برخی عادات غذایی ناسالم یكی از دلایل مهم ایجاد بیماری‌ها
مقدمه:
عادات غذایی بخشی از میراث فرهنگی جامعه است كه از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و تغییر عادات غذایی نادرست راهكاری مهم در پیشگیری از بیماری‌ها است امروزه در تمام كشورهای صنعتی به غیر از ژاپن بیماری‌های غیرواگیر، سرطان، فشارخون، بیماری‌های قلبی و دیابت عامل مرگ و میر بسیاری از انسان‌ها می‌باشد.
یعنی بشر و موفق به مهار و یا ریشه‌كن كردن بیماری‌های واگیر شده است، ولی در برابر بیماری‌های غیرواگیر مسائل و مشكلات بسیاری در پیش است. اخیرا در كشورهای در حال توسعه و در كشور ما نیز بیماری‌های غیرواگیر شیوع زیادی پیدا كرده است به طوری كه بیماری‌های قلبی و سرطان در راس علل مرگ و میر قرار دارد. یكی از راه‌های پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، تغییر عادات غذایی، انتخاب غذا و شیوهی زندگی درست است و مشكل اصلی در تغییر شیوهی زندگی مردم است.
متاسفانه طبق بررسی‌های صورت گرفته در سطح كشور عوامل خطرساز بیماری‌های غیرواگیر عبارتند از:
چربی خون بالا، فشار خون بالا، چاقی عمومی، چاقی شكمی، عدم فعالیت بدنی، مصرف دخانیات، مهم‌تر از همه عادات غذایی ناسالم كه باعث پیدایش این مشكل شده است.
طبق بررسی‌هایی كه توسط محققان علم تغذیه در اغلب استان‌های كشور صورت گرفته است چنانچه روند عادات غذایی مردم با وضع نگران‌كننده فعلی پیش برود باید منتظر مسائل و مشكلات بیشتری بود.
نوشابه:
اكنون در كشور ما هر ایرانی سالانه 42 لیتر نوشابه مصرف می‌كند. با توجه به اینكه نوشابه در گروه مواد بی‌فایده و یا مضر برای سلامتی دسته‌بندی می‌شود و علاوه بر ایجاد چاقی به دلیل داشتن اسید فسفریك باعث كاهش كلسیم بدن می‌شود، می‌بایست جای خود را به نوشیدنی‌های سالم مانند دوغ‌های خانگی بدهد. اكنون عقیده‌ی متخصصان تغذیه، تغییر شیوه ی زندگی مردم و عادت غلط مصرف زیاد نوشابه است كه متاثر از غربی شدن رژیم غذایی بوده و باعث افزایش بیماری‌های غیرواگیر می‌شود.
چربی:
در كشور ما مصرف چربی‌ها در سال‌های اخیر دو برابر و مصرف قند ساده یك و نیم برابر شده است.
این نوع تغذیه هیچ نتیجه‌ای جز شیوع هر چه بیشتر بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت را نخواهد داشت در حالی كه طبق توصیه‌ی سازمان بهداشت جهانی حداكثر میزان مصرف روزانه چربی می‌بایست كمتر از یك سوم كالری مصرف روزانه باشد. در كشور ما این میزان بالاتر از 34 درصد كالری مصرفی است.
روغن نباتی:
در كشور ما هر ایرانی سالانه هفده و نیم كیلوگرم روغن نباتی مصرف می‌كند. در حالی كه حداكثر میزان توصیه‌‌شده‌ی آن بر اساس سازمان بهداشت جهانی دوازده‌و نیم كیلوگرم می‌باشد. در كشور ما 90-80 درصد روغن مصرفی از خارج وارد می‌شود در حالی كه زمین‌های كشاورزی ایران پتانسیل تولید داخلی را دارد و با توجه به اینكه خیل عظیم افراد تحصیل‌كرده در رشته كشاورزی به شغلی غیر از رشته تخصص خود مشغول هستند، ما سالانه میلیون‌ها دلار صرف واردات روغن‌نباتی می‌كنیم.
چنانچه رژیم غذایی مردم كشور ما به سبك و سیاق گذشته بازگردد و به جای استفاده بیش از حد از غذاهای سرخ‌كردنی از غذاهای سنتی گذشته مانند، آش‌ها، سوپ‌ها، عدس پلو، لوبیا پلو، انواع خوراك‌ها، باقلا پلو، تاس كباب، چلوكباب بدون كره، آبگوشت كم‌چرب و... استفاده كنیم، خود به خود مصرف سرخ‌كردنی‌ها و روغن پایین خواهد آمد.
از طرف دیگر تولید روغن نباتی جامد در كارخانجات داخلی كماكان ادامه دارد. فقط با آموزش و تبلیغ مصرف روغن نباتی مایع نمی‌توان عادت غذایی 50 ساله مردم كه همواره روغن جامد مصرف می‌كردند را تغییر داد.
در حالی كه حداكثر میزان فرم ترانس روغن‌های مصرفی انسان می‌بایست 4 درصد از كل انرژی مصرفی روزانه باشد گاهی فرم ترانس روغن‌های جامد و كره‌های جامد گیاهی كشور ما به ارقام 5 تا 30 درصد هم می‌رسد كه امكان ابتلا به بیماری‌های قلبی و تصلب شرایین را افزایش می‌دهد.
شیرینی‌ها:
متاسفانه در بعضی از استان‌های كشور ما مثل استان یزد و قزوین شیوع دیابت تا بالای 15 درصد جامعه می‌رسد و سالانه رقمی حدود 70 میلیارد تومان هزینه درمانی بیماری دیابت بر دوش سیستم درمانی سنگینی می‌كند.
در كشور ما هر ایرانی سالانه حدود 30 كیلوگرم شكر مصرف می‌كند در حالی كه مصرف سرانه آن طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی باید حدود 20 كیلوگرم باشد و ما مجبور هستیم سالانه حدود 500 هزار تن شكر از خارج وارد كنیم. متاسفانه بسیاری از خانواده‌های ایرانی صبحانه كودكان خود را با چای شیرین و مخلوط كردن نان به آن به عنوان یك وعده غذایی می‌دانند و به آن بسنده می‌كنند. در حالی كه چنین رژیمی نه تنها حاوی كلسیم مورد نیاز آنها نیست بلكه مهم‌ترین عامل چاقی و اضافه وزن خواهد بود. مصرف بیش از حد شیرینی در كشور ما زنگ خطری است كه یكی از راهكارهای آن جایگزین كردن میوه‌ها در مجالس و میهمانی‌های رسمی است.
لبنیات:
در مورد مصرف لبنیات مشكل ما هنوز باقی است. در حالی كه در كشور ما كمبود ویتامین 2B به علت كاهش مصرف لبنیات 75 درصد است و می‌بایست مصرف لبنیات به 2 برابر مقدار كنونی برسد. مشكل فرهنگ‌سازی در این زمینه پابرجا است. هر چند كه خوشبختانه صنایع غذایی هم‌اكنون پتانسیل تولید شیر، ماست و پنیر را برای عرضه به عموم دارد ولی مردم نه تنها تمایلی به صرف شیر و ماست یك و نیم درصد یا صفر درصد چری ندارند بلكه بسیاری از آنها مزه شیر پاستوریزه را حتی با دو و نیم درصد چربی راضی‌كننده نمی‌دانند زیرا كه معتقدند دو نیم درصد چربی كافی نیست و از دیدگاه آنان شیر پاستوریزه مزه آب می‌دهد! و شیر و ماست‌های محلی و پرچربی را با 5-4 درصد چربی ترجیح می‌دهند.
با وجود دامداری پررونق و تولید لبنیات و وجود تشعشع آفتاب كافی، نباید در كشور ما حدود یك سوم زنان دچار پوكی‌استخوان باشند و متاسفانه برخی از دختران جوان در طول هفته حتی یك لیوان شیر هم مصرف نمی‌كنند و دچار كمبود كلسیم هستند زیرا 1200 گرم كلسیم روزانه را دریافت نكرده‌اند و چگونه می‌توانند در آینده آماده پذیرش مادر شدن و به دنیا آوردن كودكان سالم باشند و یقینا كودكانی دارای سوءتغذیه را به دنیا خواهند آورد زیرا خود اكنون دارای سوءتغذیه هستند.
مصرف سالانه شیر مردم ایران 80 لیتر می‌باشد كه به گفته‌ی مجله‌ی صنایع شیر باید 160 لیتر در سال باشد. كشور دانمارك 400 لیتر در سال شیر مصرف می‌كنند (البته افراط و تفریط نباید وجود داشته باشد.)
نان:
ایران بعد از فرانسه دومین مصرف‌كننده نان در جهان است، هر ایرانی سالانه حدود 150 كیلوگرم نان مصرف می‌كند. تفاوت كشور ایران و فرانسه در این است كه ضایعات نان در فرانسه (نان حجیم، نان باگت) صفر است اما در كشور ما سالانه حدود یك میلیون تن ضایعات نان داریم.
هر چند، خوشبختانه تولید گندم در كشور ما به مرز 10 میلیون تن در سال و خودكفائی نزدیك است اما فراموش نكنیم كه هنوز بیش از نیمی از یارانه‌های دولت جهت كمك به اقشار آسیب‌پذیر یارانه نان می‌باشد به این معنا كه دولت برای هر كیلوگرم آرد حدود 250-200 تومان هزینه می‌كند ولی به دست نانوا حدود 10 تومان عرضه می‌شود.
میوه و سبزی:
طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی هر نفر می‌بایست روزانه حدود 400 گرم میوه و سبزی خام و پخته مصرف كند در حالی كه در طی سال‌های اخیر متاسفانه مصرف سبزی و میوه‌جات رو به كاهش گذاشته است كه نتیجه‌ای جز شیوع بیماری‌های قلبی و عروقی نخواهد داشت زیرا دانشمندان علم تغذیه ثابت كرده‌اند كه در كشورهایی كه مصرف میوه و سبزیجات در آنها بالاست ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی كمتر است.
یكی از دلایل كاهش مصرف میوه و سبزیجات در كشور ما توزیع آن از طریق دلالان و واسطه‌هاست كه سالانه سودهای نجومی هنگفتی نصیبشان می‌شود. به عنوان مثال به كشاورزان به ازای تولید هر كیلو گوجه‌فرنگی 40-30 تومان پرداخته می‌شود در حالی كه برای مصرف‌كننده، قیمت 10 برابر می‌شود یعنی حداقل حدود 400-300 تومان. بنابراین طبقه متوسط و فقیر جامعه قادر به خرید كافی و برآورد كردن نیاز خود نیستند و چاره‌ای جز عدم مصرف و یا كاهش مصرف ندارند. یكی از راهكارهای آن ایجاد میادین میوه و تره‌بار از طرف شهرداری‌ها در تمام شهرستان‌ها، مشابه تهران با قیمت‌های مناسب است.
برنج:
در گذشته هفته‌ای یك یا چند وعده برنج فقط در مهمانی‌ها و مجالس مصرف می‌شد اما اكنون تقریبا هر روز چه در غذای خانواده و چه در ادارات دولتی برنج مصرف می‌شود. از نظر علم تغذیه در قاعده هرم غذایی كه می‌بایست سهم انرژی بیشتری به بدن ما برساند، 11-6 سهم از گروه نان و غلات گنجانده شده و مصرف آنها بیشتر از سایر موارد هرم توصیه می‌شود.
اما اتفاقی كه اكنون در كشور ما در حال انجام شدن است این است كه قاعده هرم بیش از حد معمول زیاد شده و مثلا مصرف ماكارونی تا حدود 10 برابر شده است. بنابراین با راهكارهای مناسب و فرهنگ‌سازی می‌بایست جلوی افراط در مصرف این گروه را گرفت. مثلا می‌توان با اختصاص قسمتی از دو هزار میلیارد تومان سالانه یارانه گروه نان به گروه شیر و لبنیات از ضرر عادات غذایی كاست.
ماهی:
مصرف سرانه در برخی از استان‌های كشور به زیر یك كیلوگرم می‌رسد كه باید حداقل به 10 كیلوگرم در سال برسد تا پیشگیری از بیماری‌های قلبی نماید. مصرف هفته‌ای 3 وعده ماهی كه حداقل 100 گرم آن از نوع چرب باشد، توصیه می‌شود.
