الفبای مشاوره در تغذیه و كاهش وزن
گروه دارای كد 08 افرادی را در برمی‌گیرد كه دارای ژن‌های چاقی یا جهش‌های تك‌ژنی می‌باشند. گرچه بیشتر از 250 ژن شناسایی شده‌اند و گاهی نیز جهش‌های تك‌ژنی از جمله ژن‌های انسولین و لپتین زمینه چاقی‌های ارثی را فراهم می‌نمایند، ولی در قبال شروع خزنده اضافه وزن و چاقی در افراد حامل ژن‌های چاقی، اثر عوامل محیطی حتی قبل از بارداری مادر و دوران بارداری (مثل چاقی یا لاغری مادر قبل از ورود به دوران بارداری) یا نحوه وزن‌گیری سی‌ونه و یا چهل هفته بارداری و همچنین نوع تغذیه كودك به دنیا آمده با شیر مادر یا شیر خشك و نوع میزان تغذیه كودك و زمان شروع غذای تكمیلی و همچنین فعالیت جسمانی ناكافی، نشستن طولانی مدت جلوی تلویزیون و كامپیوتر و تراكم چگالی انرژی غذاهای مصرفی نسبت به مواد مغذی آنها، اندازه پرس غذاها، گرایش به میل كردن غذاهای آماده و Fast food ها نیز موجبات چاقی‌های پیشرونده‌ای را مهیا می‌سازند. این عوامل در قبال افرادی كه دارای ژن‌های چاقی می‌باشند خیلی اثرگذارتر بوده و سریع‌تر به بروز اضافه وزن و چاقی افراد منجر می‌گردد.
دنیای شگفت‌انگیز نقش آفرینی ژنها و عوامل موروثی
هر روزی كه سپری می‌گردد صدها و هزاران ژن شناسایی و عملكرد آنها در جهات متعدد و مختلف شناسایی می‌گردد. هر رخدادی اعم از رشد و نمو گرفته تا هدایت چرخه‌های متعدد سوخت و‌سازی، از ایجاد اشتها گرفته تا بی‌اشتهایی كامل، از سكون و بی‌تحركی گرفته تا چستی و چالاكی، از مصرف شدید انرژی گرفته تا صرفه‌جویی در مصرف انرژی، از هوشمندی گرفته تا كند ذهنی و هزاران رخداد دیگر تحت فرمان و هدایت ژن‌هایی می‌باشند كه در هسته‌های سلول‌های بدن افراد به صورت رشته DNA در قالب 50 تا 100 هزار كُد ژنتیكی بین 23 جفت كروموزوم تقسیم گردیده‌اند، گرچه هر كدام از این ژنها در صورت فعال گردیدن شگفتی آفریده و اثرات بسیار قابل توجهی را در بعد رخدادهای مثبت یا منفی نمایان می‌سازند، ولی فنوتیپ ژنها تحت تأثیر عوامل بسیار متعدد محیطی می‌باشد كه از فرآیند آنها عملكرد ژنها آغاز یا برای همیشه از بروز اثر آنها جلوگیری می‌شود یا سرعت بیان ژن كندتر یا تندتر می‌گردد و ظرفیت‌های مشخص‌شده بطور كامل یا قسمتی از آن فرصت تجلی پیدا می‌كند. خلاصه برای هر فعل و انفعالی در كشور صنعتی وجود اشرف مخلوقات كه بالغ بر صد تریلیون واحد صنعتی بنام سلول دارد، عوامل ژنتیكی و هورمونی و محیطی بر هم كنش و بر هم‌‌افزایی دارند. با پاسخگویی به سوالات جدول صفحه بعد، وضعیت خودتان را به طور سرانگشتی تعیین نمایید.
نقش و اثر محیط زندگی و شرایط اقلیمی و مواد غذایی مصرفی بر عملكرد ژنها
محیــــط زندگــی و عوامــل تأثیرگـــذار آن تا درون تك‌تك‌سلول‌های تشكیل‌دهنده بدن موجودات زنده از جمله اشرف مخلوقات قابلیت نفوذ دارد، پس نباید تعجب‌آور باشد . هر چیزی را كه ما به عنوان خورد و خوراك به دهان خود هدایت می‌نماییم، علاوه بر رفع گرسنگی و تشنگی، پاسخ به میل و هوس‌مان به طعم شوری، شیرینی، ترشی و تلخی و چربی، بر فعالیت‌های ژنتیكی اثرگذار می‌باشد، به‌طور مثال صرفنظر از نوع مواد غذایی كه میل می‌شود، حتی نوع اسیدهای چربی كه از این طریق وارد دستگاه گوارش می‌شوند قادر هستند ژن‌هایی را خاموش یا روشن نمایند یعنی از فعالیت باز دارند یا آنها را به فعالیت وادارند. همین موضوع در قبال تمام ریزمغذی‌ها و درشت مغذی‌های تشكیل‌دهنده مواد غذایی مصرفی نیز صدق می‌كند، خواه این مواد به گروه ویتامین‌ها تعلق داشته باشند یا به خانواده قندها (اعم از تك قندی یا دو قندی یا قندهای مركب) یا اسید آمینه‌های دریافتی (از منابع پروتئینی حیوانی یا گیاهی). به‌طور كلی هر ماده مغذی كه در برنامه تغذیه روزمره افراد جا‌خوش كرده باشد، همواره در عملكرد ژن‌های مختلف تا‌ثیرگذار بوده، عكس‌العمل آنها را در جهت مثبت یا منفی تغییر می‌دهد. البته درمورد كودكان، عادات غذایی اكتسابی كه آنها را به سوی سوسیس، كالباس یا بطور كلی Fast foodها سوق داده باشد، یا به سیب‌زمینی آبپز یا تنوری و یا به نوشیدن آب رغبت پیدا نمایند یا با انواع نوشابه‌ها و شربت‌ها به تشنگی خود پاسخ گویند، در رویكرد و فعالیت ژن‌های آنها كاملاً اثرگذار می‌باشند و علاوه بر آن ، آنها از پدر، مادر، خواهر و برادرشان الگوبرداری می‌نمایند. شكل‌گیری عادات اكتسابی آنها در تغذیه كاملاً موثر بوده و همین گرایش‌ها و عادات در عملكرد ژنها تاثیر غیرقابل انكاری دارند. متاسفانه شب‌زنده‌داری و روز خوابی یا دوچرخه‌سواری یا بدو بدو و هر نوع حركتی در هوای آزاد یا ساعت‌های متوالی جلوی برنامه‌های تلویزیونی و بازی‌های كامپیوتری نشستن افراد نیز برمی‌گردد به الگوهای رفتاری كسب شده از خانواده و نحوه عملكرد آنها با غنچه‌های زندگی‌شان كه آیا می‌خواهند به شكوفایی كامل هدایت‌شان نمایند یا عادات بدغذایی و عدم تحرك را در آنان نهادینه كرده و آنها را نشكفته پرپر سازند كه با اضافه وزن و چاقی‌های مفرط آغاز گردیده و بذر بیماری‌های مزمن غیرواگیر را در این بچه‌های معصوم افشانده و در مسیر حیات‌شان پرورش می‌دهد كه متاسفانه قسمتی از آثار آنها در كوتاه مدت فرصت ظهور پیدا كرده و انواع نارسایی‌ها و بیماری‌های مختلف را ایجاد و عیان می‌سازد، ولی قسمت اعظم این بیماری‌های خانمان‌برانداز در آینده دور و سال‌های جوانی، میانسالی و سالمندی یكی بعد از دیگری فرصت نمود و ظهور پیدا خواهند كرد.
جدول پیشگویی رخدادهای احتمالی آینده در قبال چاقی و اضافه وزن
1- آیا در زمان تولد وزن شما زیر 2 كیلوگرم بوده است؟ بلی خیر
2- آیا وزن تولد شما بیشتر از 4 كیلوگرم بوده است؟ بلی خیر
3- آیا در دوران كودكی و نوپایی از جمله كودكان چاق محسوب می‌شدید؟ بلی خیر
4- آیا در ایام پیش بلوغ و فرآیند دوران بلوغ (یعنی در سنین 12 تا 16 سالگی برای پسران و 9 تا 13 سالگی برای دختران) افزایش وزن زیادی پیدا كرده بودید؟ بلی خیر
5- آیا در بین بستگان نزدیك شما مثل مادر، پدر، برادران و خواهران، دایی و عمو و یا عمه و خاله خیلی چاق وجود دارد؟ بلی خیر
6- آیا در بین عمو، عمه، خاله و دایی‌زادگان افرادی كه چاقی چشمگیری داشته باشند وجود داشته‌اند؟ بلی خیر
اگر به سوالات شش‌گانه به دقت پاسخ داده‌اید، تعداد پاسخ‌های مثبت را برشمارید. اگر به تعداد قابل توجهی از سوالات جواب مثبت داده‌اید، به شما توصیه می‌گردد مراقب عوامل محیطی تأثیرگذار در قبال خودتان یا فرزندان‌تان باشید، چرا كه شما یا فرزندان‌تان خیلی بیشتر و سریع‌تر تحت تأثیر عوامل محیطی به اضافه وزن و چاقی‌های مفرط می‌توانید مبتلا گردید، البته اگر از حد نیازتان انرژی بیشتری از منابع پروتئینی، چربی و قندها دریافت كرده و كمتر از حد معمول، فعالیت بدنی داشته باشید، ژن‌های به ارث رسیده آغاز به فعالیت نموده و روز به روز به شدت و حدت عملكرد آنها افزوده می‌شود، ولی اگر از همین امروز روش زندگی و منش غذا خوردن‌تان را تغییر بدهید و هوس لجام گسیخته خود را تحت كنترل درآورید، ژن‌های فعال شده مجدداً به سكون و استراحت سوق داده می‌شوند.
از چه طریقی و با كدام ترفند می توانیم اثر ژن‌های زمینه‌ساز اضافه وزن و چاقی و بیماری‌های ناشی از آنها را تعدیل یا خنثی نماییم؟
مهم‌ترین عامل تأثیرگذار در فعال‌سازی ژن‌های چاقی به ارث رسیده، میزان انرژی دریافتی از طریق درشت‌مغذی‌ها یا ملكول‌های قندها، چربی‌ها و پروتئین‌ها می‌باشد و برای اینكه دریافت انرژی را به طور دقیق محاسبه نمایید، ساده‌ترین و آسان‌ترین اقدام، یادداشت نمودن میزان انرژی دریافتی از طریق غذای روزمره و میزان فعالیت در یك دفتر یا تقویم می‌باشد. گرچه این كار قدری وقت‌گیر می‌باشد ولی مؤثرترین وسیله سنجش میزان انرژی دریافتی می‌باشد تا آگاهانه‌تر نسبت به كنترل و تعدیل میزان دریافت و مصرف انرژی شخص در حدی كه با توجه به سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیكی (شامل سلامتی، بیماری، حاملگی، شیردهی، دوران رشد و. . .) و میزان فعالیت‌های غیرارادی و ارادی لازم می‌باشد، اقدام گردد، در صورتی‌كه تعادلی برقرار باشد، بدون اینكه به وزن اضافه گردد، توان كار و اندیشه به نحو مطلوبی حفظ می‌گردد، البته در قبال افرادی كه هنوز در مرحله رشد می‌باشند، وضعیت فرق می‌كند، بدین صورت كه در محاسبات انرژی مورد نیاز به روند و سرعت رشد آنها نیز باید توجه گردد.
در شماره آینده به بیان توصیه‌هایی در این زمینه می‌پردازیم.
