مهکامه عاشورپور، دانشجوی دکترای تخصصی علوم تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی شیراز
کبد چرب به دلیل تجمع مقادیر زیاد چربی در سلولهای کبد ایجاد می شود. شیوع کبد چرب با سرعت هشدار دهنده ای در حال افزایش است. درمان به موقع آن بسیار اهمیت دارد چون در صورت پیشرفت به استئاتوهپاتیت (التهاب کبد در نتیجه تجمع چربی در کبد) و سیروز کبد (التهاب مزمن بافت کبد که با علائم بالینی متعددی همراه است)، برگشت ناپذیر خواهد بود.
از سوی دیگر چون بیماران مبتلا به کبد چرب دارای علائمی نیستند، بیماری معمولا در مراحل اولیه شناسایی نمی شود. چاقی (بخصوص چاقی شکمی)، دیابت نوع دو و افزایش چربی خون از جمله مهمترین علل ابتلا به کبد چرب محسوب می شوند. برخی بیماران مبتلا به کبد چرب با وجود چاقی شکمی و مقاومت به انسولین، ممکن است وزن طبیعی داشته باشند. این گروه از بیماران از رژیم غذایی ناسالمی پیروی می کنند.
تنها روش درمانی ثابت شده برای کبد چرب، تغییر سبک زندگی شامل رژیم غذایی است. در این مقاله تاثیر ترکیب رژیم غذایی، کاهش وزن و فعالیت بدنی بر ایجاد و یا درمان کبد چرب مورد بحث قرار می گیرد.
عوامل تغذیه ای ایجاد کننده کبد چرب
- کاهش سریع وزن یکی از عوامل ایجاد کننده کبد چرب است. رژیم های غذایی بسیار کم کالری می توانند منجر به کاهش وزن بسیار زیادی شوند. این رژیم ها تجمع چربی در کبد را کاهش می دهند، اما از سوی دیگر از طریق ایجاد نکروز کبد و التهاب باعث آسیب کبد می شوند.
- اسیدهای چرب ترانس در بروز کبد چرب نقش دارند. بعضی از منابع غذایی اسیدهای چرب ترانس عبارتند از مارگارین، کره و روغن سرخ کردنی.
- کلسترول نیز در ایجاد کبد چرب نقش دارد. برخی منابع غذایی کلسترول عبارتند از کله پاچه، جگر، گوشت های احشایی، میگو و کره.
- نوشابه ها به دلیل دارا بودن میزان زیاد کالری و قند منجر به چاقی، دیابت، کبد چرب و بیماریهای قلبی عروقی می شوند. دریافت شکر نیز باعث افزایش سنتز تری گلیسرید در کبد و در نهایت منجر به کبد چرب می شود. در دهه های اخیر میزان مصرف نوشابه ها که منبع اصلی دریافت شکر هستند افزایش یافته است. هرچه میزان مصرف نوشیدنی های دارای قند بیشتر باشد، خطر بروز کبد چرب نیز افزایش می یابد.
- مصرف فست فود نیز با افزایش وزن و مقاومت به انسولین ارتباط دارد. افرادی که بیش از دو بار در هفته فست فود مصرف می کنند، به طور میانگین 5/4 کیلوگرم وزن بیشتری دارند و خطر مقاومت به انسولین در آنها دو برابر بیشتر است. مصرف این مواد غذایی به مدت 6 ماه منجر به افزایش میزان آنزیم های کبدی در سرم و آسیب کبد نیز می شود می شود.
عوامل تغذیه ای درمان کننده کبد چرب
- کاهش تدریجی وزن نقش بسیار مهمی در درمان کبد چرب دارد. رژیم های غذایی متعادل که با کاهش تدریجی وزن همراهند، پس از سه ماه باعث کاهش تجمع چربی در کبد می شوند. تاثیر مثبت این رژیم غذایی در صورتی که به مدت طولانی و به همراه ورزش، تحت نظر متخصص تغذیه رعایت شود، افزایش می یابد.
- اسیدهای چرب امگا 3 در کبد چرب نقش محافظتی دارند. این اسیدهای چرب به میزان زیاد در روغن ماهی وجود دارند. دانه بذرک و برخی مغزها (از قبیل گردو، فندق، بادام و پسته) نیز منابع خوب امگا ۳ هستند.
- اسیدهای چرب تک غیر اشباع از طریق کاهش کلسترول، اثرات مفیدی دارند. بعلاوه این اسیدهای چرب نسبت به سایر چربیها موجب کاهش تجمع چربی در کبد و در نتیجه بهبود التهاب کبد می شوند. روغن زیتون مهمترین منبع این اسید چرب است (سایر منابع شامل مغزها و اواکادو هستند).
- ویتامین E التهاب را کاهش داده و باعث بهبود کبد چرب می شود. این ویتامین در منابع غذایی از قبیل روغنهای نباتی و مغزها وجود دارد. با اینحال، مصرف مقادیر زیاد ویتامین E باعث افزایش خطر سکته هموراژیک می شود و بنابراین باید در مصرف آن احتیاط شود.
- ویتامین D باعث کاهش خطر دیابت، فشار خون بالا و بیماریهای قلبی می شود. مصرف طولانی مدت مکمل ویتامین D، التهاب و تجمع چربی در کبد را کاهش می دهد.
- پلی فنل ها گروهی از ترکیبات هستند که به عنوان آنتی اکسیدان و ضد التهاب نقش دارند و باعث بهبود متابولیسم کبد می شوند. میوه ها، سبزیجات، چای، قهوه و شکلات منابع اصلی پلی فنل ها هستند.
- کمبود برخی مواد معدنی از قبیل مس، سلنیم و آهن در بیماران مبتلا به کبد چرب مشاهده می شود و تجویز مکمل این مواد معدنی می تواند در این بیماران موثر باشد. مس و سلنیم در بدن به عنوان آنتی اکسیدان عمل می کنند و آهن در انتقال اکسیژن و سنتز ماده ژنتیکی نقش دارد.
- پروبیوتیک ها نیز اثرات مفیدی در درمان کبد چرب دارند. پروبیوتیک ها باکتریهای مفید ساکن روده هستند. استفاده از مکمل پروبیوتیک ها باعث کاهش تجمع چربی در کبد می شود.
- افزودن دارچین و زردچوبه به رژیم غذایی به عنوان حساس کننده های انسولین عمل کرده و باعث افزایش تاثیر رژیم غذایی در پیشگیری و درمان کبد چرب می شود.
فعالیت بدنی
انجام روزانه یا هفتگی ورزشهایی از قبیل پیاده روی، شنا یا دوچرخه سواری به همراه رژیم غذایی در بهبود کبد چرب بسیار موثر است. ورزش باعث کاهش خطر دیابت، فشار خون بالا و چربی خون بالا می شود که همگی از جمله عوامل خطر کبد چرب محسوب می شوند. همچنین ورزش باعث کاهش میزان آنزیم های کبدی در سرم بیماران مبتلا به کبد چرب می شود. حتی افزایش اندک در میزان فعالیت بدنی روزانه نیز باعث بهبود آنزیم های کبدی می شود.
