کشور محسوب می‌شود. مسیر دسترسی به این آبشار از میان سنگ‌ها و صخره‌ها عبور می‌کند و همین امر بازدید از آبشار را در فصول بارندگی با مشکل مواجه می‌سازد. در این مسیر آبشارهای کوچکی وجود دارند که ارتفاع آنها به ۵ متر می‌رسد و با نام «هفت‌چشمه» خوانده می‌شوند.
پل دختر کرج که با نام پل سلیمانیه و پل شاه‌عباسی هم شناخته می‌شود، از سازه‌های دوره صفويه است که بر روی رودخانه کرج ساخته شده است. اين پل بر بقایای پلی کهن‌تر منسوب به دوره سلجوقی ایجاد شده است و بازسازی آن در دوره صفوی به اين سازه نمای پل‌های دوره صفوی را داده است. این اثر که با نام پل دختر کرج با شماره ۳۵۰۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در سالیان گذشته بازسازی و مرمت شده است به گونه‌ای که شکل نخستین آن تا اندازه‌ای دگرگون شده است.
پیش از مرمت
اين پل به مرور زمان و بر اثر عوامل طبیعی از جمله جاری شدن سیل و ریزش باران دچار فرسودگی شدید شده و به دلیل كاهش استحكام پایه‌های آن در معرض فرو ریختن و نابودی بوده است. در سال ۱۳۸۸ بازسازی و بهسازی پل آغاز شد. برای فراهم ساختن بازدید و گذر گردشگران روی این پل تاریخی و بکارگیری از فضای پیرامون پل که دربرگیرنده‌ی رودخانه و بستری سبز است ساماندهی روی پل انجام گرفت. بدین‌منظور پل در حال سنگ‌فرش‌شدن است و همچنین دو جان‌پناه در دو سوی پل جاسازی شده و دو پلکان ورودی برای آمد‌و‌شد در دو سوی پل انجام شده است.
پس از مرمت
دریاچه سد امیرکبیر (سد کرج)
این سد بین سال های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۲ شمسی ساخته شده و اولین سد چند‌منظوره ایران است که به عنوان محلی تفریحی و ورزشی هم شناخته می‌شود. پرورش ماهی‌های کپور و قزل‌آلا هم در این محل رونق دارد. اما درخشش آب و طبیعت زیبا و آب‌و‌هوای عالی و چشم‌انداز کم‌نظیر این سد و دریاچه چهار‌کیلومتری از ویژگی‌های ممتاز این دریاچه است. باغ‌های پر‌میوه و پوشش گیاهی سرسبزی اطراف دریاچه و سد امیرکبیر دیده می‌شوند که به این زیبایی‌ها افزوده‌اند.
انباشته شدن آب رودخانه کرج در پشت سد امیرکبیر علاوه بر کارایی آن در تولید انرژی برقابی و تامین بخشی از آب آشامیدنی شهر تهران، باعث بوجود آمدن دریاچه ای زیبا گردیده است که موجب استفاده‌های گردشگری و تفریحی و ورزشی از سد کرج شده است و یکی از بهترین استراحتگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی کرج را بوجود آورده است.
این سد بین سال های ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۲ شمسی ساخته شده و اولین سد چند‌منظوره ایران است که به عنوان محلی تفریحی و ورزشی هم شناخته می‌شود. پرورش ماهی‌های کپور و قزل‌آلا هم در این محل رونق دارد. اما درخشش آب و طبیعت زیبا و آب‌و‌هوای عالی و چشم‌انداز کم‌نظیر این سد و دریاچه چهار‌کیلومتری از ویژگی‌های ممتاز این دریاچه است. باغ‌های پر‌میوه و پوشش گیاهی سرسبزی اطراف دریاچه و سد امیرکبیر دیده می‌شوند که به این زیبایی‌ها افزوده‌اند.
انباشته شدن آب رودخانه کرج در پشت سد امیرکبیر علاوه بر کارایی آن در تولید انرژی برقابی و تامین بخشی از آب آشامیدنی شهر تهران، باعث بوجود آمدن دریاچه ای زیبا گردیده است که موجب استفاده‌های گردشگری و تفریحی و ورزشی از سد کرج شده است و یکی از بهترین استراحتگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی کرج را بوجود آورده است.
منبع : برترینها
