زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

محدثه آصفری : کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی

زیر نظر: دکتر محمد حضوری - متخصص تغذیه و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : تا پیش از این، استفاده از مکمل‌های ورزشی محدود به برخی از ورزشکاران بدنساز و برخی افراد فعال در این عرصه می‌شد، ولی چندسالی است که این نوع فرآورده‌ها و مکمل‎های غذایی بازار پر رونقی پیدا کرده و در مناطق مختلف شهر، مکان‌های بسیاری ویترین خود را به این نوع فرآورده‎ها اختصاص داده‏اند. اگرچه طی سال‌های اخیر شرکت‎های داخلی بسیاری اقدام به تولید این محصولات کرده‎اند، اما مکمل‌های وارداتی همچنان محبوبیت خاص خود را دارند و در بین آنها مکمل‌های غیرمجاز نیز به چشم می‌خورد، بنابراین جوانانی که در آرزوی رسیدن سریعتر به رشد عضلانی و اندام‎های پرورش یافته هستند، اگر در انتخاب این محصولات دقت نکنند، عواقب جبران ناپذیری را برای سلامت خود ایجاد خواهند کرد، لذا با توجه به اهمیت موضوع و حساسیت گروه هدف آن که اغلب جوانان و نوجوانان را شامل می‎شود، در این مقاله تلاش داریم جزئیاتی از نحوه و فرآیند انتخاب این مکمل‌ها را توصیف کنیم.

 بیشتربخوانید:

با این مواد غذایی سالها جوان بمانید

منظور از مکمل‌های تقلبی و غیرمجاز چیست؟

امروزه مکمل‎های ورزشی به میزان گسترده و بدون نسخه و حتی به صورت آنلاین در دسترس هستند؛ در نتیجه امکان تقلب در آنها نیز به همان میزان افزایش می‎یابد. برخی از این مکمل‎ها ممکن است حاوی ترکیبات اعلام نشده باشند.

طبق گزارش اداره مبارزه با دوپینگ ورزش استرالیا، تقریباً از هر پنج مکمل ورزشی یکی از آنها دارای مواد ممنوعه از جمله محرک‎ها و داروهای آنابولیک است. برخی از مکمل‎ها نیز حاوی مقادیر زیادی پروتئین یا کراتین هستند و استفاده از آنها ممکن است باعث افزایش اوره خون یا کراتینین در یک فرد سالم شود.

از مهم‌ترین نگرانی‌ها در خصوص مکمل‎ها، این است که این محصولات قابلیت آلوده شدن به مواد غیرمجاز از جمله مخدرها را دارند؛ زیرا اصولاً ساختار مکمل‎ها به گونه‎ای است که به دلیل تعدد موادی که در آنها استفاده می‎شود (انواع ویتامین‎ها، انواع املاح، انواع عصاره‎های طبیعی گیاهی) و تفاوت‎های ماهیتی این مواد با یکدیگر، امکان تقلب هم در کیفیت آن مواد و هم افزودن موادی که به اصطلاح غیرقانونی هستند، وجود دارد. بنابراین؛ در تولید مکمل‎ها به‎دلیل هدف‎ ناشی از مصرف آنها از جمله ایجاد شادابی، افزایش انرژی، ارتقای سلامت، کاهش وزن یا افزایش اشتها که مصرف‎کننده نیز خواستار این تغییرات است و همچنین وجود زمینه مناسب از نظر شکل تولید در این فرآورده‎ها، امکان تقلب در آنها بالاست. مکمل‌های ناسالم به 3 دسته قابل تقسیم هستند:

 بیشتربخوانید:

خوراکی هایی که به هیچ عنوان نباید قبل ورزش بخورید

مکمل‌های قاچاق

منظور از قاچاق، کالایی است که ورود یا معامله آن از طرف دولت ممنوع و بدون مجوز است و بنابراین مخفیانه از مرزهای کشور وارد یا خارج می‎شود. مکمل‌هایی که به صورت قاچاق به کشور وارد می‎شوند، به دلیل شرایط نامناسبی که در هنگام حمل و نقل، توزیع و نگهداری آنها وجود دارد دچار فساد خواهند شد و به شکل ناسالم به دست مصرف‌کننده خواهد رسید. باتوجه به ماهیت مکمل‌ها، ممکن است فساد موجود در آنها به سادگی با چشم قابل رویت نباشد، ولی بر تمام ویژگی‌های خلوص، قدرت و میزان اثربخشی آن تأثیر منفی می‌گذارد. از طرفی در صورتی که مکمل‌ها در شرایط نامناسب نگهداری شوند، تاریخ انقضای محصول زودتر از موعد تعیین شده به اتمام خواهد رسید.

مکمل‌های غیر مجاز

مکمل‌هایی هستند که در شرایط بهداشتی و مورد تأیید تولید نمی‌شوند و از آنجا که هیچ‌گونه نظارتی بر تولید این مکمل‌ها وجود ندارد، در تولید آنها از مواد اولیه نامرغوب و ترکیبات بدون کیفیت استفاده خواهد شد. علاوه بر آن، امکان استفاده از ترکیبات غیر مجاز در این دسته از مکمل‌ها محتمل‎تر است و می‌توانند حاوی ترکیبات اعلام نشده از جمله استروئیدهای آندروژنیک و مخدرها باشند.

مکمل‌های تقلبی

دسته دیگری از مکمل‌ها وجود دارند که فقط نسخه شبیه سازی شده از یک مکمل اصل و معتبر می‎باشند و در حقیقت فاقد هرگونه مجوز هستند. این محصولات با بسته بندی کاملاً مشابه با محصول اصلی، ولی با ترکیبات کاملاً غیرمجاز به بازار عرضه می‌شوند.

این روش یکی از رایج‌ترین شیوه‌های تقلب در محصولاتی است که محبوبیت و متقاضی زیادی دارند. به عنوان مثال، یکی از نمونه‌هایی که اخیراً جنجال فراوانی به پا کرد قرص لاغری گلوریا بود که حاوی مخدر روانگردان شیشه و آمفتامین بود و به دلیل ماهیت گیاهی خود اطمینان افراد بسیاری را به خود جلب کرد.

 اگرچه این محصولات بسیار مشابه محصولات اصلی هستند، اما راه‌هایی برای شناسایی مکمل‌های تقلبی از اصل وجود دارد که در ادامه مطرح خواهیم کرد.

 بیشتربخوانید:

ترفندهایی برای لاغری سریع وبالا بردن سوخت و ساز بدن

انواع تقلب در تولید مکمل‌ها

 1- تقلب در نام تجاری؛ استفاده غیر مجاز از نام تجاری یک محصول معتبر با هدف گمراه کردن مصرف‌کننده.

2- تقلب در ترکیبات؛ شامل استفاده از مواد اولیه نامرغوب و ارزان‎تر به جای ترکیبات اصلی و مرغوب.

3- دستکاری فرمولاسیون؛ شامل افزودن برخی مواد غیر مجاز با کاربردهای مختلف نظیر تغلیظ محصول و ایجاد احساس سیری مفرط با هدف فریب مصرف‌کننده

4- عدم انطباق برچسب محصول با محتویات؛ نام همه مواد تشکیل‌دهنده موجود در ترکیب، در برچسب محصول ذکر نمی‎شود و یا میزانی کمتر از مقدار واقعی آن نوشته می‎شود که همین مساله منجر به مثبت شدن تست‌های دوپینگ در ورزشکاران خواهد شد. همچنین گاها در مکمل‌های تقلبی و غیرمجاز به جای ذکر ماده ممنوعه استفاده شده در برچسب محصول، نام ترکیبی مشابه درج می‎شود.

علاوه بر این، در مکمل‎های پروتئینی تقلبی، میزان پروتئین استفاده شده در آن بسیار کم بوده و مابقی ترکیبات آن شامل مواد غیر مؤثر و یا غیر مجاز (داروهای شیمیایی خطرناک) است که علاوه بر کاهش اثربخشی، می‎تواند عوارض جبران‌ناپذیری را ایجاد کند. در برخی مواقع عکس این مساله نیز صادق است و در تولید مکمل‌ها بیش از حد مجاز و استاندارد تعریف شده، از ترکیبات پروتئینی و مواد اولیه استفاده می‎نمایند که آن نیز مشکلاتی را برای سلامت افراد مانند آسیب به کلیه‎ها، ایجاد خواهد کرد.

سلامت مکمل‎های ورزشی

سازمان‌های بسیاری در راستای سلامت مردم تلاش می‎کنند تا مکمل‎ها را در یک زنجیره تأمین سالم در اختیار مصرف‎کننده قرار دهند، بنابراین سیاست‎ها و قوانینی نیز برای نیل به این هدف ایجاد شده است. با توجه به امکان تقلب در مكمل‌های مختلف، طرح برچسب اصالت كالا به منظور جلوگیری از تقلب در ارائه این فراورده‌ها اجرا می‌شود و امکان شناسایی مکمل‌های تقلبی برای ورزشکاران را مهیا کرده است. طرح برچسب اصالت كالا در ارتباط با تمام فرآورده‌های وارداتی و از جمله مكمل‌هایی كه در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند، اجباری شده است و شركت‎های وارد كننده موظفند برچسب اصالت را بر روی محصولات‌شان الصاق كنند. طرح برچسب اصالت طرحی است كه قابلیت ردیابی فرآورده‌ را در تمام زمان‎ها مهیا می‎كند و همچنین مصرف‎ كننده در هر زمانی می‌تواند از اصالت كالای مصرفی خود اطلاع یابد. لازم به ذکر است در صورتی که محصول از مراکز خرید معتبر مانند داروخانه‌ها تهیه شود، سلامت آن مکمل قابل تضمین است و برچسب محصولات به خوبی محتوای آن را معرفی می‎نماید.

برچسب اصالت کالا، همان برچسب کاغذی سفید رنگ با حاشیه‎های زرد است که بر روی آن بارکد، تاریخ تولید، تاریخ انقضا و سریال محصول نوشته شده و طبق قانون لازم است بر روی تمام داروها، مکمل‎های ورزشی، محصولات پزشکی، آرایشی، بهداشتی و سلامت محور الصاق شود. استعلام کالا از طریق این برچسب از 3 طریق قابل اجراست:

1- استعلام هرکدام از کدهای موجود بر روی کالا در محل خاص خود از طریق سامانه TTAC

2- استعلام شناسه اصالت یا کد 16 رقمی از طریق سامانه پیام کوتاه 20008822

3- استعلام بارکد مندرج بر روی برچسب از طریق نرم افزار TTAC نصب شده بر تلفن همراه هوشمند یا سایر برنامه‎های بارکدخوان

تشخیص مکمل‌های تقلبی

برچسب مکمل

اولین روش تشخیص مکمل اصل از مکمل تقلبی، چک کردن اطلاعات محصول با برچسب مکمل است. اگر اطلاعات با ویژگی‌های مکملی که خریده‌اید مطابقت داشت، مکمل مورد تائید است. همچنین هولوگرام و لوگوی محصول را با نمونه اصلی آن در سایت خود محصول مقایسه کنید. نکته دیگر توجه به برچسب اصالت کالای محصولات وارداتی است. در خصوص مکمل‌های تولید داخل کشور نیز، کد ثبت کالا و نشان سازمان غذا و دارو قابل مشاهده است.

به نوع و کیفیت بسته‌بندی توجه کنید

مکمل‎های تقلبی معمولاً بسته‎بندی مناسبی ندارند و جنس مورد استفاده در بسته‎بندی با کیفیت نامرغوب‎تر و گاهی شفاف‎تر ارائه می‎شود. همچنین در این نوع مکمل‎ها درج اطلاعات به میزان کمتر، با فونت و ترتیب اشتباه و با نمادهای مشابه محصول اصلی خواهد بود و اگر به اطلاعات و حتی نام درج شده بر روی محصول توجه کنید، متوجه اشتباهات نگارشی و غلط‌های املایی آن خواهید شد. همچنین تاریخ‌ها و کدهای روی محصول باید منظم و خوانا باشند و به‎راحتی بتوان آنها را استعلام کرد. به هیچ وجه محصولی را که دارای بسته‌بندی نامناسب، بی‌کیفیت و یا سوراخ می‎باشد را خریداری نکنید.

درپوش محصول

درپوش محصولات اصلی، مرغوب و با کیفیت است و داخل در آن پوشش کاغذی دولایه با ساختار شبکه‎ای منظم و یکپارچه است که جنس مرغوبی دارد، به طوری‌که هیچ روزنه‌ای به داخل وجود نداشته باشد. معمولاً پوشش آلومینیومی، دارای نام شرکتی است که محصول مرتبط با آن را خریداری کرده‌اید؛ اگر این شرایط را نداشت، بدانید که یا کیفیت پایینی دارد و یا کاملاً تقلبی است.

قابلیت ترکیب و مخلوط شدن محصول

محصولات پودری تقلبی به راحتی حل نمی‎شوند و به صورت کلوخه در ته ظرف باقی خواهند ماند. همچنین پودر موجود در بسته بندی، بوی نامطبوع و طعم شدید و زننده‌ای دارد یا بصورت سفت و گلوله درآمده است. در مکمل‌های تقلبی و غیرمجاز دانه‎های رنگی قابل مشاهده است.

مقایسه قیمت

مکمل بدنسازی محصول گرانی است و همین قیمت بالای محصولات معمولاً باعث می‌شود نوع ارزان آن طرفدار پیدا کند. اگر مکملی که قصد خرید آن را دارید تفاوت قیمت زیادی با قیمت بازار دارد، بهتر است در خرید این مکمل تجدید نظر کنید.

اثربخشی محدود و کوتاه مدت

اگر مدتی است که از یک مکمل خاص استفاده می‌کنید و کارایی و اثربخشی آن همانند همیشه نیست، باید به اصالت محصول شک کنید. همچنین ضعف سیستم ایمنی پس از مصرف مکمل تقلبی یک نشانه خطرناک است.

چه مکملی را خریداری نماییم؟

عوامل بسیاری بر سلامت مکمل‌ها اثر می‎گذارند. یکی از مهم‌ترین این عوامل نیاز فردی هر شخص به این محصولات می‎باشد.

 از آنجا که خصوصیات ظاهری و توانمندی‎های فیزیکی افراد و همچنین نیازهای تغذیه‎ای هر شخص با توجه به سن، جنسیت، میزان فعالیت فیزیکی و وضعیت سلامتی با یکدیگر متفاوت است، بنابراین نیاز افراد نیز به مکمل‎ها متفاوت خواهد بود و توصیه یک مکمل به افراد با شرایط فیزیکی متفاوت به هیچ وجه علمی، سلامت‎بخش و تاثیرگذار نخواهد بود.

سایر مواردی که یک مکمل سالم باید از آن برخوردار باشد شامل کیفیت در ترکیبات تشکیل‌دهنده محصول، مجوزها و تاییدیه‎های اخذ شده از سازمان‌های دارای صلاحیت و همچنین برچسب‎گذاری اصولی و صحیح این محصولات می‎باشد.

 به ‏دلیل اعمال نظارت‎های وزارت بهداشت بر روی این محصولات و همچنین اطمینان از اینکه از ترکیبات سالم در تولید آنها استفاده می‎شود، همواره تاکید بر مصرف مکمل‌های مجاز است، چرا که مواد اولیه آنها با اطمینان از منابع معتبر تأمین شده است و مرغوب و دارای کیفیت هستند. بنابراین، محصول نهایی فاقد هرگونه آلودگی از قبیل آفت‎کش، فلزات سنگین، آلودگی‌های میکروبی و سایر آلاینده‌ها و مخدرها می‎باشد. با انجام آزمایشات دقیق و ارائه گواهی‎های معتبر و همچنین تحت کنترل بودن فرآیند تولید توسط یک سازمان بهداشتی، علاوه بر این که از آلودگی مکمل‌ها جلوگیری می‌شود، پس از تولید و در زمان بسته‌بندی محصولات نیز عبارات و موارد ذکر شده بر روی برچسب نیز تحت کنترل و ارزیابی قرار می‎گیرند و در نهایت محصولی سالم و با کیفیت در اختیار مصرف‎کننده قرار خواهد گرفت.