بهداشت مواد غذايي؛ دريچه‌اي به سوي تندرستي
بهداشت مواد غذايي، موضوع بسيار وسيعي است كه دامنه گسترده‌اي را در برمي‌گيرد. بهداشت موادغذايي را بايد در مراحل مختلف كاشت، داشت، برداشت، خريد، توزيع (فروش)، آماده سازي، فراوري، مصرف و نگهداري، مدنظر قرار داد كه ما در اين مقاله، به بهداشت مواد غذايي در مراحل خريد، آماده‌سازي، فراوري و مصرف اشاره مي‌نماييم.
بهداشت مواد غذايي در مرحله خريد:
با توجه به امكان آلودگي مواد غذايي از طريق آب، فاضلاب، خاك، هوا، دستكاري انسان و ... در مراحل قبل از خريد يا به عبارتي در مرحله توليد، بايد در هنگام خريد، براي رعايت بهداشت مواد غذايي از طريق جداسازي مواد خام خريداري شده با مواد آماده مصرف اقدام نمود، به عنوان مثال، بايد از تماس بين مواد غذايي خام (مانند گوشت، مرغ، ماهي، سبزيجات و ...) با موادي مانند نان و ... جلوگيري نمود. ضمنا به منظور حفظ سلامتي مواد غذايي خريداري شده، بايد مواد غذايي حساس به فساد را در انتهاي مرحله خريد، خريداري نمود و به سرعت به منزل انتقال داد. همچنين در روزهاي گرم، بهتر است براي حفظ سلامتي مواد غذايي خريداري شده، مواد غذايي حساس به فساد، با شيوه مناسب مثلا در كنار يخ نگهداري شوند. همچنين به هنگام خريد، از دستكاري، مواد غذايي خريداري شده توسط افراد بايد ممانعت نمود، به‌ويژه آنكه عدم رعايت بهداشت فردي، از عوامل مهم انتقال آلودگي به مواد غذايي مي‌باشد.
بهداشت مواد غذايي در مرحله آماده‌سازي:
يكي از مهم‌ترين اعمال در حفظ بهداشت مواد غذايي، حفظ بهداشت در محل آماده سازي مي‌باشد كه اين محل در منزل يا آشپزخانه است، لذا بايد قبل از آماده سازي مواد غذايي، از بهداشت محل آماده سازي يا آشپزخانه اطمينان حاصل نمود. آشپزخانه به دليل حضور مواد غذايي آلوده، پسمانده‌هاي غذايي، سطل زباله و...، يكي از محل‌هاي عمده آلودگي در هر منزل مي‌باشد، لذا بايد قبل از آماده سازي مواد غذايي، از بهداشت اين مكان اطمينان كامل داشت. براي اين عمل بايد سطوح كار را به خوبي شستشو داد. ضمنا قبل از استفاده از وسايل، بايد از سلامت بهداشتي آنها اطمينان حاصل نمود. در غير اين صورت بايد قبل از به كارگيري وسايل و ابزار غذايي (مانند كارد، قابلمه و ...) ، آنها را به خوبي شستشو دهيد. همچنين قبل از استفاده از تخته برش بايد از بهداشت آن اطمينان كامل داشت. در اين مرحله نيز حفظ بهداشت فردي كسي كه آماده سازي غذا را به عهده دارد، بسيار ضروري مي‌باشد، لذا توصيه مي‌گردد قبل از شروع به كار آماده سازي، دست‌هاي خود را به خوبي بشوييد و سپس به مواد غذايي دست بزنيد. ضمنا چنانچه طي آماده سازي مواد غذايي مجبور به دست زدن به ساير وسايل مانند تلفن، آيفون و... شديد، بايد قبل از دست زدن مجدد به مواد غذايي، دست‌هاي خود را به خوبي بشوييد.
بهداشت مواد غذايي در مرحله فراوري:
حفظ و ارائه بهداشت مواد غذايي در مرحله فراوري (تهيه) نيز بسيار ضروري مي‌باشد، لذا بايد به هنگام تهيه غذا از مواد بهداشتي استفاده نمود، مثلا چنانچه از آب به منظور تهيه غذا استفاده مي‌شود، بايد آب قابل قبول (شرب) باشد، همچنين بايد از عطسه كردن، سرفه نمودن، دست زدن به بيني، ريزش عرق و ... بر مواد غذايي در هنگام تهيه غذا جلوگيري نمود. ضمنا از وسايل بهداشتي در تهيه غذا استفاده نماييد، به عنوان مثال، نبايد قاشقي را كه به منظور چشيدن غذا (خورش) مدنظر است، در بشقابي كه در آن مواد غذايي خام (از جمله گوشت، مرغ و يا ماهي) وجود دارد، قرار داد. همچنين نبايد به هنگام جدا كردن گوشت از سيخ، كه در مرحله پختن صورت مي‌گيرد، گوشت جدا شده از سيخ را در ظرفي كه قبلا گوشت خام در آن بوده، قرار داد. اين حالت ممكن است گاهي اوقات به منظور كاستن از ظروف مصرفي و يا تنبلي در شستن ظروف جديد رخ دهد. در اين مرحله همان گونه كه بيان شد، حفظ بهداشت فردي از قبيل عدم سرفه كردن، عطسه كردن، سيگار كشيدن و ... در هنگام تهيه غذا الزامي است.
بهداشت مواد غذايي در مرحله مصرف:
در مرحله مصرف، حفظ بهداشت مواد غذايي نيز ضروري مي‌باشد؛ به عنوان مثال سرو غذا در بشقاب و ساير وسايل مصرفي بهداشتي بسيار مهم است. به همين دليل، بايد قبل از سرو غذا، وسايل مصرفي را در اين مرحله شستشو داد. همچنين در هنگام مصرف غذا بايد از بهداشت سفره مورد استفاده نيز اطمينان داشت. در اين مرحله، اطمينان از آب آشاميدني و نان سالم در كنار سفره غذا نيز بسيار قابل توجه است. ضمنا تاكيد مجدد به شستن دستها قبل از دست زدن به غذا در مرحله مصرف بسيار حائز اهميت است، به گونه‌اي كه متخصصين مدام بر شستن دستها قبل از تماس با مواد غذايي تاكيد مي‌نمايند.
همان‌گونه كه در بالا بيان شد، شستن مداوم دستها قبل از دست زدن به مواد غذايي بسيار حائز اهميت است؛ به عبارتي رعايت بهداشت فردي اولين مرحله رعايت بهداشت مواد غذايي مي‌باشد. از سويي، تاكيد متخصصين به انجام اين عمل، به ويژه در شيوع بيماري‌ها، بسيار قابل توجه است، لذا مناسب است با توجه به شيوع بيماري آنفلوانزاي خوكي و تاكيد مراكز بهداشتي بر شستن دست، كه به عنوان يكي از راه‌هاي مهم پيشگيري از اين بيماري در جوامع بيان شده است، يكبار ديگر به شيوه صحيح شستن دستها اشاره كنيم:
1- ابتدا دستها را خيس نماييد.
2- دستها را با صابون و يا مايع صابون كف آلود كنيد.
3- به مدت 20 ثانيه دست‌هاي كف آلود خود را به هم بزنيد، به گونه‌اي كه لاي انگشتان، زير ناخن، مقداري از بالاي مچ و... به خوبي صابوني شوند.
4- دست‌هاي كف‌آلود را پس از ماليدن به مدت 20 ثانيه، آبكشي نماييد.
5- چنانچه در خصوص تميزي فلكه آب شك داريد، سرفلكه را با كف صابون آغشته كنيد و قبل از اتمام شستن دستها، آن را آبكشي نماييد. سپس شستن دستها را پايان دهيد.
6- استفاده از آب سالم در مرحله شستن دستها بسيار ضروري است.
7- دست‌هاي خود را با هوله‌هاي كاغذي خشك كنيد و هوله را دور بريزيد.
