مرغ‌های هورمونی
مقدمه
یكی از بحث‌های داغ كه اغلب افراد در میهمانی‌ها و سر سفره‌های رنگین غذا، راجع به آن به بحث و گفتگو می‌نشینند، مرغ‌های هورمونی و عوارض ناشی از هورمون بر روی بدن است. همین امر، نگرانی‌هایی برای مصرف مرغ به وجود آورده و باعث می‌شود افراد از خوردن آن لذت كافی نبرند.
اما آیا واقعا به مرغ‌ها هورمون اضافه می‌شود و آیا عوارضی مانند موهای زائد، با هورمون‌ها در ارتباط است؟
آیا نظارتی بر روی افزودن این مواد به مرغ‌ها و طیور وجود دارد و ...
برای رفع این ابهامات، موضوع این شماره از برداشت آزاد را به مرغ‌های هورمونی اختصاص دادیم و امیدواریم شما خوانندگان گرامی از این گفتگو، استفاده كافی را ببرید.
در تهیه و تنظیم این گزارش، اساتید و صاحبنظران زیر با ما همكاری داشته‌اند:
دكتر نوردهر ركنی، استاد صنایع گوشت دانشگاه تهران
دكتر امیرهوشنگ احسانی؛ متخصص پوست و عضو هیأت علمی دانشكده علوم پزشكی دانشگاه تهران
دكتر عباسعلی مطلبی؛ دكترای تخصصی بهداشت مواد غذایی
دكتر رامین خاكسار؛ مدیر گروه علوم و صنایع غذایی دانشكده علوم پزشكی دانشگاه شهید بهشتی
دكتر علی هاشمی؛ كارشناس دفتر طیور سازمان دامپزشكی كشور
دكتر نوردهر ركنی استاد صنایع گوشت دانشگاه تهران در خصوص مرغ‌های هورمونی و همین طور هورمون‌ها گفت: بعضی از هورمون‌ها روند رشد را تسریع می‌كنند و مرغداران برای اینكه در كوتاه‌‌ترین زمان رشد را تقویت كنند، از آن استفاده می‌كنند. جوجه‌ای كه به آن هورمون اضافه شده را می‌توان در زمان كمتری به كشتارگاه رساند؛ این هورمون‌ها كه هورمون‌های جنسی هستند می‌توانند برای مصرف كننده مخاطره آمیز باشد؛ مثلا در خانم‌ها باعث رویش موهای زائد در صورت‌شان شود.
وی در خصوص این گونه مرغ‌ها در كشور تصریح كرد: درباره ایران باید گفت از آنجایی كه هورمون‌ها بسیار گرانند، مرغداران از آنها استفاده نمی‌كنند و به جای آن از آنتی‌بیوتیك‌های ارزان قیمت استفاده می‌شود. این آنتی بیوتیك‌ها افزایش دهنده رشد نیستند، بلكه از بیماری‌های باكتریایی و بیمار شدن مرغ‌ها جلوگیری می‌كنند و تا حد كمی به طور غیرمستقیم رشد مرغ‌ها را بهتر می‌كنند.
وی افزود: در كشورهایی همچون آمریكا و كشورهای اروپایی این هورمون‌ها به مرغ اضافه می‌شود كه در آنجا هم غیر مجاز است.
دكتر ركنی در خصوص جنس هورمون‌هایی كه به مرغ‌ها افزوده می‌شود، گفت: اكثر این هورمون‌ها جنسی هستند كه بیشتر در پوست مرغ‌ها تزریق می‌شوند و با اسامی تجاری به فروش می‌رسند مثل هورمون، تستوسترون (هورمون مردانه) كه باعث رشد موهای زائد به خصوص در صورت زنان می‌شود.
دكتر امیر هوشنگ احسانی؛ متخصص پوست و عضو هیأت علمی دانشكده علوم پزشكی دانشگاه تهران در خصوص رشد موهای زائد در خانم‌ها و ارتباط آن با هورمون‌ها گفت: رشد موهای زائد به دلیل اشكالاتی در تخمدان خانم‌ها و غدد فوق كلیوی آنها و گاه به دلایل ارثی و ژنتیكی، در نواحی مردانه (مثل ناحیه چانه، سبیل، اطراف سینه و ناف) است.
وی افزود: در این خانم‌ها مواردی مانند عادت ماهیانه، وجود آكنه در صورت و بدن، ریزش موی تیپ مردانه، ریزش موی جلوی سر و كاهش آن باید بررسی شود تا علت این مشكل مشخص گردد كه آیا موارد هورمونی است یا به دلیل مصرف داروهایی است كه باعث پر مویی می‌شوند (مثل داروهای آندروژن‌دار، یا هورمون‌های مردانه، قرص‌‌های كورتون‌دار، استروئیدها و ... ) و یا علل دیگر.
دكتر عباسعلی مطلبی، دكترای بهداشت مواد غذایی، در خصوص هورمون‌ها گفت: هورمون‌ها در گروه‌های دارویی دسته‌بندی می‌شوند و كاربردهای متفاوت و مختلفی دارند. بخشی از انواع هورمون‌ها برای بلوغ زودرس استفاده می‌شود و هورمون‌هایی از خانواده پروژسترون، تستوسترون هستند. گروه دیگری از هورمون‌ها به هورمون رشد معروفند و روند رشد را تسریع می‌كنند كه در قالب افزودنی‌ها و به صورت تزریقی استفاده می‌شوند.
دكتر مطلبی با اشاره به اینكه در حال حاضر رئیس كل جامعه دامپزشكان است و همچنین به عنوان مسؤول تحقیقات در مجموعه خانواده جهاد كشاورزی مشغول فعالیت می‌باشد، تاكید كرد: این ذهنیت كه به مرغ‌ها هورمون اضافه می‌شود، ذهنیتی غلط است، و ما به دو دلیل در كشورمان اصلا از هورمون برای تحریك رشد دام‌ها و طیور استفاده نمی‌كنیم. دلیل اول جنبه شرعی آن است. ما معتقدیم برای رشد نباید از ماده‌ای استفاده كنیم كه آن ماده از یك طرف باعث افزایش وزن یك موجود زنده بشود و از طرف دیگر برای مصرف كننده به عنوان باقیمانده ضرر و زیان داشته باشد. از طرفی، آزمایش‌های تخصصی برای كنترل و تشخیص استفاده از هورمون‌ها در گوشت قرمز و مرغ انجام می‌شود. در خصوص واردات نیز سازمان دامپزشكی كشور سیستم كنترلی گسترده‌ای دارد.
وی ادامه داد: تولید كننده‌ها و پرورش دهنده‌‌هایی كه دام و طیور پرورش می‌دهند، همچنین داروخانه‌های دامپزشكی كه داروها و افزودنی‌های دامی عرضه می‌كنند، كاملا كنترل شده و مضرات مربوط به استفاده از هورمون‌ها به آنها توضیح و تذكر داده می‌شود. همچنین دامپزشكی بخشی به عنوان كنترل باقیمانده‌ها دارد كه در این زمینه از گوشت مرغ نمونه گرفته و آزمایش می‌شود. قطعا اگر كسی دچار این اشتباه بشود و در پرورش دام و طیور از هورمون‌ها استفاده كند، با او برخورد جدی می‌شود.
این عضو شورای مركزی سازمان نظام دامپزشكی تصریح كرد: مصرف كنندگان می‌توانند با خیال راحت از فرآورده‌های دامی از جمله مرغ استفاده كنند، چرا كه در كشتارگاه مجاز و قانونی و تحت نظر دامپزشكان، كشتار و تحت نظارت سازمان دامپزشكی، بسته‌بندی می‌شوند. پس با این سیستم نظارتی چطور ممكن است مرغی وارد بازار شود كه حامل ماده‌ای مضر برای مصرف‌كنندگان باشد.
دكتر مطلبی در پاسخ به سوال خبرنگار دنیای تغذیه كه چرا این ذهنیت در افراد وجود دارد كه مرغ‌های هورمونی در بازار عرضه می‌شود، خاطر نشان كرد: در جامعه در بین برخی از افراد نوعی این گونه جا افتاده است مردی كه خصوصیات زنانه در او مشاهده می‌شود یا زنی كه خصوصیات مردانه در او جود دارد، گوشت و مرغی مصرف كرده است كه هورمون داشته است. حتی از لوازم آرایشی و انواع كرم‌ها كه توسط خانم‌ها مصرف می‌شود نیز می‌توان برایش جای شبهه و سوال گذاشت كه این عوارض را ایجاد كند تا شرایط ژنتیكی و فیزیولوژیكی. احساس می‌شود كه برخی با طرح چنین موضوعاتی چه بسا تلاش می‌كنند تمایل مردم به استفاده از گوشت مرغ را به هم بزنند و آنها را به سمت مصرف گوشت قرمز و یا استفاده از غذاهای آماده به شكل دیگر منحرف كنند. این بحث‌ها نوعا مطرح بوده و ما سال‌های سال كارهای پژوهشی زیادی انجام دادیم كه ببینیم آیا گوشتی كه از مرغداری بیرون می‌آید، باقیمانده هورمونی دارد یا نه و در تحقیقات‌مان به چیزی نرسیدیم.
وی افزود: همه مزارع كشاورزی تحت كنترل نظر دكترای دامپزشكی هستند و آن كارشناس باید مسؤول و پاسخگو باشد. این نكته را هم نباید فراموش كرد كه تزریق هورمون به مرغ مقرون به صرفه نیست و برای مرغدار به صرفه نیست كه به مرغ‌ها هورمون تزریق كنند.
رامین خاكسار، مدیر گروه علوم و صنایع غذایی دانشكده علوم پزشكی دانشگاه شهید بهشتی در این باره گفت: تزریق هورمون به مرغ به خاطر رشد هرچه سریع‌تر آن است؛ اما از نظر اقتصادی اصلا مقرون به صرفه نیست. وی تاكید كرد: قیمت تمام شده مرغی كه هورمون دارد، بالاتر است و به همین دلیل توجیه اقتصادی ندارد؛ پس انگیزه‌ای برای این تقلبات وجود ندارد.
وی همچنین در مورد آنتی بیوتیك‌ها گفت: دامدارهایی كه برای پرورش دام خود از آنتی‌بیوتیك‌ها استفاده می‌كنند، چند روز قبل از كشتار دام باید آن را قطع كنند تا بدن دام و طیور عاری از آنها باشد. بعضا دیده می‌شود مصرف این آنتی‌بیوتیك‌ها تا آخرین روز ادامه می‌یابد و بیماری كه قبلا با مصرف آنتی‌بیوتیك درمان می‌شد، با خوردن این مرغ‌ها بدنش مقاوم می‌شود.
دكتر علی هاشمی، كارشناس دفتر طیور سازمان دامپزشكی كشور گفت: ساختار هورمون‌ها استروئیدی یا از اسیدهای آمینه است كه توسط غدد درون‌ریز تولید و ترشح شده و به كمك خون به سلول‌های بافت‌های مختلف یعنی محل فعالیت فیزیولوژی ترشح می‌شوند و نقش خود را از طریق تنظیم میزان سنتز و فعالیت آنزیم‌ها ایفا می‌كنند. هورمون‌ها قبل از اینكه توسط سلول‌های هدف به مصرف برسند وارد جریان خون می‌شوند؛ به طوری كه غلظت هر هورمون در خون نموداری از فعالیت غده ترشح كننده آن است.
وی افزود با توجه به اینكه هورمون مورد نیاز سلول‌ها از لحاظ كمی بسیار ناچیز است، میزان غلظت هورمون‌ها در جریان خون بسیار كم می‌باشد چنانكه مقدار هورمون‌های پروتئینی موجود در خون حدود 10 به توان منهای 12 الی 10 به توان منهای 10 است.
دكتر هاشمی در پاسخ به سوال خبرنگار دنیای تغذیه مبنی بر اینكه آیا در ایران به مرغ‌ها هورمون تزریق می‌شود، گفت: در طول مدت تشكیل سازمان دامپزشكی كشور هیچ‌گونه واردات هورمون، چه برای دام و چه برای طیور و سایر حیوانات صادر نشده و برای آن ممنوعیت قانونی اعلام شده است. اگر هم چیزی در ایران باشد، به صورت قاچاق و غیرقانونی وارد شده است كه در صورت مشاهده توسط مجریان و مسؤولان سازمان و همكاران ما در سطح كشور با آنها برخورد می‌شود.
این كارشناس تاكید كرد: تزریق هورمون به دام و طیور برای صنعت دام و طیور كشور صرفه اقتصادی ندارد.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار دنیای تغذیه مبنی بر اینكه چرا مردم بر این باورند كه به مرغ‌ها هورمون تزریق می‌شود، گفت: متاسفانه این ساخته و پرداخته ذهن مردم است و به صورت عوامانه به این مسأله نگاه می‌شود. اختلالات هورمونی خانم‌ها می‌تواند به دلیل مصرف سبزیجات و غذاهای حساسیت‌زا باشد كه غدد درون ریز را تحریك می‌كنند و اختلالات هورمونی را نمی‌توان به مصرف هورمون ربط داد.
وی افزود: طول دوره پرورش طیور بین 55 تا 60 روز است كه در این مدت مرغ باید بین 5/2 تا 3 كیلوگرم وزن داشته باشد و اگر این زمان بیشتر شود، میزان چربی زیادتر می‌شود و ربطی به هورمون ندارد.
جمع‌بندی
مرغ های هومورنی یکی از دغدغه های تغذیه ای بسیاری از مردم است که باعث می شود با نگرانی مرغ را مصرف کنند و یا تغییرات هورمونی مثل رشد موهای زائد را از پیامدهای مصرف مرغ های هورمونی بدانند؛ اما در گفتگویی باکارشناسان دام و طیور و پزشکان در برداشت آزاد این شماره دنیای تغذیه به این نتیجه رسیدیم که تولید مرغ‌های هورمونی به دو دلیل عمده در ایران صورت نمی گیرد: اول اینکه تزریق هورمون به مرغ به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست و مرغداران انگیزه ای برای تزریق هورمون ندارند و دوم اینکه نظارت های جدی از سوی سازمان دامپزشکی کشور و وزارت بهداشت در این امر صورت می گیرد. بنابراین پرورش مرغ های هورمونی در ایران شایعه یا بهتر بگوییم توهمی بیش نیست و مردم عزیزمان با خیال راحت می توانند مرغ را به عنوان یک منبع خوب پروتئین مصرف کنند.
