زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

علی شفیعی؛ کارشناس تغذیه و کارشناس ارشد بیوشیمی، زیر نظر: دکتر سید ضیاءالدین مظهری

نارسایی قلبی نوعی اختلال پرهزینه و مهلک است که متأسفانه حدود 2 درصد از بزرگ‌سالان در کشورهای در حال‌توسعه بدان مبتلا هستند.

البته این میزان در افراد بالای 65 سال، به 6 تا 10 درصد افزایش می‌یابد.

در سال بعد از تشخیص این بیماری، خطر مرگ حدود 35 درصد است که این میزان خطر، مشابه خطر مرگ‌ومیر بعضی از انواع سرطان‌ها است.

در بریتانیا این بیماری عامل 5 درصد از موارد پذیرش در بخش‌های اورژانس بیمارستان‌ها به شمار می‌رود.

در ایران طبق آخرین گزارش‌هایی که دکتر مسعود اسلامی دبیر علمی بیستمین دوره‌ی بین‌المللی تازه‌های قلب و عروق ایران ارائه کرده است، به‌طورمعمول از هر 100 نفر ایرانی در کشور، 1 الی 2 نفر به بیماری نارسایی قلبی مبتلا هستند.

این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که قلب نتواند نیاز بافت‌های بدن را تأمین کند و یا اینکه تأمین این نیازها با فشار قلبی بیشتری انجام شود.

در حقیقت فرم معمول نارسایی قلب زمانی است که قلب، ضعیف و بزرگ‌تر شده و قدرت انقباضی آن‌که به‌طورمعمول حدود 60-55 درصد است، به زیر 50 برسد.

در این حالت می‌گوییم عضله‌ی قلب ضعیف شده است. ضعیف شدن قلب، درجات مختلفی دارد.

ممکن است قدرت انقباضی قلب به 35 تا 50 درصد برسد که در این هنگام با عارضه‌ی نارسایی قلبی مواجه می‌شویم.

نفس‌تنگی و خستگی در حین فعالیت‌های روزانه، ورم شکم ناشی از تجمع آب در آن (آسیت) و ورم پاها ازجمله علائم این بیماری به شمار می‌روند.

این افراد حتی در زمان استراحت هم دچار تنگی نفس می‌شوند.

حتی پرفشاری خون هم به دلیل ضخیم‌تر کردن عضله‌ی بطن چپ قلبی، ارتباط مستقیمی با بروز نارسایی قلبی دارد؛ خصوصاً اینکه پرفشاری خون باعث انتقال این فشار به ریه‌ها و تنگی نفس خواهد شد.

رعایت برنامه غذایی صحیح، فعالیت ورزشی، کنترل‌های دارویی مناسب، رفع انسداد عروق اصلی و محیطی قلب و برطرف کردن بیماری‌های دریچه‌ای قلب (VHD) در کنترل علائم و نشانه‌های نارسایی قلبی بسیار حائز اهمیت است.

شایان‌ذکر است در مواردی که قدرت انقباضی قلب کمتر از 25 تا 30 درصد باشد، برای فرد باطری قلبی استفاده می‌شود که این دستگاه باعث تقویت عضله‌ی قلب خواهد شد.

انواع نارسایی قلبی

به‌طورکلی 2 نوع نارسایی قلبی وجود دارد:

* اختلال عملکرد بطن چپ

* نارسایی قلبی با کسر جهشی نرمال

شدت بیماری معمولاً با توجه به مقدار کاهش توان شخص برای ورزش کردن سنجیده می‌شود. یادمان باشد که نارسایی قلبی نباید با انفارکتوس میوکارد (که در آن بخشی از ماهیچه‌ی قلب از کار می‌افتد) یا ایست قلبی که در آن جریان خون کاملاً قطع می‌شود، اشتباه گرفته شود؛ حتی علائم و نشانه‌های نارسایی قلبی هم ممکن است با اختلالات و بیماری‌هایی نظیر چاقی، نارسایی کلیه، مشکلات کبدی، کم‌خونی و بیماری‌های تیروئیدی اشتباه گرفته شود.

شرایط بیماری با توجه به نشانه‌ها و معاینه‌ی فیزیکی و همچنین با تأیید نوار قلب، آزمایش خون و رادیوگرافی قفسه سینه تشخیص داده می‌شود.

فرآیند درمان هم البته به‌شدت و دلایل بروز بیماری بستگی دارد.

در افرادی که بیماری نوع مزمن دارند و در حال حاضر در وضعیت ثابتی هستند، درمان شامل برخی پیشگیری‌ها در سبک زندگی از قبیل سیگار نکشیدن، انجام فعالیت بدنی، تغییرات در رژیم غذایی و همچنین مصرف داروهایی از قبیل مسدودکننده‌های بتا-آدرنرژیک، بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنریوتانسین، داروهای دیورتیک، آنتاگونیست های آلدوسترن، هیدرالازین به همراه نیترات می‌باشد.

گاهی اوقات بسته به‌شدت بیماری، ضربان‌ساز یا فیبریلاتور قلبی قابل کاشت می‌تواند مورداستفاده قرارگیرد.

پیوند زدن قلب هم در مواردی از نارسایی قلبی توصیه می‌شود.

نارسایی قلبی چه موقع رخ می‌دهد؟

نارسایی قلبی (Heart Failure) اغلب به معنای نارسایی مزمن قلب (chronic Heart Failure) است و زمانی رخ می‌دهد که قلب قادر به پمپاژ کافی نیست و نمی‌تواند جریان خون کافی را به اعضای بدن برساند.

علائم و نشانه‌های این بیماری مواردی از قبیل تنگی نفس، خستگی مفرط و ورم ساق پا است.

تنگی نفس معمولاً با ورزش، هنگام دراز کشیدن و شب، هنگام خواب بدتر می‌گردد.

برای افراد مبتلا اغلب محدودیتی برای ورزش کردن وجود دارد؛ حتی اگر به‌خوبی هم درمان شوند.

دلایل معمول نارسایی قلبی شامل مواردی همچون بیماری عروق کرونر از قبیل سکته یا حمله‌ی قلبی، فیبریلاسیون دهلیزی، نارسایی دریچه‌ی قلب، سوءمصرف الکل و کاردیومیوپاتی است.

اهمیت درشت مغذی‌ها در نارسایی قلبی

اسیدهای چرب اصلی‌ترین منبع انرژی برای سلول‌های قلبی (کاردیومیوسیت ها) محسوب می‌شوند؛ اما بااین‌حال کربوهیدرات‌ها (مواد نشاسته‌ای) هم می‌توانند به‌آسانی توسط قلب مورد مصرف قرار بگیرند؛ شاید به عبارت بهتر بتوان گفت کربوهیدرات‌ها و اسیدهای چرب به‌طور مشابه و یکسان می‌توانند مورداستفاده‌ی کاردیومیوسیت‌ها قرار بگیرند.

از طرفی آدنوزین تری فسفات (ATP) که پول رایج انرژی در بدن است، با تبدیل و شکسته شدن این منابع انرژی و هیدرولیزه شدن توسط قلب تشکیل‌شده و انرژی پمپاژ قلب را تأمین می‌کند.

روزانه بیش از 6kg آدنوزین تری فسفات توسط قلب هیدرولیز می‌شود.

البته در این راه، آنزیم‌ها، غشاءها و عناصر ساختاری قلب، متحمل یک بازسازی و بازگردش پایا و دائمی هستند تا کیفیت پمپاژ قلب به میزان استاندارد حفظ و تأمین شود.

به‌طورکلی تمام ساختمان قلب هر 30 روز یک‌بار احیاء و نوسازی می‌شود و این کار توسط ترکیبات جدید پروتئینی و با استفاده از تشکیل پایدار یک سری بلوک‌های ساختمانی تغذیه‌ای به فرم اسیدهای آمینه، چربی‌ها و کربوهیدرات‌ها انجام می‌شود. البته شایان‌ذکر است که این فرآیند به‌صورت چرخه‌های درون الحاقی به شکل زیر انجام شود.

همان‌طور که در شکل مشاهده می‌کنید، مواد مغذی مصرف‌شده توسط قلب از طریق گردش خون طی این فرایند به ATP تبدیل می‌شوند تا فرایند انتقال انرژی جهت انقباض عضله‌ی قلبی انجام گیرد.

کاشکسی قلبی چه زمان رخ می‌دهد؟

حدوداً 2-1 درصد از جمعیت بالغین در کشورهای توسعه‌یافته به نارسایی قلبی مبتلا هستند که البته این میزان در میان سالمندان بالای 70 سال به 10 درصد یا بیشتر، افزایش می‌یابد.

حتی در بعضی کشورها مانند هند، شیوع این بیماری درنتیجه وجود بیماری‌هایی ازجمله بیماری عروق کرونر قلب، فشارخون، چاقی، دیابت و روماتیسم قلبی در سال‌های اخیر از 1/3 میلیون نفر به 4/6 میلیون نفر افزایش‌یافته است و این در حالی است که نرخ بروز سالیانه‌ی این اختلال از 491600 نفر به 1/8 میلیون نفر رسیده است.

نارسایی قلبی در حقیقت یک سندرم بالینی است که توانایی بطن در پر یا خالی کردن خون دچار نقص می‌شود و بنابراین قلب در پمپ کردن خون به میزان کافی و در مواجهه با نیازهای متابولیک بدن ناتوان خواهد بود و کارایی لازم را نخواهد داشت.

یکی از مشخصه‌های این اختلال سیستمیک، بروز استرس اکسیداتیو همراه با میانجی‌های اکسیژن و نیتروژن واکنشی و رادیکال‌های آزادی است که باعث درهم شکستن و ناکارآمد کردن دفاع آنتی‌اکسیدانی داخلی در بافت‌هایی همچون پوست، عضلات اسکلتی، قلب، ظهور بیش‌ازحد سلول‌های تک‌هسته‌ای خون محیطی (لنفوسیت‌ها و منوسیت‌ها) و نیز افزایش کموکین‌ها و سیتوکین‌های در گردش خون مثل اینترلوکین-6 و فاکتور آلفای تومورنکروزیس و یک حالت کاتابولیک با تحلیل رفتن بخشی از بافت نرم و بافت استخوانی درنتیجه‌ی بروز تعادل منفی نیتروژن و کالری شده که درنهایت به یک سندرم اتلاف دهنده و ناتوان‌کننده به نام کاشکسی قلبی (Cardiac cachexia) منتهی می‌شود.

نقش ریزمغذی‌ها در نارسایی قلبی

بیماران مبتلابه نارسایی قلبی ممکن است بیشتر از سایرین دچار کمبود ریزمغذی‌ها باشند که اثرات آن در سیر پیشرفت بیماری هم اثرگذار است؛ ازجمله اینکه افزایش استرس اکسیداتیو، نیاز فرد را به تولید آنتی‌اکسیدان‌ها افزایش می‌دهد. از منظر دیگر کمبود ویتامین D هم می‌تواند عملکرد میوکاردیوم قلب را دچار اختلال کند.

حتی بعضی از این کمبودهای ریزمغذی‌ها می‌تواند باعث وخیم‌تر شدن یا حتی بروز HF (نارسایی قلبی) شود و بنابراین منطقی است که انتظار داشته باشیم کمبود شدید برخی از این ریزمغذی‌ها باعث اختلال در عملکرد قلبی افراد شوند؛ خصوصاً اینکه کمبود برخی از مواد مغذی خاص در سالمندان مبتلابه HF با شرایط خاص، به‌ویژه آن‌هایی که رژیم فقیری دارند یا به دلیل استفاده از داروهای ادرارآور مواد مغذی بیشتری از دست می‌دهند و یا اینکه ریسک فاکتورهای زیادی ناشی از کمبود مواد مغذی دارند، نمود بیشتری دارد.

درنهایت دریافت ناکافی مواد مغذی سوخت‌وساز نامناسب، بروز حالات پیش التهابی، افزایش استرس اکسیداتیو، افزایش کمبود مواد مغذی و سوءتغذیه می‌تواند به تحلیل توده‌ی بدون چربی (خصوصاً در برخی اندام‌های حیاتی همچون میوکارد قلب) بدن فرد مبتلابه HF منجر شود و همین امر باعث تشدید شرایط بیماری شده و حتی مرگ هم غیرقابل‌اجتناب خواهد بود. قلب یک انسان بالغ قادراست در حالت استراحت حدود 5 لیتر خون را در دقیقه پمپ کند که این میزان در طی ورزش‌های سنگین و حرفه‌ای به 24 لیتر در دقیقه می‌رسد که البته این کار به دلیل یک نیاز متابولیکی شدید برای بدن اتفاق می‌افتد.

در مقاله بعدی، این مطلب را با لزوم تغذیه صحیح در این بیماران ادامه خواهیم داد.

بیشتر بخوانید:

ریتم موزون قلب با گیاه خواری

رابطه تغذیه با تپش موزون قلب

سلامت قلب و عروق در مردان

سلامت قلب و عروق