فریدون ممقانی؛ مشاور تغذیه و رژیم درمانی
چاقی عمده‌ترین عامل خطر بسیاری از بیماری‌های شایع درجهان از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی وعروقی، پرفشاری خون و سنگ‌های كیسه صفراوی است. علل چاقی تا به امروز به طور كامل مشخص نشده است اما پاتوفیزیولوژی آن بواسطه كشف برخی از هورمون‌ها به عنوان یك موضوع تحقیقاتی مورد توجه زیادی می‌باشد، به طوری كه در دو دهه گذشته علاقه دانشمندان به مطالعه بیشتر در مورد بافت آدیپوز و مكانیسم‌های دخیل درآن بیشتر شده است.
در افراد چاق بیان mRNA ژنob (چاقی) در سلول‌های چربی بیشتر بوده و در نتیجه این افراد سطح لپتین بالاتری نسبت به افراد لاغر دارند . بافت آدیپوز ارگان درون ریز فعالی است كه در تولید لپتین، TNF-a، متابولیسم چربی (هیدرولیز تری گلسیرید و آزاد سازی اسید‌های چرب) نقش دارد.
لپتین هورمون 16 كیلو دالتونی محصول ژنob بوده كه برای تنظیم وزن طبیعی و كاهش وزن ضروری می‌باشد. محل اصلی ساخته شدن لپتین، بافت چربی سفید است، اما مقدار كمی نیز در اپیتلیوم روده، جفت، عضلات و مغز ساخته می‌شود. لپتین پس از ترشح به صورت آزاد یا متصل به پروتئین‌های حامل در خون پخش می‌شود و با اتصال به گیرنده‌هایی در هیپوتالاموس سبب تغییر بیان ژن نروپپتید‌های كنترل كننده دریافت و مصرف انرژی می‌شود.
اساسا عملكرد لپتین این است كه به صورت پیامی از چاقی جلوگیری كند، زیرا در موش‌هایob/ob با كمبود لپتین و در موش‌هایdb/db مقاوم به لپتین، پرخوری, چاقی، هیپرگلیسمی وهپرانسولینمی مشاهده شده است. تجویز لپتین نوتركیب منجر به سیری، افزایش مصرف انرژی و همچنین كاهش وزن در این موش‌ها گردید. سطح لپتین سرم نشانگر مقدار انرژی ذخیره شده در بافت چربی است.
غلظت لپتین همبستگی مثبت بالایی با نمایه توده بدن، مقدار چربی و درصد چربی بدن دارد و به موازات بالا رفتن آن، مقدار ذخایر بافت آدیپوز افزایش می‌یابد. غلظت این هورمون در زنان بیش از مردان و همچنین درافراد چاق بیش از افراد لاغر است. مطالعات اخیر نشان داده‌اند كه تولید لپتین هم در محیط خارج و هم در محیط داخل توسط چندین هورمون و ماده شیمیایی كنترل می‌شود.
این مطالعات ثابت كرده‌اند كه تولید لپتین توسط انسولین و گلوكو كورتیكوئیدها یا نوروپپتیدY به صورت افزایشی وتوسط cAMP یا مشتقات تیازولیدین دیون‌ها به صورت كاهشی كنترل می‌شود. تغییرات هماهنگ در بیان ژن لپتین به دلیل تغییرات وضعیت متابولیك، كنترل هورمونی یا كنترل متابولیك در بیان ژن لپتین را پیشنهاد می‌كنند. یك كاندیدای عمده برای چنین كنترلی انسولین است، انسولین سطوح لپتین را بصورت مزمن كنترل می‌كند.
مطالعات قبلی نشان داده‌اند كه هیپرانسولینمی با افزایش بیان ژن پروتئین لپتین در مدل‌های چاق جوندگان که به طور ژنتیكی ایجاد شده بودند ارتباط دارد . همچنین گزارش شده كه انسولین، mRNA لپتین را در آدیپوسیت‌های موش صحرایی بطور مستقیم تحریك می‌كند و چاقی درانسان نیز با افزایش mRNA لپتین همانند افزایش سطوح پلاسمایی آن ارتباط دارد،اما گزارشی از اثر انسولین بر روی ترشح لپتین وجود ندارد.
بر این اساس بعضی محققین در مطالعات نشان دادند كه انسولین (حداقل در كوتاه مدت) ترشح لپتین را در انسان‌ها افزایش نمی‌دهد وهیپرلپتینمی در افراد چاق احتمالا نتیجه هیپرانسولینمی نمی‌باشد. غلظت‌های خونی لپتین در جوندگان و انسان به طور شبانه روزی با پیك افزایش شبانه كنترل می‌شود. مطالعات قبلی ثابت كرده‌اند كه گلوكورتیكوئیدها سنتز و ترشح لپتین را در بافت چربی انسان هم درمحیط داخل و هم درمحیط خارج افزایش می‌دهند.
گلوكوكورتیكوئیدها به دلیل اثرات آدیپوژنیك وتحریك كردن اشتها یا به سبب داشتن اثرات ضد انسولینی نظیر گلوكونئوژنز وایجاداختلال در جذب گلوكز، در كنترل وزن بدن وپاتوژنز چاقی نقش دارند. همچنین مطالعات نشان دادند كه تستوسترون روی ترشح لپتین اثر ندارد؛ استروئیدهای آندروژنیك مهاركنندگان قدرتمند ترشح لپتین در بافت چربی زنان هستند.
در صورتی كه بر روی بافت چربی مردان اثر نداشته و یا به ندرت اثر می‌كنند. به دلیل عدم اثر تركیبات استروئیدی بر روی بافت چربی مردان همراه با نقش تحریكی استروژن‌ها كه قبلا بر روی آدیپوسیت‌های زنان گزارش شده است، محققان پیشنهاد كردند كه اختلافات وابسته به جنس مشاهد شده در سطوح لپتین در درون بدن بر خلاف آنچه که تصور می‌شد، به دلیل تعدیل هورمونی ترشح لپتین در زنان می‌باشد تا اثر مهاری آندروژن‌ها در مردان...
برای خواندن بخش دوم -ليپتين زنگ سيری بدن- اینجا کلیک کنید.
