به قلم : زهرا رومی ، دانشجوی دکتری تخصصی تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : اختلال بلع چیست؟
اختلال بلع یا دیسفاژی به انگلیسی dysphagia به اختلال در بلع غذا گفته می‌شود و طی این اختلال فرد در قورت دادن غذا و بلع هر گونه غذا و نوشیدنی رنج می‌برد. اختلال بلع در اثر آسیب دیدن قسمتی از مغز ایجاد می‌شود. اختلال بلع ممکن است در ناحیه گلو و یا مری باشد و دیسفاژی بسته به اینکه کدام قسمت مغز آسیب دیده است در نقاط مختلفی ظاهر می‌شود. برخی از افراد به دلایل مختلفی نمی‌توانند غذا بخورند یا مایعات بنوشند. عضلات مخصوص بلع در بدن این افراد به درستی کار نمی‌کند و حتی ممکن است در زمان غذا خوردن یا نوشیدن مایعات دچار خفگی شوند. این افراد دچار دیسفاژی یا اختلال بلع شدهاند.
گاهی دیسفاژی نشانه یک چیز جدی است. این مشکل یک علامت رایج پس از سکته مغزی است. دیسفاژی درمان نشده می‌تواند خطراتی مانند ورود غذا یا مایعات را به راه هوایی فرد (آسپیراسیون) به همراه داشته باشد. این مسئله می‌تواند منجر به عفونت ریه یا ذات‌الریه شود.
علت اصلی اختلال بلع
اختلال بلع ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد و علت‌های متفاوتی داشته باشد. طبق تحقیقات صورت گرفته مشخص شده است که سکته مغزی و سکته قلبی بین 30 تا 70 درصد و بیماران دارای اماس بین 25 تا 35 درصد و در نهایت افراد مبتلا به بیماری پارکینسون نزدیک به 80 درصد در معرض اختلال بلع هستند. همچنین کودکانی که به فلج مغزی دچار می‌باشند، بیشتر در معرض این اختلال هستند. اختلال بلع ممکن است در هر سنی رخ دهد و در نوزادان و خردسالان نیز بسیار شایع است.
بیشتربخوانید:
درد قفسه سینه به دلیل اسپاسم مری
به صورت کلی می‌توان موارد زیر را در بروز اختلال بلع دخیل دانست:
بیماری‌های مغز و اعصاب پارکینسون ضربه مغزی سکته مغزی فلج مغزی اماس سرطان سر و گردن تولد زودتر از موعد نوزادان کم‌کاری و یا پرکاری تیروئید التهاب مزمن عضلات اختلال عصبی عضلانی
علائم اختلال بلع عصبی
دیسفاژی علائم مختلفی دارد، از جمله: احساس درد در زمان بلعیدن عدم توانایی قورت دادن احساس گیرکردن غذا در گلو یا سینه یا پشت استخوان سینه آبریزش دهان گرفتگی صدا برگشت غذا که به آن نارسایی گفته می‌شود سوزش مکرر سر دل
برگشت غذا یا اسید معده به گلو کاهش وزن سرفه یا احساس حالت تهوع در زمان بلعیدن
عوارض مشکل بلع
اختلال بلع می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:
سوءتغذیه، کاهش وزن و کم‌آبی بدن: دیسفاژی می‌تواند دریافت غذا و مایعات کافی را دشوار کند.
پنومونی آسپیراسیون: ورود غذا یا مایعات به راه هوایی در حین تلاش برای بلع می‌تواند باعث ذات‌الریه، آسپیراسیون در نتیجه ورود باکتری به ریه‌ها توسط غذا شود.
خفگی: غذای گیر کرده در گلو می‌تواند باعث خفگی شود. اگر غذا به طور کامل راه هوایی را مسدود کند و کسی نتواند غذا را خارج کند، ممکن است فرد جان خود را از دست بدهد.
بیشتربخوانید:
اختلال حرکتی آتاکسی را بیشتر بشناسید
سطوح مختلف از برنامه غذایی برای اختلال بلع وجود دارد
از پوره کردن تا غذای اصلاح شده منظم
نکاتی در مورد تغذیه
رژیم‌های غذایی همگی از لحاظ تغذیه، مناسب هستند.
با این حال بعضی از بیماران ممکن است در دریافت مایعات و غذای کافی به منظور جذب انرژی و تغذیه مورد نیاز خود، مشکل داشته باشند. در این حالت، باید رژیم غذایی آنها تعدیل گردد.
مایعات
مایعات برای حفظ عملکرد بدن، ضروری هستند.
معمولا روزانه بدن انسان به 6 تا 8 لیوان مایعات نیاز دارد.
برای بعضی از بیماران مبتلا به اختلال بلع، این مقدار مایعات می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند، چون قورت دادن مایعات رقیق سخت‌تر خواهد بود.
در این حالت، باید مایع را غلیظ‌تر کرد تا قورت دادن آن آسان‌تر گردد. موادی مانند غلیظ‌کننده در داروخانه‌ها یافت می‌شوند که می‌توان با آن مایعات را برای بیماران غلیظ کرد.
با این حال هر فردی که کمتر از 4 لیوان مایعات غلیظ شده در روز بنوشد یا هر فردی که نتواند در عرض 4 هفته موفق به قورت دادن آسان مایعات رقیق شود، به نظارت نزدیک تیم اختلال بلع نیاز خواهد داشت.
مقدار کالری
مشکل بزرگ‌تر برای بعضی از بیماران، دریافت مقدار کالری کافی است.
کل فرآیند غذا خوردن دشوار و خسته‌کننده می‌شود. با این حال با تقویت غذاهایی که بیمار می‌خورد، می‌توان جذب کالری و پروتئین را افزایش داد.
مورد اول: شیر را با اضافه کردن 1 فنجان شیر خشک به هر لیتر شیر مایع، تقویت کنید.
زمانی از این شیر تقویت شده با پروتئین استفاده کنید که می‌خواهید سوپ خامه‌ای، سس، میلک شیک (مخلوط شیر و شربت و بستنی)، و پودینگ (دسر) درست کنید.
همچنین کره نباتی، شکر، عسل، ژله یا غذای پوره شده برای نوزاد را برای افزایش کالری، اضافه کنید.
مورد دوم: میوه رنده شده مخصوص نوزادان را به آبمیوه، میلک‌شیک و حبوبات پخته شده اضافه کنید.
مورد سوم: یک پیمانه گوشت پوره شده مخصوص نوزادان را به سوپ اضافه کنید (به عنوان مثال سوپ ماکارونی و مرغ پوره شده: له شده و از صافی عبور داده شده).
همچنین گوشت‌های پوره شده مخصوص نوزادان را به سس و آب گوشت اضافه کنید و آن را با سبزیجات پوره شده مخلوط نمایید.
مورد چهارم: آبمیوه را به میوه (پوست کنده شده)، حبوبات یا میلک شیک اضافه کنید.
بیشتربخوانید:
مشکل بلع غذا ؛ از علت تا درمان
ملاحظات خاص برنامه غذایی اختلال بلع
به خاطر داشته باشید که بیماران مبتلا به مشکل بلع، نیازمندی‌های شخصی خاصی دارند.
نشستن در حالت صاف (در صورت امکان نزدیک به 90 درجه) در هنگام خوردن غذا یا مایعات
خوردن لقمه‌های کوچک – هر بار اندازه یک قاشق چایخوری یا نصف آن
به آرامی غذا بخورند.
همچنین بهتر است دو نوع غذا را به صورت همزمان (در یک لقمه) با هم نخورند.
در هنگام غذا خوردن از حرف زدن بپرهیزند.
وقتی که یک طرف دهان ضعیف است، غذا را در طرف قوی‌تر قرار دهند.
در پایان غذا خوردن، داخل گونه‌ها را بررسی کنید تا غذایی داخل آنها باقی نمانده باشد.
در یک لقمه، غذاهای جامد و مایع را با هم مخلوط نکنید و بلافاصله بعد از غذاهای جامد، روی آنها مایعات نوشیده نشود.
در یک محیط آرام و به دور از حواس‌پرتی غذا بخورند.
بعد از هر وعده غذایی، به مدت 30 تا 45 دقیقه به صورت قائم (90 درجه) بنشینند.
نحوه غلیظ کردن مایعات و غذاها
برنج مخصوص نوزادان یا غلیظ‌کننده تجاری را به فرآورده‌های مایع شیر گرم اضافه کنید.
ورقه‌های سیب‌زمینی، پوره سیب‌زمینی، یا حبوبات لایه‌لایه مخصوص نوزادان را به مایعات گرم دیگر (سوپ، سس، آبگوشت) اضافه کنید.
ژلاتین ساده بدون چاشنی، پوره میوه‌ها، لایه‌های موز، یا غلیظ‌کننده تجاری را به مایعات سرد اضافه کنید.
ورقه‌های سیب‌زمینی، پوره سیب‌زمینی، سس یا آبگوشت غلیظ، پوره گوشت کنسرو یا گوشت مخصوص نوزادان، یا غلیظ‌کننده تجاری را به سوپ خرد شده اضافه کنید.
حبوبات لایه‌لایه مخصوص نوزادان، ژلاتین چاشنی‌دار، خامه پخته شده برنج یا گندم، یا غلیظ‌کننده تجاری را به پوره میوه‌ها اضافه کنید.
پوره سیب‌زمینی سفید یا شیرین، ورقه‌های سیب‌زمینی، سس، یا غلیظ‌کننده تجاری را به سبزیجات خرد شده اضافه کنید.
اگر غذایی خیلی رقیق بود، یکی از موارد زیر را به آن اضافه کنید
حبوبات ورقه‌های موز خرده نان نشاسته ذرت حبوبات پخته شده خرده‌های کراکر گراهام (ساخته شده از گندم خالص) آبگوشت ورقه‌های پیش آماده سیب‌زمینی (چیپس) پوره سیب‌زمینی پودر ژلاتین ساده بدون چاشنی
سس‌های ساده (سفید، پنیر و گوجه‌فرنگی) پوره میوه‌ها
گوشت خرد شده سبزیجات خرد شده خرده‌های کراکر نمکدار
اگر غذایی خیلی غلیظ بود، یکی از موارد زیر را به آن اضافه کنید
سوپ آبکی آبگوشت رقیق (معمولا از گوشت گاو) آبگوشت آبمیوه ژلاتین مایع چاشنی‌دار کره حیوانی/ نباتی گرم ذوب شده شیر (گرم یا سرد) ماست ساده سوپ‌های خرد شده
