زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

آزاده دهقانی‌کری بزرگ : دانشجوی دکتری تخصصی سیاست‌های غذا و تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تبریز

تحریریه زندگی آنلاین : فشار خون چیست؟

فشار خون بالا، صرف‌نظر از سن، نژاد و جنسیت، یک عامل خطر عمده برای بیماری‌های عروق کرونر قلب است. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، فشار خون بالا علت حداقل 45 درصد مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی و 51 درصد مرگ‌ومیر ناشی از سکته مغزی است.

حدود 26 درصد از جمعیت جهان (987 - 957 میلیون نفر) در سال 2000، 333 میلیون نفر از کشورهای پیشرفته و 639 میلیون نفر از کشورهای درحال‌توسعه مبتلا به‌فشار خون بودند. این بیماری یک‌روند تشدیدکننده دارد، از 594 میلیون در سال 1975 به 1.13 میلیارد در سال 2015 افزایش‌یافته است، و در حال حاضر عمدتاً در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط اتفاق می‌افتد. این تغییر جهانی ناشی از افزایش رشد جمعیت و روند بی‌سابقه پیری است. فشار خون بالا به‌عنوان فشار خون سیستولیک 140 میلی‌متر جیوه یا بالاتر و فشار خون دیاستولیک 90 میلی‌متر جیوه یا بالاتر تعریف می‌شود که عامل مهم برای بیماری‌های قلبی عروقی و نارسایی مزمن کلیه است.

 در بیماران مبتلابه پرفشاری خون در مقایسه با بیماران فاقد فشار خون، خطر بیماری قلبی یا سکته مغزی دو تا سه برابر بیشتر است. علاوه بر این، بیماران مبتلا به فشار خون بالا بیشتر به دیابت نوع 2 مبتلا می‌شوند و بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 نیز معمولاً دارای فشار خون بالا هستند. بیمارانی که هم‌ فشار خون و هم دیابت دارند بیشترین خطر ابتلا به سکته مغزی و به‌ویژه ازنوع کشنده را دارند. علاوه بر این، فشار خون بالا به‌تنهایی در حدود 29 درصد از علت اصلی بیماری مرحله نهایی کلیه (end-stage renal disease:ESRD) نقش دارد.

 بیشتر بخوانید:

ریتم موزون قلب با گیاه خواری

رژیم گیاه خواری در دوران بارداری

جلوگیری از فشار خون

رژیم غذایی افراد از جمله عوامل مهمی هست که باید برای جلوگیری از فشار خون بالا اصلاح شود. شواهد موجود از نقش عوامل قابل اصلاح، ازجمله رژیم غذایی، وزن بدن، فعالیت بدنی و مصرف الکل در ایجاد فشار خون بالا پشتیبانی می‌کند. نشان داده‌ شده است که اصلاحات غذایی در پیشگیری و کنترل فشار خون مؤثر است.

رژیم‌های گیاهخواری، مزایا و انواع آنها

رژیم‌های گیاهخواری به‌عنوان الگوهای غذایی تعریف می‌شوند که با توجه به سطح میزان مصرف غذای حیوانی تعیین می‌شوند و می‌توانند به چندین زیرگروه طبقه‌بندی شوند. اول، رژیم وگان فقط به‌عنوان یک رژیم گیاهی تعریف می‌شود. دوم، رژیم گیاهخواری لاکتو - اوو به رژیمی گفته می‌شود که بدون گوشت باشد، اما شامل تخم‌مرغ و/یا محصولات لبنی نیز می باشد.

سوم، رژیم غذایی پسکو شامل ماهی نیز می باشد و سایر گوشت‌ها فقط کمتر از یک بار در ماه مصرف می‌شود و رژیم نیمه گیاهخواری علاوه بر ماهی گاهی گوشت نیز دارد، اما این غذاها فقط کمتر از یک بار در هفته مصرف می‌شوند.

رژیم‌های گیاهخواری معمولاً کیفیت بالاتری نسبت به رژیم‌های غیر گیاهی دارند. این به دلیل این واقعیت است که رژیم‌های گیاهی میزان بالاتری از اسید گلوتامیک و پروتئین گیاهی دارند که دارای اثرات کاهش فشار خون است. علاوه بر این، فیبر، محتوای آنتی‌اکسیدان، میزان پتاسیم بالاتر و میزان چربی اشباع شده و سدیم کمتر در رژیم‌های گیاهخواری می‌تواند به کاهش شاخص توده بدن و فشار خون منجر شود.

رژیم گیاهخواری از طریق چندین مکانیسم، مانند بهبود ویسکوزیته خون، گشاد شدن عروق و حساسیت به انسولین، با تغییر بارو رسپتورها، سیستم رنین - آنژیوتانسین و سیستم عصبی سمپاتیک و همچنین با خواص آنتی‌اکسیدانی و ضد التهابی و تغییر کلونی و سویه میکرو فلور روده فشار خون بالا را کاهش می‌دهند، بنابراین بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که الگوهای غذایی با مصرف گوشت کمتر مانند رژیم گیاهخواری با درصد کمتری از بیماری‌های غیرواگیر خصوصاً فشار خون بالا همراه است و به نتایج بهتر سلامتی و امید به زندگی بیشتر کمک می‌کند.

 بیشتربخوانید:

فواید رژیم گیاهخواری برای بدن را بیشتر بشناسید

مکانیسم‌های احتمالی

مطابق بررسی آکادمی تغذیه و رژیم غذایی، ویژگی‌های یک الگوی غذایی گیاهخواری شامل کاهش سطح چربی اشباع و کلسترول و افزایش فیبر غذایی، منیزیم، پتاسیم، ویتامین‌های C و E، فولات، کاروتنوئید، فلاونوئید و سایر سطوح فیتوکمیکال‌ها است. مکانیسم‌های احتمالی مرتبط ممکن است شامل موارد زیر باشد:

سدیم

در مقایسه با رژیم غربی، رژیم‌های گیاهخواری ممکن است سدیم کمتری داشته باشند. با این حال، هیچ تفاوت واضحی در مصرف سدیم بین افراد غیر گیاه خوار و گیاهخواران گزارش نشده است، حتی برخی از گیاهخواران مصرف سدیم بیشتری دارند.

کاهش 2.3 گرم سدیم در روز با کاهش 3.82 میلی‌متر جیوه در فشار خون، همراه می‌باشد. الگوی غذایی DASH همچنین بر مصرف سبزیجات و میوه‌ها تمرکز دارد. در آزمایشاتی که میزان مصرف سدیم را کنترل می‌کرد، رژیم DASH اثر کاهش فشار خون بیش از کاهش سدیم داشت.

پتاسیم

پتاسیم در رژیم‌های گیاهخواری به وفور یافت می‌شود، و مکمل پتاسیم باعث کاهش فشار خون می‌شود. علاوه بر این، مصرف زیاد پتاسیم، گشاد شدن عروق و میزان فیلتراسیون گلومرولی را افزایش می‌دهد، در حالی که باعث کاهش سطح رنین، جذب مجدد سدیم کلیه، تولید گونه‌های اکسیژن فعال و تجمع پلاکت‌ها می‌شود. سایر مواد معدنی، مانند منیزیم و کلسیم نیز با فشار خون رابطه معکوس داشتند. مکمل منیزیم، هر دو میزان سیستولیک (3-4 میلی متر جیوه) و دیاستولیک (2-3 میلی‌متر جیوه) را کاهش می‌دهد.

منبع پروتئین

مصرف پروتئین گیاهی (2.8 درصد انرژی) با کاهش 2.1 میلی‌متر جیوه در فشار خون سیستولیک همراه است. مصرف پروتئین گیاهی با کاهش فشار خون یا کاهش خطر فشار خون بالا همراه است.

آمینو اسید

مطالعات قبلی حاکی از آن بود که غلظت پلاسمایی و مصرف اسیدهای آمینه در میان گیاهخواران و گوشتخواران متفاوت است. مصرف اسید گلوتامیک در میان افرادی که پروتئین گیاهی مصرف می‌کنند، در مقایسه با کسانی که پروتئین حیوانی مصرف می‌کنند بیشتر است. مصرف بیشتر اسید گلوتامیک (4.7 درصد پروتئین کل) با 1.5 میلی‌متر جیوه سیستولیک پایین‌تر همراه بود.

 اسید گلوتامیک پیش‌ساز آرژنین است که خود پیش‌ساز اکسید نیتروژن گشادکننده عروق (NO) است و ممکن است به کاهش فشار خون کمک کند.

همچنین، اسیدهای آمینه مانند لیزین، متیونین، تریپتوفان و تیروزین به طور قابل توجهی پایین‌تر و آلانین و گلیسین در گیاهخواران بالاتر از گوشتخواران است. لیزین برای انتقال به سلول با آرژنین رقابت می‌کند و کمبود آرژنین با التهاب اندوتلیال و اختلال عملکرد ایمنی در انسان ارتباط دارد. بنابراین ممکن است نسبت لیزین / آرژنین در درک اثر کاهش فشار خون مهم باشد. در مقایسه با پروتئین حیوانی، پروتئین‌های گیاهی حاوی سطح لیزین پایین‌تر و نسبت لیزین / آرژنین کمتر هستند، بنابراین پروتئین گیاهی، با نسبت لیزین / آرژنین کمتر، می‌تواند با تحریک تولید NO، فشار خون را کاهش دهد. با این حال، اثر مصرف طولانی‌مدت رژیم با نسبت کمتر لیزین به آرژنین روشن نشده است.

مصرف رژیم غذایی متیونین و آلانین با افزایش فشار خون همراه است. متیونین یک پیش‌ساز هموسیستئین است که می‌تواند با افزایش سطح دی متیل آرژنین نامتقارن - یک بازدارنده رقابتی فشار خون، NO را افزایش دهد.

متیونین در پروتئین حیوانی فراوان و در پروتئین گیاهی کمیاب است، بنابراین یک رژیم با پروتئین غالباً گیاهی ممکن است محتوای متیونین کمتری داشته باشد. دفع آلانین ادرار با فشار خون بالاتر همراه است. همچنین آلانین رژیم غذایی در افرادی که رژیم غذایی عمدتاً حیوانی مصرف می‌کنند بیشتر از افرادی است که رژیم غذایی غالباً گیاهی مصرف می‌کنند.

دریافت انرژی

دریافت کم انرژی در رژیم‌های گیاهخواری ممکن است به دلیل تراکم انرژی کمتر در رژیم ناشی از فیبر بالاتر و محتوای چربی کمتر باشد. طبق مطالعات اخیر، با مصرف رژیم گیاهخواری وزن بدن کاهش می‌یابد.

از آنجا که چاقی یکی از عوامل اصلی مرتبط با رژیم غذایی در افزایش فشار خون است، کاهش وزن بدن می‌تواند یک متغیر واسطه مهم باشد، همچنین اثر کاهش فشار خون در رژیم‌های گیاهی را نشان داده شده است.

ویتامین  B-12

علاوه بر مواد مغذی که قبلاً توضیح داده شد، گیاهخواران ممکن است برخی مواد مغذی مانند ویتامین B-12، ویتامین D، کلسیم، روی و اسیدهای چرب n-3 با زنجیره بلند را به میزان کم دریافت کنند. کمبود ویتامین B-12 در گیاهخواران بسیار زیاد است، به ویژه در گیاهخوارانی که غذای غنی شده با ویتامین B-12 یا مکمل‌های آنرا مصرف نمی‌کنند، شیوع بالاتری دارد.  کمبود ویتامین B-12 منجر به افزایش سطح هموسیستئین می‌شود که مربوط به اختلال عملکرد اندوتلیال شریانی است و یک عامل خطر مستقل برای بیماری‌های قلبی عروقی است، بنابراین فعل و انفعالات مواد مغذی که اغلب در برخی گیاهخواران کمبود دارند نیز باید در نظر گرفته شود.

فیبر

فیبر عمدتاً در غذاهای گیاهی وجود دارد و رژیم‌های گیاهی بیشترین مقدار فیبر را دارند. مکمل فیبر غذایی (دوز متوسط، 5/11 گرم در روز) میزان فشار خون دیاستولیک را به میزان 26/1 میلی‌متر جیوه و فشار خون سیستولیک را به میزان 13/1 میلی‌متر جیوه کاهش می‌دهد. مصرف فیبر غذایی با کاهش 65/1 میلی‌متر جیوه در فشار خون دیاستولیک و کاهش ناچیز 15/1 میلی‌متر جیوه در فشار خون سیستولیک همراه است. اثر مکمل فیبر غذایی بر فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در بیماران فشار خون قوی‌تر و قابل‌توجه‌تر است.

آنتی‌اکسیدان‌ها

سبزیجات و میوه‌ها سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند. افزایش مصرف سبزیجات و میوه‌ها منجر به افزایش مصرف آنتی‌اکسیدان مانند آلفاکاروتن، بتاکاروتن، لوتئین، ب-کریپتوگزانتین و اسید اسکوربیک می‌شود. علاوه بر این، مصرف بالاتر از سبزیجات و میوه‌ها به طور قابل توجهی کاهش بیشتری در سیستولیک (4.0 میلی‌متر جیوه) و دیاستولیک (1.5 میلی‌متر جیوه) فشار خون می‌شود.

میکروبیوم

میکروبیوتای روده انسان می‌تواند با مکمل فیبر غذایی یا با حذف غذاهای حیوانی به سرعت تغییر کند. میکروبیوتای روده ممکن است در ایجاد بیماری‌های قلبی عروقی از جمله تصلب شرایین و فشار خون بالا نقش داشته باشد. متابولیت‌های سمی، مانند سولفات p-cresol، سولفات ایندوکسیل و N-اکسیدتری متیل آمین (TMAO) توسط میکروبیوتای روده از طریق تخمیر پروتئین‌ها تولید می‌شوند. آزمایشات قبلی نشان داد که متوسط دفع سولفات p-cresol 62 درصد کمتر و متوسط ترشح سولفات ایندوکسیل 58 درصد در رژیم غذایی گیاهخواری نسبت به افرادی که رژیم غذایی همه چیزخواری مصرف می‌کنند کمتر است.

 سولفات p-cresol و سولفات ایندوکسیل با بیماری عروقی و مرگ و میر در بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه (CKD) همراه است. غلظت N -اکسیدتری متیل آمین پلاسما در بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه به طور قابل توجهی بالاتر از بیماران بدون بیماری مزمن کلیه بود، و سطح N -اکسیدتری متیل آمین پلاسما با 2.8 برابر افزایش خطر مرگ و میر همراه بود. N -اکسیدتری متیل آمین توسط متابولیسم کولین، فسفاتیدیل کولین و ال-کارنیتین در رژیم غذایی توسط میکروبیوتا تولید می‌شود.

سطح بالاتر N -اکسیدتری متیل آمین در پلاسما اساساً به دلیل عملکرد میکروبی روده است، زیرا ژن‌ها فقط یک نقش جزئی در تعیین سطح N -اکسیدتری متیل آمین در انسان دارند. با این حال، ارتباط مستقیم بین N -اکسیدتری متیل آمین و فشار خون بررسی نشده است. تحقیقات اساسی اخیر با استفاده از مدل موش نشان داد که سطح N -اکسیدتری متیل آمین بر فشار خون در حیوانات مبتلا به فشار خون تأثیر نمی‌گذارد، اما به تاثیرات فشار خونی آنژیوتانسین II کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری

اگرچه شواهد موجود برای نتیجه‌گیری‌های قطعی کافی نیست، اما نتایج حاصل از مطالعات نشان می‌دهد که الگوی غذایی گیاهخواری با فشار خون پایین مرتبط است. اثر بخشی یک الگوی غذایی گیاهخواری ممکن است تا حدی با کاهش وزن توضیح داده شود. هر الگوی غذایی از چندین ماده مغذی یا غذایی تشکیل شده است، بنابراین اثر آن ممکن است از تأثیرات هم‌افزایی چندین ماده مغذی یا مواد غذایی منعکس شود. مطالعات بیشتر با مصرف بیشتر سدیم یا محصولات حیوانی در جمعیت‌های غیر غربی مورد نیاز است. علاوه بر این، تعیین نشده است که کدام الگوی غذایی گیاهخواری (به عنوان مثال، گیاهخواران مطلق، لاکتو-گیاهخواران، گیاهخواران لاکتو-اووو، گیاهان پسکو-گیاهخواری) بهتر است. مطالعات برای روشن کردن مکانیسم‌های احتمالی مواد مغذی معمول در رژیم‌های گیاهی و اثرات هم‌افزایی آنها نیز مورد نیاز است.