به قلم: زهره فاطمی‌زاده ؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه دانشگاه علوم پزشکی لرستان
زیر نظر: پروفسور ابراهیم فلاحی ؛ متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی لرستان
تحریریه زندگی آنلاین : سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) شایع‌ترین اختلال غدد درون‌ریز در زنان در سنین باروری است که تقریباً 6 تا 15 درصد از آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این سندرم یکی از علل اصلی اختلالات قاعدگی، رشد غیرطبیعی مو و ناباروری در زنان است. با این حال، زنان مبتلا به PCOS ممکن است بیماری‌های دیگری از جمله اختلالات روانی (اضطراب، افسردگی و ...)، اختلالات متابولیک (چاقی و مقاومت به انسولین)، سندرم متابولیک، پیش‌دیابت، دیابت نوع 2، عوامل خطر قلبی عروقی (پرفشاری خون و دیس‌لیپیدمی) و عوارض مرتبط با بارداری (دیابت بارداری، پره‌اکلامپسی و فشار خون بالا ناشی از بارداری، خونریزی پس از زایمان و عفونت، زایمان زودرس، مرده‌زایی و ...) را داشته باشند، بنابراین PCOS نه تنها بر تولید مثل، بلکه بر سلامت عمومی، سلامت جنسی و کیفیت زندگی تأثیر منفی می‌گذارد. به دلیل تنوع علائم، تشخیص PCOS چالش‌برانگیز است.
تشخیص
بر اساس آخرین دستورالعمل بالینی، PCOS زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد حداقل دو مورد از سه معیار زیر را داشته باشد: کیست‌های تخمدانی که با معاینه اولتراسوند ارزیابی می‌شوند؛ هیپرآندروژنیسم یا سطح آندروژن در گردش بالا و الیگوآمنوره همراه با عدم تخمک‌گذاری. اگرچه این معیارها شامل مقاومت به انسولین (IR) نمی‌شود، اما به خوبی شناخته شده است که تنظیم نبودن حساسیت به انسولین، و یا ناهنجاری در متابولیسم گلوکز، ویژگی‌های رایج در اکثر زنان PCOS است.
بیشتر بخوانید:
کیست تخمدان سراغ کدام زنان می‌آید؟
رژیم غذایی
مداخله اولیه شامل تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی است که می‌تواند در برخی از بیماران مؤثر عمل کند و عملکرد تخمدان را بازیابی نموده و از پیامدهای احتمالی مرتبط با PCOS جلوگیری کند.
اینوزیتول
اینوزیتول و مشتقات آنها گروهی از قندهای الکلی هستند. مهم‌ترین شکل آن میو اینوزیتول است. اینوزیتول‌ها به عنوان یک ماده مغذی ضروری در نظر گرفته نمی‌شوند، زیرا می‌توانند درون بدن از گلوکز تشکیل شوند.
محصولات غذایی حاوی اینوزیتول عبارتند از میوه‌ها، عمدتاً طالبی و پرتقال، غلات با سبوس بالا، آجیل و لوبیا. میوه‌ها و سبزیجات تازه در مقایسه با محصولات منجمد، نمکی یا کنسرو شده حاوی اینوزیتول بیشتری هستند.
متوسط دریافت روزانه میو اینوزیتول از رژیم غذایی ممکن است بین 225 تا 1500 میلی‌گرم در روز در هر رژیم 1800 کیلوکالری متفاوت باشد. همچنین می‌تواند به طور فعال (تا 4 گرم در روز) در بدن انسان (به ویژه کبد و مغز) سنتز شود. مشخص شده است که اینوزیتول با متابولیسم لیپید، تشکیل استخوان، متابولیسم عضلات اسکلتی، تولید مثل، عملکرد اعصاب و اعمال مغز مرتبط است. آنها همچنین برای رشد مناسب جنین و همچنین در اوایل دوره پس از زایمان ضروری هستند.
اینوزیتول و مقاومت به انسولین
اینوزیتول و مشتقات آن به عنوان حساس‌کننده به انسولین طبقه‌بندی می‌شوند. اینوزیتول‌تری‌فسفات، پیام‌رسان ثانویه برای بسیاری از هورمون‌ها از جمله انسولین و هورمون محرک فولیکول (FSH) است. شواهد متعدد نشان می‌دهند که کمبود این پیام‌رسان که حاوی اینوزیتول می‌باشد، باعث مقاومت به انسولین در زنان مبتلا به PCOS می‌شود. همچنین در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک سطح سرمی میو اینوزیتول کاهش یافته و از دست دادن آن در ادرار افزایش می‌یابد.
به دنبال این مشاهدات، مشخص شد که زنان PCOS دارای اختلال در متابولیسم اینوزیتول هستند که ارتباط مکانیکی بین کمبود اینوزیتول و مقاومت به انسولین در PCOS ایجاد می‌کند. در یک مطالعه نشان داده شده است که تجویز میو اینوزیتول در دوزهای پایین باعث کاهش مقاومت به انسولین و آندروژن‌های سرم و بهبود تخمک‌گذاری در زنان PCOS می‌شود.
اینوزیتول و عملکرد تولید مثل
اینوزیتول از طریق تنظیم مسیرهای سیگنال‌دهی کلسیم، نقش مهمی در بلوغ تخمک و ناباروری دارد. سطح میو اینوزیتول در خون و مایع فولیکولی با کیفیت تخمک و در نتیجه بارداری در انسان ارتباط مثبت دارد. مطالعات روی زنان PCOS نشان داده‌اند که میو اینوزیتول می‌تواند منظم بودن قاعدگی، کیفیت و بلوغ تخمک را بهبود بخشد.
بیشتر بخوانید:
کیست تخمدان معضلی جدید برای خانم‌ها
ارتباط اینوزیتول و BMI
در یک متاآنالیزکه شامل 15 کارآزمایی بالینی کنترل شده بود، تجزیه و تحلیل زیرگروهی نشان داد که مداخله به مدت کمتر از 12 هفته و با دوز کمتر از 1000 میلی‌گرم مکمل اینوزیتول با کاهش BMI همراه بود. همچنین مصرف این مکمل در افراد مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک که دچار اضافه وزن / چاقی بودند، نسبت به سایر جمعیت‌ها موثرتر بود.
نتیجه‌گیری
اینوزیتول و مشتقات آن، به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی و ضد سرطانی خود، گزینه‌های درمانی خوبی برای علائم شایع در PCOS هستند و داده‌های بالینی نشان داده‌اند که اینوزیتول به دلیل اثر حساس‌کننده به انسولین، جنبه‌های متابولیکی و تولید مثلی PCOS را با موفقیت بهبود می‌بخشد.
بیشتر بخوانید:
حاملگی با تخمدان های پر از کیست
مصرف درمانی و عوارض جانبی
در مورد مصرف درمانی اینوزیتول از جمله در بیماری‌هایی مانند PCOS، باید توجه داشت که از نظر ایمنی و عوارض احتمالی، تنها بالاترین دوز MI (12 گرم در روز) باعث عوارض خفیف گوارشی مانند حالت تهوع، نفخ و اسهال می‌شود و قابل توجه است که دوز 4 گرم در روز اینوزیتول که معمولاً در کلینیک‌ها استفاده می‌شود، کاملاً عاری از عوارض جانبی است و اینوزیتول توسط FDA به عنوان مکمل ایمن طبقه‌بندی می‌شود.
