زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تعریف صله‌رحم
اسلام، آدمی را موجودی فرد محور، تنها و جدای از جماعت نمی‌داند، بلکه او را به‌طور فطری اجتماعی می‌شناسد که باید در کنش‌های متقابل با دیگران، بخش مهمی از نیازهای خویش را برطرف سازد و به رشد و کمال دست یابد. اساساً اسلام، دینی اجتماعی و مبتنی بر قواعد و دستورهای جمعی است که هر گونه فردپرستی، رهبانیت و گوشه‌گیری در آن ممنوع است. مساله مشورت، نماز جماعت و جمعه، حج و جهاد، لزوم تشکیل حکومت و بسیاری دیگر از مؤلفه‌های اجتماعی اسلام، نشان‌دهنده اهمیت این گونه مسايل در این دین حیات‌بخش است.
یکی از اموری که آموزه‌های دینی اهمیت بسیاری برای آن قائل است، مساله «صله‌ارحام» است. «صله» از نظر لغت شناسی به معنای پیوستن، احسان و عطاست. «ارحام» نیز جمع «رَحِم» و به معنای عضو خاصی از بدن زن است که محل استقرار فرزند و کانون نشو و نمای طبیعی اوست. خویشاوندان نیز به اعتبار انتساب به یک رحم، «ارحام» خوانده می‌شوند.
بر اساس روایتی از پیامبر اکرم صلی ا... علیه و آله وسلّم، خداوند به هنگام خلق رَحِم با خطاب به او فرمود: «من رحمانم و تو رَحِم، اسمت را از اسم خود گرفتم. هرکس با تو بپیوندد، من نیز با او می‌پیوندم و هرکس از تو جدا شود، من هم از او جدا می‌شوم».
صله‌ارحام به معنای «ارتباط با خویشاوندان» اعم از سببی و نسبی است، ولی از آنجا که «صله‌ارحام» از واجبات دینی بوده و قطع آن از امور حرام به‌شمار می‌رود، منظور از خویشاوندی که صله و ارتباط با او واجب و قطع آن حرام است، «هر خویشاوند نسبی است که به خویشی معروف باشد، اگر چه نسب دوری داشته باشد و محرمیتی در میان نباشد.» در تعریف آن گفته‌اند: «صله‌رحم» عبارت از نیکی کردن به خویشاوندان و هم دردی و کمک به آنان با جان و مال و هر چه از خیر است که در توان انسان باشد و قطع رحم به آن اموری گفته می‌شود که مخالف این رویه باشد.
هر کاری که در عرف، پیوند را برساند، صله است، هر چند در کار کوچکی مانند سلام کردنی نیکو یا جواب دادن سلام یا دادن جرعه آب به خویشاوندان باشد.
اهمیت صله‌رحم
با توجه به آثار ژرف صله‌رحم در حوزه فردی و اجتماعی و زندگی دنیوی و اخروی انسان، آیات و روایات به طور گسترده بر آن تأکید ورزیده و اهمیت آن را گوشزد کرده‌اند.
در آیات قرآن، کسانی را که قطع صله‌ارحام می‌کنند، در شمار «زیانکاران» قرار داده است: «کسانی که پیمان خدا را پس از محکم ساختن آن می‌شکنند پیوندهایی که خداوند دستور فرموده است برقرار سازد، قطع و در روی زمین فساد می‌کنند، زیانکارانند (بقره: 27).
از امام صادق علیه‌السلام درباره مفهوم «آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده» که در این آیه آمده است، پرسیده شد. ایشان فرمود: «مراد از امر خدا، صله‌رحم است و تأویل دیگر آیه، ارتباط شما با امامان معصومین است.» امام سجاد علیه‌السلام نیز در نصیحت خویش به فرزندان، آنها را از همنشینی با چند گروه منع می‌کند که یکی از آنها، کسی است که روابط خویشاوندی را قطع کرده است؛ زیرا آنان در آیات قرآن مشمول لعنت الهی قرار گرفته‌اند: «بپرهیز از همنشینی با «قاطع رحم» که من او را در سه جای قرآن، لعنت شده یافتم.» آنجا که خداوند می‌فرماید: «آیا اگر از (دستورها) رویگردان شوید، جز این انتظار می‌رود که در زمین فساد و قطع پیوند خویشاوندی کنید؟ اینان همان کسانند که خدا آنان را لعنت کرده است» (محمد: 22 و 23).
در روایات از «صله‌رحم» به بهترین اعمال پس از ایمان، اولین سخنگوی روز قیامت و بهترین خصلت مؤمن یاد شده و ده‌ها فضیلت دیگر برای آن شمرده شده است که ذکر همه آنها در مجال این نوشتار نیست.
از سوی دیگر، نکوهش‌های شدیدی بر ترک پیوند با خویشان آمده که نشان‌دهنده اهمیت فوق‌العاده این مساله در اسلام است.
در روایتی از پیامبر اکرم صلی‌ا... علیه و آله وسلّم، قطع رحم، «منفورترین عمل» شمرده شده و قاطع رحم «یکی از سه گروهی است که روی بهشت را نمی‌بیند.» در روایات دیگر، «واگذار شدن انسان به خود از سوی خدا»، «فرود آمدن خشم و انتقام»، «قطع رحمت الهی» و «کیفر اخروی» از پی‌آمدهای منفی قطع رحم ذکر شده است. نظر به اهمیت ارتباط و پی‌آمدهای خطرناک ترک خویشاوندی، توصیه شده است حتی در صورتی که اقوام انسان از او بریده باشند، یا او را آزار دهند، قطع کامل ارتباط جایز نیست.
بر اساس نقل امام صادق علیه‌السلام، مردی خدمت پیامبر اکرم صلی‌ا... علیه و آله رسید و گفت: «ای رسول خدا، خویشاوندانی دارم که با آنان رفت‌وآمد دارم، ولی آنها مرا می‌آزارند. از این‌رو، تصمیم گرفته‌ام آنان را رها کنم. رسول خدا صلی‌ا... علیه و آله وسلّم فرمود: در این صورت، خداوند هم تو را رها می‌کند. گفت: پس چه کنم؟ فرمود: به کسی که دست رد به سینه تو زده است، بخشش کن و با کسی که از تو بریده است، پیوند برقرار کن و از کسی که به تو ستم کرده است، درگذر. اگر چنین کنی، خداوند عزوجل در برابر آنها پشتیبان تو خواهد بود».
هر که از خویشان خود قطع کرد
رحمت خود را خدا زود قطع کرد
با رحم پیوند و قدر علم دان
تا که یابی ز آتش دوزخ امان
هر که از مال خدا چیزی نداد
خرمن طاعات خود بر باد داد
بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد
بلکه آتش در همه آفاق زد
کسی که آداب فردی و اجتماعی و خویشاوندی را که مایه بقای محبت در نسل‌ها و پایداری جوامع است، رعایت نکند، مایه اختلاف‌افکنی و بحران‌زایی و از بین بردن سلامت جامعه است.
با ذکر بخش کوچکی از احادیث صله‌رحم، این پرسش مطرح می‌شود که چرا اسلام به این مساله چنین توجهی کرده و بر آن تأکید ورزیده است؟ هرچند در بحث از پی‌آمدهای صله ارحام، فلسفه این تأکیدها روشن‌تر خواهد شد، ولی باید گفت بسیاری از مؤلفه‌های اخلاقی و عوامل رشد و تکامل و اصلاح ملت‌ها و حکومت‌ها، در اجتماع معنا پیدا می‌کند. اصلاح اجتماع، در آغازین قدم از واحدهای کوچک آغاز می‌شود و تأثیر خود را بر اجتماع‌های بزرگ‌تر می‌گذارد. از این رو، اسلام برای عظمت مسلمانان از این روش به صورت کامل بهره‌برداری کرده و به اصلاح واحد‌هایی دستور داده که معمولاً افراد از کمک و عظمت بخشیدن به آن روی گردان نیستند؛ زیرا تقویت بنیه افرادی را توصیه می‌کند که خونشان در رگ و پوست هم در گردش است. هنگامی که اجتماع‌های کوچک خویشاوندی نیرومند گردید، اجتماع بزرگ آنها نیز عظمت می‌یابد.
آثار صله‌رحم
با تأملی در آثار صله‌رحم در آیات و روایات درمی یابیم که بخشی از آثار و برکات این مساله در حوزه فرد و بخشی از آنها در حوزه اجتماع مطرح می‌شود، همچنان که پاره‌ای از این آثار در دنیا و پاره‌ای در آخرت نصیب انسان می‌گردد. «صله‌رحم» مانند دیگر فضایل اخلاقی درجه‌های متفاوتی دارد و با حداقل ارتباط که همان رفت‌وآمد خانوادگی یا سلام کردن است، آغاز می‌شود و با مهرورزی بیشتر از طریق رفع مشکلات و نیازمندی‌های خویشان به وسیله همکاری و مشارکت در زمینه‌های مختلف و کمک‌های عاطفی، مالی و جانی می‌یابد. بدیهی است به میزان تقویت و گسترش این ارتباطات در عمق و سطح، آثار و برکات وسیع تری نصیب فرد و جامعه می‌شود.
باید گفت ذکر آثاری که پس از این اشاره می‌شود، چنین تصوری را برای خواننده ایجاد نکند که با حفظ حداقل ارتباط خویشاوندی بتوان به تمام این برکات دست یافت.

آثار فردی صله‌رحم
1.آثار دنیوی
الف) افزایش عمر: خداوند متعال برای هر امتی، عمری مشخص قرار داده است: «لِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ» (اعراف: 34). البته آن را مشروط به عواملی ساخته است تا زیادت و نقصان پذیرد. به عبارت دیگر، بخشی از عمر آدمی، عمر حتمی و قطعی اوست که به آن «اجل محتوم» گویند و بخشی دیگر، عمر موهبتی الهی است که آن را در ازای عمل به قوانینی که خود مقرر داشته است، به بندگانش عطا می‌کند.
همان گونه که یک سلسله عوامل مادی نظیر تغذیه صحیح، رعایت بهداشت، دوری از هیجان‌های مداوم و... مایه افزایش عمر معرفی می‌شود و خداوند این خواص را در آنها قرار داده است، عواملی نیز وجود دارند که هرچند ارتباط ظاهری آن با طول عمر برای ما چندان روشن نیست، ولی در روایات روی آن تأکید شده است.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «من چیزی مؤثرتر از صله‌رحم برای زیادتی عمر نمی‌شناسم. گاهی کسی که تنها سه سال به پایان عمرش باقی است، صله‌رحم می‌کند و خداوند به برکت آن، سی سال بر عمر او می‌افزاید و عمر او تا سی و سه سال دراز می‌گردد و گاه کسی که سی و سه سال به پایان عمرش باقی است، ولی قطع رحم می‌کند و خداوند سی سال از عمر او را کاهش می‌دهد و سه سال پس از آن، مرگ او فرا می‌رسد».
علی بن حمزه مروزی که یکی از شیعیان، دوستان و شاگردان معروف امام کاظم علیه‌السلام بود، همراه یعقوب زید مغربی برای انجام حج به مکه مسافرت کرد. آنان در مسجدالحرام به حضور امام کاظم علیه‌السلام رسیدند. امام به یعقوب فرمود: آیا در فلان منزل با برادرت نزاع کردید و به یکدیگر فحش دادید؟ یعقوب گفت: آری. امام فرمود: به برادرت بگو بر اثر قطع رحم، عمرت کوتاه شد و از این سفر برنمی‌گردی. یعقوب گفت: من هم به او فحش دادم، آیا عمرم کوتاه می‌شود؟ امام فرمود: «خداوند بیست سال دیگر بر عمر تو می‌افزاید؛ زیرا تو در راه بازگشت، به عمه‌ات خدمت کردی. اگر در برابر آن قطع رحم که نسبت به برادرت کردی، این وصل رحم نبود، عمر تو نیز کوتاه می‌شد و از این سفر به وطن بازنمی‌گشتی؛ زیرا قطع رحم، عمر سی ساله را به سه سال و صله‌رحم، عمر سه ساله را سی و سه سال می‌کند».
ب) افزایش روزی و رفع فقر: از دیگر کارکردهای صله ارحام، جلب رزق الهی و نعمت‌های خداوندی است. رسول خدا صلی‌ا... علیه و آله می‌فرماید: «هرکس برای من یک چیز را ضمانت کند، من چهار چیز برای او ضمانت می‌کنم. صله‌رحم کند تا خداوند او را دوست بدارد. روزی‌اش را توسعه دهد، عمرش را زیاد کند و او را به بهشت وارد کند».
امام سجاد علیه‌السلام نیز درباره نیکی، صدقه پنهانی و صله ارحام می‌فرماید: «عمر را زیاد می‌کند و فقر را از بین می‌برد.» اساساً «صله ارحام» یکی از مصداق‌های تقوای الهی و عمل به فرمان‌های اوست. خداوند به تقواپیشگان وعده نعمت و رزق را داده است از جایی که گمان نمی‌برند: «وَ مَن یَتَّقِ ا... یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ؛ هرکس که تقوا پیشه کند، خداوند برای او راه خروجی (از مشکلات) قرار می‌دهد و او را از آنجا که گمان نمی‌برد، روزی می‌رساند» (طلاق: 1و2).
توجه به خویشاوندان و تلاش برای رفع نیازهای آنان و به‌طور کلی، گام نهادن در مسیر تحقق آرمان‌های مقبول همنوعان به‌ویژه خویشاوندان که در مراحل بالای صله ارحام تجلی می‌یابند، نوعی شکر الهی است. به مقتضای سنت حاکم بر جهان هستی، مصرف درست دارایی‌ها که در حقیقت، نماد قدرشناسی مؤمن و ادای شکر عینی و عملی این نعمت‌هاست، زیادی آن را در جنبه‌های کیفی و کمی موجب می‌شود و این وعده الهی است «لَئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَ لَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ» (ابراهیم: 7).
شکر نعمت، نعمتت افزون کند    
کفر، نعمت از کفت بیرون کند
ج) تأمین سلامتی و سامان یافتن امور: دستیابی به عافیت دنیا و آخرت و سلامت جسم و روح، دعای همیشگی مؤمنان است که چنین با معبود خود نجوا می‌کنند: «یا ولیّ العافیة نسئلک العافیة، عافیة الدنیا و الآخرة، بجاه محمد و عترته الطاهره».
صله‌ارحام نیز سلامتی جسمی و روحی و سامان کارهای زندگی مؤمن را به همراه دارد. امام صادق علیه‌السلام در این زمینه می‌فرماید: «نیکی و صله‌رحم کنید... که همه امور شما را در طریق درست سامان خواهد داد.» رسول خدا صلی‌ا... علیه و آله نیز فرموده است: «کسی که تأخیر مرگ و سلامت بدن را دوست دارد، صله‌رحم کند».
علاوه بر سلامتی جسمی و سامان یافتن کارها، صله‌ارحام با ایجاد محبت میان خویشاوندان، دستیابی به آرامش و کاهش اضطراب از طریق حضور در جمع، کسب هویت اجتماعی و فرصت ابراز خود به‌ویژه در دوران جوانی و نوجوانی، به‌طور گسترده‌ای در تأمین امنیت روانی و سلامتی روحی مؤثر است. انسان‌های گوشه‌گیر، مضطرب و بحران‌زده، نه تنها جسمی نحیف و بیمار، بلکه روح و شخصیتی ناپایدار و متزلزل دارند.
در این باره از امام علی علیه‌السلام نقل شده است که «هرگاه کسی از رحم خود عصبانی شد و بر او خشم گرفت، باید به سوی او روانه شود و با او تماس برقرار کند. به درستی که دو رحم با تماس با یکدیگر، به آرامش و سکون می‌رسند».
از آنجا که ارتباط میان ارحام، ارتباط و وحدت خونی است که در ماده وجودشان نهفته است، آثار حقیقی در خلق و خوی آنها دارد. از این‌رو، رحم، یکی از قوی‌ترین عوامل برای التیام و آشتی میان افراد یک عشیره است و آمادگی قوی‌ترین اثر را دارد. به همین جهت، می‌بینیم نتایجی که عمل خیر در بین ارحام می‌بخشد، شدیدتر از نتایجی است که همین احسان در بیگانگان دارد. این مساله درباره بدرفتاری با خویشان نیز صادق است. بدین ترتیب، معنای این حدیث بیشتر روشن می‌شود.
د) در امان ماندن از گناه: بر اساس روایات، صله‌ارحام باعث حفظ آدمی از گناه می‌شود. شاید این اثر از این جهت باشد که آدمی در برخورد با خویشان صالح، رفتارهای صحیح را می‌آموزد و رفتارهای غلط خود را تصحیح می‌کند؛ به‌ویژه در صورتی که سنت نیکوی امر به معروف و نهی از منکر در میان خویشان جاری باشد. از دیرباز خویشاوندان به‌ویژه بزرگان خانواده، کارکرد تربیتی خاصی را در پیش گرفته و نقش مهمی در جهت‌دهی فکری و اخلاقی دیگر اعضای خانواده داشته‌اند.
امام صادق علیه‌السلام درباره نقش صله‌ارحام در حفظ آدمی از گناه می‌فرماید: «صله‌رحم و نیکی کردن، حسابرسی را آسان می‌کند و انسان را از گناه در امان می‌دارد. پس با ارحام خود پیوند داشته باشید و به برادرانتان نیکی کنید، گرچه به سلام و به جواب سلام باشد».
در صورتی که ارتباط با خویشاوندان مایه فرو افتادن آدمی به ورطه گناه شود، باید به حداقل ارتباط که در حدیث امام صادق علیه‌السلام است، بسنده کرد؛ زیرا نداشتن پیوند گسترده با خویشاوندان بدرفتار و عمل به این حکم دینی، خود، جلوه دیگری از در امان ماندن از گناه است.
ه) پالایش روح، اخلاق و عمل و تقویت پایه‌های دین: صله‌رحم مایه پاکیزگی عمل و در نتیجه، قبولی اعمال می‌شود. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «انَّ صلة الرّحم تُزکّی الاعمال». همچنین صله‌ارحام، روح را پالایش می‌کند، اخلاق را نیکو و دست را سخاوتمند می‌سازد. آن‌گاه که اخلاق، نیکو و روح، تزکیه شد، پایه‌های دینداری استوار می‌شود و این یکی از آثار مهم صله‌ارحام است. امام علی علیه‌السلام برپا داشتن نماز، دادن زکات، تضرع و خشوع و صله‌رحم و ترس از قیامت را مایه استحکام پایه‌های دینی شمرده است: «عبادا...! اِفزعوا اِلی قوام دینکم بأقام الصلاة لِوَقتها... و صله‌الرّحم و خوف‌المعاد؛ ای بندگان خدا! بشتابید به سوی تحکیم دین خود با برپا داشتن نماز اول وقت... و صله‌رحم و ترس از معاد».
2. آثار آخرتی
خداوند، بنده‌ای را دوست می‌دارد که خودپرست و منفعت‌جو نباشد، بلکه با استفاده از نعمت‌های الهی در جهت خدمت به خلق او به‌ویژه خویشاوندان، شکر عملی نعمت‌های او را به جای آورد. چنین کسی دوستدار خدا و مشمول محبت الهی است. خداوند، سختی‌های مرگ را برای او آسان می‌سازد و بدنش را در قبر، خوش‌بو می‌سازد. گناهانش را می‌بخشد، حسابرسی او را در قیامت آسان می‌کند و از عذاب دوزخ، رهایی می‌بخشد. چنین مؤمنی شایسته دریافت پاداش عظیم الهی است و مجوز ورود به بهشت پرنعمت الهی را می‌یابد.
از امام سجاد علیه‌السلام آمده است: «اگر دوست داری که خداوند، جسد تو را خوش‌بو گرداند و گناه تو را در قیامت ببخشد، نیکی کن و پنهانی صدقه بده و صله‌رحم به‌جا آور».
پیامبر اکرم صلی‌ا... علیه و آله درباره پاداش اخروی کسی که خود یا مالش را در طریق صله‌رحم و خدمت به خویشان به کار گیرد، می‌فرماید: «خداوند اجر صد شهید به او عطا می‌کند و برای هر قدمی که در این راه برمی‌دارد، چهل‌هزار حسنه داده می‌شود و چهل‌هزار گناه از گناهان او پاک می‌کند. به همین میزان، به درجه‌های معنوی او افزوده می‌گردد و هفتاد حاجت از حاجت‌های دنیوی او برآورده می‌شود».
آثار اجتماعی صله ارحام
صله‌رحم، علاوه بر آثار فردی اعم از دنیوی و اخروی دارای پی‌آمدهای اجتماعی خاصی نیز هست که جایگاه این عمل عبادی را در عرصه اجتماع نمایان می‌سازد و در جهت شکوفایی جامعه نقش مؤثری ایفا می‌کند. اکنون به فراخور مجال این نوشتار به آنها اشاره می‌کنیم.
1. همبستگی اجتماعی: جامعه‌شناسان معتقدند که همبستگی اجتماعی معلول پدیده‌ای به نام همبستگی گروهی است و همبستگی گروهی به معنای آن است که «افراد گروه در قالب گروهی که هستند، وحدت خود را حفظ کنند و با عناصر وحدت‌بخش مثل مذهب، فرهنگ، عاطفه، میهن و خویشاوندی، هم‌نوایی یابند».
پس اگر افراد در قالب گروه‌های کوچک فامیلی دارای تفاهم و توافق باشند و به یکدیگر یاری رسانند، در اجتماع نیز اثرگذار خواهند بود و به نوعی انسجام اجتماعی ایجاد می‌کنند. چنین انسجامی مایه حیات، رشد و بالندگی جامعه و در نهایت، عمران و آبادانی آن می‌شود. پیوندها و گروه‌های خویشاوندی از آنجا که مبتنی بر کشش‌های طبیعی و تمایلات فطری و انگیزه کافی افراد برای حضور در آنهاست، مورد تأکید اسلام قرار گرفته است تا نقطه شروع اصلاح نظام اجتماعی باشد. چه بسا حکمت حدیث رسول اکرم صلی‌ا... علیه و آله نیز که صله‌رحم را مایه عمران و آبادی سرزمین‌ها دانسته اند، همین باشد: «ان الصدقه و صله‌الرحم تعمران الدّیار».
این انسجام اجتماعی و وحدت، منافع و امنیت ملی را به همراه می‌سازد و مایه اندوهگین شدن و سلب طمع دشمنان می‌شود؛ چنان‌که امیرمؤمنان علی علیه‌السلام می‌فرماید: «صله‌الرحم توجب المحبّه و تُکبتُ العَدوّ؛ صله‌رحم دوستی می‌آورد و دشمن را رسوا می‌سازد».
2. نظارت اجتماعی: از منظر جامعه‌شناسی، برقراری ارتباطات متنوع اجتماعی و مشارکت فعال در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی، مهم‌ترین منبع جامعه‌پذیری و کنترل اجتماعی به‌شمار می‌رود که فرآیند جامعه‌پذیری در خانواده، مدرسه، گروه همسالان، کانون‌های مذهبی، محیط اجتماعی و مانند آن صورت می‌گیرد. برقراری روابط منسجم، رواج تعامل‌های دوجانبه، درهم‌آمیختگی منافع و مصالح مشترک، تلاش جهت رفع حاجت‌های مادی و معنوی دیگران و... به عنوان مهم‌ترین زمینه‌ها و آثار صله‌رحم، نتایج متعددی از جمله نظارت اجتماعی را به همراه خواهد داشت. شبکه خویشاوندی به عنوان یک جامعه کوچک به‌طور مستقیم و غیرمستقیم ناظر بر رفتار یکدیگرند. دستور اسلام برای برقراری روابط مستحکم نیز زمینه را برای چنین نظارتی فراهم می‌سازد. به همین دلیل، پیامبر برای بیان احکام اسلام و اجرای آن مأمور می‌شود از خویشان خود آغاز کند: «وَ أَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ؛ ای پیامبر، خویشاوندان نزدیکت را بیم ده»(شعرا: 214) و از این روست که امام صادق علیه‌السلام نیکی و صله‌رحم را مایه امنیت از گناه و آسان‌سازی حساب روز قیامت می‌شمارد.
3. افزایش جمعیت: در خطبه حضرت زهرا علیهاالسلام آمده است که خداوند، صله‌رحم را برای زیاد شدن نفوس واجب کرده است: «فرض‌ا... صله‌الارحام منماةً للعدد». احترام قرآن و روایات به خانواده از آن روست که روابط مستحکم خانوادگی و فضای محبت‌آمیز و عاطفی حاکم بر آن، میل به همکاری و حیات را در انسان افزون می‌سازد. برعکس ستم فرزندان به والدین و یکدیگر، خود رأی بودن و منفعت پرستی، همکاری نکردن و مانع تراشی بر سر راه یکدیگر، میل طبیعی به تولید و تربیت فرزند را از بین می‌برد و در درازمدت، به انقطاع نسل می‌انجامد. همین مساله مفاسد اخلاقی و اجتماعی فراوانی را گریبان‌گیر جامعه می‌سازد.
کاهش چشم‌گیر جمعیت در برخی کشورهای اروپایی که که کارگزارانشان را به در پیش گرفتن تدبیری برای تشکیل کانون خانواده از سوی جوانان وادار کرده است، سست بودن بنیان خانواده‌ها و بحران‌های اخلاقی و اجتماعی و فرهنگی حاصل از آن، به دلیل عمل نکردن به دستورهای صحیح دینی است.
4. فقرزدایی: اگر جنبش فقرزدایی از روابط خویشاوندی آغاز شود و صله‌ارحام فقط در محدوده سلام کردن متوقف نشود و به مرحله همیاری و رفع گرفتاری خویشان ارتقا یابد و این فرهنگ اسلامی عمومیت یابد، به یقین، فقر ریشه‌کن خواهد شد. اینکه قرآن، خویشاوندان را در صدقه و انفاق بر دیگران مقدم می‌دارد، در راستای تحکیم همین بنیان است. امام سجاد علیه‌السلام در این زمینه می‌فرماید: «بر تو باد به نیکی کردن، صدقه دادن پنهان و صله‌رحم. به درستی که آنها عمر را زیاد می‌کنند و فقر را می‌زدایند».
5. تأمین نیاز وابستگی به گروه: این نیاز از جمله نیازهایی است که در هر مرحله از رشد در انسان وجود دارد و انسان به نوعی در پی تأمین آن است. وابستگی و ارتباط با گروه تنها برای تأمین نیازهای مادی نیست، بلکه فرد، خود را به‌وسیله گروه می‌شناسد و از این طریق به ویژگی‌های اخلاقی و توانمندی‌های خود پی می‌برد.
افزون بر آن، گروه سبب تحکیم شخصیت فرد می‌شود و پذیرفته شدن از طرف گروه، موقعیت اجتماعی فرد و میزان موفقیت او را مشخص می‌سازد. همچنین فرد شیوه برخورد با دیگران، رعایت مصالح دیگران، تحمل افکار مختلف و اعتماد به نفس را در گروه می‌آموزد و در نهایت، موقعیت اجتماعی خویش را استوار می‌سازد.
افراد و خویشاوندان انسان در حکم یک گروه منسجم اجتماعی‌اند که هر فردی در سایه تعلق به آن می‌تواند به تأمین این نیاز بپردازد. بسیاری از بحران‌های اخلاقی و شخصیتی که در نسل جوان صورت گرفته و به صورت اعتیاد، فرار از خانه، خودکشی و... پدیدار می‌شود، نتیجه طرد شدن فرد از سوی خانواده و دوستان بوده است. یکی از راهکارهای پیشگیری از این معضل، تقویت احساس تعلق به گروه و رواج مهرورزی میان خانواده و خویشاوندان است. پیامبر خدا صلی‌ا... علیه و آله وسلّم می‌فرماید: «صله‌رحم باعث زیاد شدن مال و ایجاد محبت میان خویشاوندان می‌شود».