به قلم : دکتر غزاله اسلامیان ؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی ؛ دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : تـغــذیه مناسب در سال‌های اولیه زندگی نقش حیاتی در رشد و تکامل کودکان دارد. در میان ریزمغذی‌های ضروری، ویتامین‌های A و D از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. در ایران، معمولا از بدو تولد تا دو سالگی، قــطـره مولتی‌ویتامین حاوی ویتامین‌های A و D برای نوزادان تجویز می‌شود. این مقاله به بررسی اهمیت دریافت ویتامین D ابتدای زندگی تا دوران کودکی می‌پردازد و تأثیرات کمبود این ویتامین و راه‌های پیشگیری از آن را مورد بحث قرار می‌دهد.
ویتامین D و نقش آن در بدن
ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است که عملکردهای متعددی در بدن دارد. این ویتامین به جذب کلسیم از روده کمک می‌کند و برای رشد و استحکام استخوان‌ها ضروری است. علاوه بر این، ویتامین D در سیستم ایمنی، عملکرد عضلات، تقسیم سلولی و کاهش التهاب نیز نقش دارد.
بیشتربخوانید:
مسمومیت کودکان با ویتامین ها چگونه اتفاق می‌افتد
منابع اصلی ویتامین D
- 1. نور خورشید (منبع اصلی)
- 2. مواد غذایی مانند ماهی‌های چرب (سالمون و ساردین)، زرده تخم‌مرغ، قارچ و لبنیات غنی‌شده با این ویتامین
- مکمل‌های دارویی مانند (قطره آ + د)
اهمیت ویتامین D در نوزادان و کودکان
رشد و استحکام استخوان‌ها
ویتامین D برای جذب کلسیم و فسفر ضروری است. کمبود این ویتامین در کودکان می‌تواند منجر به راشیتیسم (نرمی استخوان) شود که با علائمی مانند تاخیر در رشد، ضعف عضلانی، درد استخوان و تغییر شکل استخوان‌ها همراه است.
تقویت سیستم ایمنی
مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین D در تنظیم سیستم ایمنی نقش دارد و کمبود آن با افزایش خطر عفونت‌های تنفسی و سایر بیماری‌های عفونی در کودکان مرتبط است.
پیشگیری از بیماری‌های مزمن
کمبود ویتامین D در دوران کودکی ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت نوع 1، بیماری‌های خودایمنی و حتی برخی سرطان‌ها در سال‌های بعدی زندگی را افزایش دهد.
رشد مغزی و شناختی
برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ویتامین D ممکن است بر رشد مغز و عملکرد شناختی کودکان تأثیر بگذارد و کمبود آن با اختلالات یادگیری و رفتاری مرتبط باشد.
بیشتربخوانید:
اثر مثبت ویتامین D بر کودکان
ویتامین های گروه B در بارداری و شیردهی
دلایل نیاز به مکمل ویتامین D در کودکان
محدودیت دریافت از نور خورشید
نوزادان و کودکان خردسال به دلیل حساسیت پوستی نمی‌توانند به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار گیرند. همچنین در مناطق با آلودگی هوا یا آب و هوای ابری، سنتز ویتامین D از طریق پوست کاهش می‌یابد.
کمبود ویتامین D در شیر مادر
اگرچه شیر مادر بهترین منبع تغذیه برای نوزاد است، اما معمولا حاوی مقادیر کافی ویتامین D نیست. مادرانی که خود دچار کمبود ویتامین D هستند، شیرشان حتی ویتامین D کمتری خواهد داشت.
محدودیت منابع غذایی
تغذیه تکمیلی کودکان در ماه‌های اول زندگی محدود است و نمی‌تواند نیازهای ویتامین D را تأمین کند. حتی در کودکان بزرگتر نیز دریافت کافی ویتامین D از طریق رژیم غذایی دشوار است.
قطره آ + د و اهمیت آن
در ایران، برنامه ملی تجویز قطره ویتامین آ + د، از 3 تا 5 روز پس از تولد تا حداقل 24 ماهگی اجرا می‌شود. هر میلی‌لیتر از این قطره معمولا حاوی 400 واحد بین‌المللی ویتامین D و 1500 واحد بین‌المللی ویتامین A است.
فواید ترکیب ویتامین A و D
ویتامین A نیز برای بینایی، سیستم ایمنی و رشد سلولی ضروری است.
این دو ویتامین اثر هم‌افزایی در تقویت سیستم ایمنی دارند.
فرمولاسیون قطره، جذب هر دو ویتامین را بهبود می‌بخشد.
میزان نیاز به ویتامین D در سنین مختلف
نوزادان (0 تا 12 ماه): 400 IU روزانه
کودکان (1 تا 18 سال): 600 IU روزانه
در موارد کمبود یا شرایط خاص ممکن است دوزهای بالاتری تجویز شود.
بیشتربخوانید:
ویتامین D برای رشد مغزی جنین ضروری است
4ویتامین مهم برای دوران بارداری
عوارض کمبود ویتامین D در کودکان
راشیتیسم
شایع‌ترین تظاهر کمبود ویتامین D در کودکان است که باعث نرمی و تغییر شکل استخوان‌ها، تاخیر در رشد، ضعف عضلانی و گاهی تشنج می‌شود.
افزایش خطر عفونت‌ها
کمبود ویتامین D با افزایش خطر عفونت‌های تنفسی، اسهال و سایر بیماری‌های عفونی مرتبط است.
تاخیر در رشد و تکامل
کمبود شدید می‌تواند بر رشد قدی، دندان درآوردن و تکامل حرکتی کودک تأثیر بگذارد.
مشکلات دندانی
کمبود ویتامین D می‌تواند باعث تاخیر در رویش دندان‌ها، ضعف مینای دندان و افزایش خطر پوسیدگی شود.
راهکارهای پیشگیری از کمبود ویتامین D
- 1. مصرف منظم قطره آ + د طبق دستور پزشک
- 2. قرارگیری متعادل در معرض نور خورشید (با رعایت نکات ایمنی)
- 3. تغذیه با شیر مادر همراه با مکمل ویتامین D
- در کودکان بزرگتر، مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین D
نکات مهم در مصرف قطره آ + د
شروع مصرف از 3 تا 5 روز پس از تولد
ادامه مصرف تا حداقل 2 سالگی
مصرف روزانه طبق دستور پزشک
نگهداری در جای خنک و دور از نور
عدم قطع خودسرانه مصرف
در صورت فراموشی یک نوبت، نوبت بعدی نباید دو برابر شود.
ویتامین D در دوران بارداری و شیردهی
کمبود ویتامین D مادر در دوران بارداری می‌تواند بر ذخایر ویتامین D نوزاد تأثیر بگذارد. توصیه می‌شود:
مادران باردار از مکمل ویتامین D استفاده کنند.
مادران شیرده نیز به مصرف مکمل ادامه دهند.
سطح ویتامین D مادران باردار و شیرده کنترل شود.
جمعیت‌هـــای در مــعرض خطر کمبود ویتامین D
نوزادان با وزن کم هنگام تولد
کودکانی که به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند.
کودکان با پوست تیره
کودکانی با بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کبدی یا کلیوی
کودکانی با رژیم‌های غذایی محدود
جمع‌بندی
دریافت کافی ویتامین D از طریق قطره آ + د در سال‌های اول زندگی، سرمایه‌گذاری مهمی برای سلامت حال و آینده کودک است. این ویتامین نه تنها برای رشد استخوان‌ها ضروری است، بلکه در تقویت سیستم ایمنی، پیشگیری از بیماری‌ها و حتی رشد شناختی کودک نقش دارد. با توجه به محدودیت منابع طبیعی ویتامین D در نوزادان و کودکان، مصرف منظم و دقیق قطره آ + د طبق دستور پزشک، راهکار مؤثری برای پیشگیری از کمبود این ویتامین حیاتی است. والدین باید اهمیت این موضوع را درک کرده و در مصرف منظم قطره به کودک خود دقت کافی داشته باشند.
