علی شفیعی؛ کارشناس تغذیه و کارشناس ارشد بیوشیمی، زیر نظر: دکتر سید ضیاءالدین مظهری
در مقاله پیشین در مورد اهمیت تغذیه در بیماران مبتلابه نارسایی قلبی اشاره نمودیم و توضیح دادیم که درواقع این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که قلب نتواند نیاز بافت‌های بدن را تأمین کند و یا اینکه تأمین این نیازها با فشار قلبی بیشتری انجام شود.
علائم و نشانه‌های این بیماری مواردی از قبیل تنگی نفس، خستگی مفرط و ورم ساق پا است. درهمان شماره به اهمیت درشت مغذی‌ها در نارسایی قلبی و لزوم رعایت برنامه غذایی صحیح و فعالیت ورزشی اشاره نمودیم.
در این مقاله به اهمیت میکرونوترینت‌ها در بیماران مبتلابه نارسایی قلبی که ممکن است حتی بیشتر از سایرین دچار کمبود ریزمغذی‌ها باشند که اثرات آن در سیر پیشرفت بیماری هم اثرگذار است؛ می‌پردازیم:
نگاهی به نوع تغذیه مبتلایان به نارسایی قلبی
مواد مغذی ترکیباتی هستند که از طریق مواد غذایی، دریافت شده و بدن از آن‌ها برای تأمین انرژی و تولید بلوک‌های ساختمانی برای مولکول‌های جدید و به‌منظور عملکرد مناسب در واکنش‌های شیمیایی استفاده می‌کند.
مواد مغذی به 2 دسته اصلی میکرو نوترینت‌ها و ماکرونوترینت‌ها و همچنین اکسیژن و آب تقسیم می‌شوند.
پروتئین، چربی و کربوهیدرات‌ها به‌عنوان ماکرو نوترینت‌ها شناخته می‌شوند و توسط آنزیم‌ها و در طی فرآیند هضم به اجزای تشکیل‌دهنده‌شان شکسته می‌شوند.
میکرونوترینت‌ها هم ترکیبات رژیمی ضروری و ریز عنصرهای موردنیاز و مهم برای فرایند رشد، متابولیسم و عملکرد طبیعی سیستم ایمنی قلمداد می‌شوند؛ لذا کاهش دریافت ماکرونوترینت‌ها و میکرونوترینت‌ها منجر به پیشرفت سیر HF می‌شود.
بنابراین نه‌تنها باید ریسک فاکتورهای بیماری‌های کرونری قلب درمان شوند، بلکه بایستی سوءتغذیه و کمبودهای مواد مغذی هم اصلاح شوند.
اما فارغ از هر دلیلی باید توجه داشت که مبتلایان به اختلالات مزمن و یا افرادی که پا به سن گذاشته‌اند، نیاز به بیشتری به تغذیه مناسب، نسبت به افرادی که به لحاظ بهره‌مندی کافی و وافی از مواد مغذی و تغذیه سلولی در وضعیت مناسبی هستند، دارند.
در سیر پیشرفت نارسایی قلبی برای هر فرد مبتلابه صورت جداگانه و بر اساس نیازهای فردی بایستی تغذیه‌درمانی انجام شود.
بیشتر گایدلاین های موجود هم به محدودیت نمک توصیه می‌کنند. مضافاً برای آن دسته از مبتلایان که بازگشت مایعات و آسیت (تجمع آب در حفره شکمی) دارند و یا اینکه کسر تخلیه بطن چپ قلبشان کاهش‌یافته است، انجمن نارسایی قلبی آمریکا هم توصیه می‌کند که بررسی وضعیت تغذیه و مکمل یاری با مواد مغذی مؤثر در ATPسازی نظیر کوآنزیم q10 خصوصاً در مراحل پیشرفته بیماری و اتلاف عضلانی ضرورت دارد.
همچنین بر این اساس بایستی برای افراد مبتلا، روزانه مکمل یاری مولتی‌ویتامین- مینرال انجام شود. خصوصاً برای آن‌ها که از داروهای دیورتیک (ادرارآور) یا رژیم‌های محدود شونده استفاده می‌کنند.
تأثیر ویتامین D بر سلامت قلب
ویتامین D که یک هورمون پرواستروئیدی است و مهم‌ترین منبع آن نور خورشید است، نقش مهمی در هومئوستاز کلسیم بازی می‌کند که خود این کلسیم، نقشی کلیدی در انقباض عضله قلب دارد.
دانشمندان دریافته‌اند که کمبود ویتامین D می‌تواند فرآیند انقباض میوکاردیوم مبتلایان به نارسایی قلبی را دچار نقصان کند.
بنابراین بهره‌مندی از ویتامین D و حتی مکمل یاری آن می‌تواند این عملکرد را بهبود داده و به حالت نرمال بازگرداند.
تأثیر آمینواسیدها در بیماری‌های قلبی
اطلاعات نشان می‌دهند که بسیاری از ریزمغذی‌ها شامل آمینواسیدها، نقش غیرقابل‌انکاری در بهبود نارسایی قلبی دارند.
شواهد موجود نشان می‌دهند که میکرونوترینت‌های مختلف، با مکانیسم‌های متفاوتی در این زمینه ایفای نقش می‌کنند.
در مبتلایان به نارسایی قلبی، موجودیت استخر آمینواسیدی و بهتر بگوییم ذخایر اسیدهای آمینه کاهش پیدا کرده است که همین امر باعث بروز ناهنجاری‌هایی در متابولیسم عضلات اسکلتی و قلبی شده و درنهایت، ظرفیت عملکردی، توان بدنی و کیفیت زندگی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
در متابولیسم قلبی، آمینواسیدها دو نقش عمده بازی می‌کنند؛ آن‌ها هم به‌عنوان "بلوک‌های ساختمانی" پروتئینی عمل می‌کنند و هم به‌عنوان متابولیت های حد واسط در متابولیسم سوبسترای انرژی. به‌عنوان‌مثال، اسیدآمینه غیرضروری تورین که 25 درصد از استخر آمینواسیدی کاردیومیوسیت ها (سلول‌های قلبی) را در انسان تشکیل داده و از اسیدآمینه‌های متیونین و سیستئین سنتز می‌شود، علاوه بر نقش‌های حد واسط آنتی‌اکسیدانی، به‌عنوان یک رگولاتور (تنظیم‌کننده) آندوژن مهم در هومئوستاز کلسیم داخل سلولی قلمداد می‌شود.
نقش کوآنزیم کیو 10 در سلامت قلب
coq10 (کوآنزیم کیو 10) یا یوبی کینون هم که یک ترکیب آنتی‌اکسیدانی و شبه ویتامینی مهم به شمار می‌رود؛ به‌عنوان ناقل در فرآیند اکسیداسیون و احیاء سلولی فعالیت داشته و به همراه منیزیوم در تولید ATP در قلب، عضلات اسکلتی، مغز، کلیه و کبد، نقش اصلی را در میتوکندری سلول‌های جانوری در پستانداران بر عهده دارد و ناقل الکترون‌های در گردش کمپلکس‌های 1 و 2 و 3 زنجیره انتقال الکترون می‌باشد، در درمان این دسته از بیماران، بسیار حیاتی و مهم است.
در میوکارد مبتلایان به نارسایی قلبی که متأسفانه استرس اکسیداتیو در پیشبرد بیماری، نقش اصلی دارد، یکی از عوامل اصلی بهبود‌دهنده و ممانعت کننده از پراکسیداسیون چربی‌ها و درنتیجه تخریب میوکاردیوم، coq10 است.
بنابراین کوآنزیم کیو 10 را می‌توان در حقیقت یک زباله گرد آنتی‌اکسیدانی قلمداد کرد. غلظت این کوآنزیم در مبتلایان به نارسایی قلبی کم است و همین مورد باعث تشدید علائم بالینی آن‌ها می‌شود و لذا گنجاندن منابع آن در رژیم غذایی مبتلایان ازجمله ماکیان، ماهی‌های آزاد، بادام‌هندی، بروکلی، اسفناج، آب‌پرتقال، توت‌فرنگی و حتی مکمل یاری آن توصیه می‌شود.
نقش قند پنتوز و ریبوز
در محیط آزمایشگاهی مشخص‌شده است که به دنبال ایسکمی قلبی در این مبتلایان، قند پنتوز و ریبوز باعث افزایش ریکاوری مقادیر ATP سلولی و بهبود ظرفیت تخلیه خون بطنی و استراحت قلبی می‌شود.
در متابولیسم قلبی، قند D– ریبوز با ورود به مسیر متابولیکی پنتوز فسفات و بای پس بعضی از آنزیم‌های محدودکننده سرعت، ایفای نقش می‌کند. شایان‌ذکر است که کاهش میزان ATP میوکارد، منجر به اختلال در عملکرد تخلیه خون بطنی و استراحت قلبی می‌شود.
اهمیت منیزیم در سلامت قلب
یکی دیگر از مواد مغذی بسیار مهم برای مبتلایان به نارسایی قلبی (HF) منیزیوم است که کمبود آن تهدیدکننده زندگی است؛ چراکه باعث بروز آریتمی بطنی و بروز مرگ ناگهانی فرد می‌شود؛ البته در صورت بهره‌مندی از یک رژیم حاوی منیزیوم بالا و مکمل یاری با آن، این مشکل تا حد زیادی مرتفع می‌شود.
به‌علاوه کمبود منیزیوم ممکن است باعث فیبروز میوکارد قلب و تجمع پلاکتی شود.
بنابراین مبرهن است که کمبود آن، ریسک مرگ‌ومیر ناشی از اختلالات قلبی -عروقی را افزایش می‌دهد. بدتر از همه اینکه آلدوسترون که یک نوروهورمون است و در نارسایی قلبی فعال می‌شود، باعث افزایش دفع ادراری منیزیوم و درنتیجه کاهش سطح سرمی آن می‌شود.
بنابراین کمبود منیزیوم سرم به‌عنوان یک مارکر پیشگویی‌کننده سیر پیشرفت نارسایی قلبی (HF) قلمداد می‌شود.
از منابع مهم غذایی منیزیوم می‌توان به انجیر، اسفناج، مغزها، شکلات تلخ، بادام، دانه کنجد، موز، توفو، دانه کدوتنبل، تخم کتان، شیر کم‌چرب، بلغور جو دوسر، کلم بروکلی، نخودفرنگی و ذرت شیرین اشاره کرد.
جمع‌بندی نهایی
در انتها باید گفت شواهد مستندی وجود دارد مبنی بر اینکه کمبود کوآنزیم Q10، ویتامین‌های گروه B و L – carnitine منجر به نقصان عملکرد قلب و چه‌بسا نارسایی آن می‌شود.
کمبود پتاسیم منجر به آریتمی در مبتلایان به نارسایی قلبی می‌شود.
روی‌هم کمبودش در این اختلال مشاهده‌شده است. کمبود سلنیوم هم منجر به اختلال عملکرد در اندوتلیال عروقی شده و باعث کاردیومیوپاتی می‌شود که ماهی، تخمه آفتابگردان، سبوس برنج، جوانه گندم و میگو منابع بی‌نظیری از آن هستند.
شواهدی هم وجود دارد که ویتامین C از بروز آپوپتوزیس سلولی در مبتلایان به نارسایی قلبی مزمن جلوگیری می‌کند.
بنابراین نتیجه می‌گیریم که تعداد زیادی از ریزمغذی‌ها، نقشی اصلی در بهبود وضعیت سلامتی مبتلایان به نارسایی قلبی دارد.
بیشتر بخوانید:
رابطه تغذیه با تپش قلب موزون
تغذیه کودکان مبتلا به بیماری های قلبی
بهترین تغذیه برای قلب سالم
تغذیه برای قلب سالم
