زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : عالمه حریری فر ، کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : بدیهی است رعایت رژیم غذایی دقیق بدون گلوتن برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک یک ضرورت مادام‌العمر است. پیروی از رژیم غذایی و اجتناب از آلودگی متقابل، منجر به علائم و عوارض کمتری از بیماری می‌شود. البته برای برخی از افراد با حساسیت به گلوتن غیرسلیاک، این وضعیت ممکن است مادام‌العمر نباشد. بدیهی است رعایت رژیم غذایی دقیق بدون گلوتن برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک یک ضرورت مادام‌العمر است. پیروی از رژیم غذایی و اجتناب از آلودگی متقابل، منجر به علائم و عوارض کمتری از بیماری می‌شود. البته برای برخی از افراد با حساسیت به گلوتن غیرسلیاک، این وضعیت ممکن است مادام‌العمر نباشد.

رژیم بدون گلوتن، فایده ها و خطرات

برخی تحقیقات نشان می‌دهد که شما می‌توانید رژیم غذایی را برای یک دوره معین مانند یک یا دو سال دنبال کنید و سپس حساسیت خود را به گلوتن دوباره آزمایش کنید. هرچند برای برخی افرادی که حساسیت به گلوتن غیرسلیاک دارند، این رژیم غذایی ممکن است یک درمان مادام العمر باشد.

 بیشتر بخوانید:

ارتباط دو سویه گلوتن و سلیاک

آیا رژیم بدون گلوتن برای سلامت مضر است؟

مطالعات زیادی مزایای این رژیم غذایی را در افرادی که بیماری سلیاک ندارند یا حساسیت به گلوتن غیرسلیاک دارند، بررسی کرده‌اند. به نظر می‌رسد، این رژیم غذایی با کاهش وزن، بهبود سلامت عمومی بدن، بهبود عملکرد دستگاه گوارش و بهبود عملکرد ورزشی می‌شود.

اما از سوی دیگر، بسیاری از غذاهایی که از رژیم غذایی بدون گلوتن حذف شده‌اند، منابع مهم بسیاری از ویتامین‌ها و مواد مغذی هستند. به عنوان مثال، نان‌های سبوس‌دار و سایر محصولات مشابه، منابع طبیعی یا غنی شده آهن، کلسیم، فیبر، تیامین یا ویتامین B1، ریبوفلاوین یا ویتامین B2، نیاسین یا ویتامین B3 و فولات یا ویتامین B9 هستند. بنابراین، پیروی از رژیم غذایی بدون گلوتن به احتمال زیاد باعث کاهش دریافت مواد مغذی می‌شود. همچنین، برخی از غذاهای فاقد گلوتن نیز دارای چربی و قند بالاتری نسبت به غذای حاوی گلوتن هستند. خواندن برچسب‌ها، نه تنها برای محتوای گلوتن بلکه برای سطوح کلی مواد مغذی، نمک، کالری حاصل از چربی‌ها و کالری حاصل از قندها نیز مهم است. علاوه بر این، گلوتن به عنوان پری بیوتیک نیز عمل می‌کند و به تغذیه باکتری‌های مفید روده کمک می‌کنند.

آرابینوکسیلان (Arabinoxylan)، یک کربوهیدراتی است که از سبوس گندم مشتق می‌شود و باعث تحریک فعالیت بیفیدوباکتر‌های روده بزرگ می‌شود. این باکتری‌ها به طور معمول در روده سالم انسان یافت می‌شوند. تغییر مقدار یا فعالیت آن‌ها می تواند با برخی از بیماری‌های گوارشی مانند بیماری التهابی روده، سرطان روده بزرگ و سندرم روده تحریک پذیر ارتباط داشته باشد. بنابراین حذف سبوس گندم از برنامه غذایی ما را از فواید این ماده محروم می‌کند.

اگر از قبل به رژیم غذایی دقیق بدون گلوتن پایبند باشید، نتایج برخی از آزمایشات بیماری‌های مرتبط با گلوتن مانند بیماری سلیاک ممکن است نادرست نشان داده شود. علاوه بر این، علائم خاصی که ممکن است مانند عدم تحمل گلوتن به نظر برسند، می‌توانند واکنش نسبت به ماده دیگری باشند. بنابراین، در ابتدا بهترین رویکرد این است که علائم خود را قبل از اقدام به تشخیص یا درمان خود با یک متخصص در میان بگذارید.

 بیشتر بخوانید:

ترفندهای تغذیه ای برای مهار سلیاک

مزایا و معایب محصولات تجاری بدون گلوتن

حذف گلوتن از برنامه غذایی یک فرد مبتلا به سلیاک یا حساس به گلوتن بسیار حیاتی است. بهترین راهکار گرفتن راهنمایی و کمک از یک مشاور تغذیه است و بهتر است فرد مبتلا همیشه تحت نظر یک مشاور تغذیه قرار گیرد. هرچند جایگزینی غذاهای حاوی گلوتن با غذاهای طبیعی عاری از آن، گزینه بهتر و سالم‌تری برای تنظیم برنامه غذایی است، اما در برخی موارد، استفاده از غذاهای تجاری و آماده به عنوان یک گزینه مطرح می‌شود. هرچند این غذاها از نظر محتوای گلوتن قابل اطمینان هستند، اما ممکن است از نظر میزان کالری، قند، نمک و انواع چربی‌ها و همچنین محتوای پایین مواد مغذی ضروری سوال برانگیز باشند. چون اغلب این غذاها با برنج، تاپیوکا، ذرت یا آرد سیب زمینی تهیه می‌شوند.

نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که بزرگترین خریداران محصولات بدون گلوتن، کسانی هستند که نه به بیماری سلیاک مبتلا هستند و نه حساسیت به گلوتن دارند!! این افراد معتقدند غذاهای بدون گلوتن برای دستگاه گوارش و سیستم ایمنی و سلامت عمومی بدن، گزینه سالم‌تر و مناسب‌تری هستند، در صورتی که مطالعات چنین نتایجی را نشان نمی‌دهند!

در حقیقت، تحقیقات نشان می‌دهد بیماران مبتلا به بیماری سلیاک که از رژیم غذایی بدون گلوتن پیروی می‌کنند، در معرض خطر چاقی و سندرم متابولیک قرار دارند. این می‌تواند تا حدی به دلیل بهبود جذب روده باشد، اما گمانه‌زنی‌ها بر کیفیت پایین غذاهای فرآوری شده بدون گلوتن که ممکن است حاوی قندهای تصفیه شده و چربی‌های اشباع شده و شاخص گلیسمی بالاتر باشند، متمرکز شده است.

هزینه رژیم بدون گلوتن

هزینه غذاهای آماده و تجاری بدون گلوتن به طور کلی بیشتر از هزینه غذاهای معمول است. هزینه پیروی از رژیم بدون گلوتن می‌تواند زیاد باشد، به ویژه اگر رژیم غذایی شامل غذاهایی باشد که به طور طبیعی فاقد گلوتن هستند. یک مطالعه در ایران در سال 1398 برای اولین بار به بررسی قیمت مواد غذایی عاری از گلوتن و هزینه‌های رعایت این رژیم غذایی در مبتلایان به سلیاک و  حساس به گلوتن پرداخته است. می‌توانید این مقاله را در اینجا مطالعه کنید.

 بیشتر بخوانید:

12 پرسش رایج پیرامون سلیاک

فوت و فن های کنترل و مدارا با سلیاک

گلوتن در تحقیقات

آگاهی نسبت به پروتئین گلوتن و وجود حساسیت یا عدم تحمل نسبت به این ماده و عوارضی که ممکن است در بیماران سلیاکی یا غیرسلیاکی و حساس به گندم ایجاد کند، سبب شده در دهه اخیر، رسانه‌ها نسبت به گندم و غلات مشابه آن که حاوی گلوتن هستند، نگاه منفی پیدا کرده و به جایگاه این ماده غذایی سرشار از ویتامین و املاح معدنی در رژیم غذایی سالم شک کنند. جالب است که طبق آمار، بیشتر خریداران محصولات عاری از گلوتن افرادی هستند که نسبت به گلوتن حساسیت ندارند!

در یک مطالعه در سال 2017 بیش از ده هزار شرکت کننده بدون بیماری سلیاک شرکت کردند. نتایج نشان داد که بین رژیم غذایی بدون گلوتن در درازمدت و کاهش بیماری‌های قلبی رابطه‌ای وجود ندارد! اتفاقاً برعکس، این مطالعه نشان داد افرادی که به سلیاک مبتلا نیستند، اما از رژیم عاری از گلوتن پیروی می‌کنند، ممکن است خطر بیماری‌های قلبی را در خود افزایش دهند. زیرا مصرف غلات کامل در آنان کمتر می‌شود! غلات کامل به پیشگیری از برخی بیماری‌ها مانند انواع بیماری‌های قلبی و عروقی، سکته مغزی دیابت نوع دو و برخی از مرگ و میرها کمک می‌کند.

طبق پژوهش‌های انجام شده افراد مبتلا به سلیاک به دلیل جذب پایین کلسیم و آهن، بیشتر در معرض پوکی استخوان و کم خونی و همچننی، ناباروری، اختلالات عصبی و در موارد بسیار نادر، سرطان، قرار دارند. خبر خوب برای مبتلایان به سلیاک این است که هرچند رژیم عاری از گلوتن چالش برانگیز است، اما حذف غذاهای دارای گلوتن، می‌تواند این مشکلات را کاهش دهد.

آیا گلوتن باعث ایجاد مه مغزی می‌شود؟

در برخی تحقیقات دیده شده افراد مبتلا به عدم تحمل گلوتن یا مبتلا به سلیاک که از غذاهای حاوی گلوتن استفاده می‌کنند، بیش از سایرین به مه مغزی دچار می‌شوند. مه مغزی که دانشندان به آن «خستگی ذهنی» نیز می‌گویند، یک بیماری نیست بلکه وضعیتی است که در آن فرد دچار کمرنگ شدن حافظه، ناتوانی در تمرکز، مشکل در پردازش اطلاعات، خستگی و افکار پراکنده می‌شود. احتمالا حذف گلوتن از برنامه غذایی افراد مبتلا به حساسیت به گلوتن یا بیماری سلیاک، به بهبود عملکرد شناختی و کاهش مه مغزی کمک می‌کند. اما این به آن معنا نیست که در افراد بدون حساسیت به گلوتن یا بدون ابتلا به سلیاک، پیروی از رژیم بدون گلوتن به تیزتر شدن حافظه یا بهبود توانایی مغزی منجر شود!

نتیجه آنکه؛ هیچ چیز ذاتاً ناسالم در مورد گلوتن وجود ندارد، اما افرادی که دارای بیماری‌های خاصی مانند بیماری سلیاک، حساسیت به گلوتن غیر سلیاک یا حساسیت به گندم هستند، باید از آن اجتناب کنند، زیرا ممکن است واکنش‌‌های جانبی جدی ایجاد کند.

بنابراین، اگر حساسیت به گلوتن نداریم یا به سلیاک مبتلا نیستیم، بهتر است به جای حذف گلوتن از برنامه غذایی خود، حواسمان به هر آن چه که به ایجاد حساسیت به گلوتن یا ابتلا به روده نشت کننده در بدن ما منجر می‌شود مانند نوشیدن الکل، سیگار، کمبود مواد مغذی، مصرف زیاد مواد قندی و استفاده بیش از حد از کورتیکوئیدهای غیراستروئیدی مانند ایپوبروفن و ... باشد!