زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دكتر سید مهدی میر غضنفری ؛ پزشك و دكترای تخصصی فیزیولوژی، رئیس هیأت مؤسس انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

تحریریه زندگی آنلاین : گوشت مرغ و پرندگان نسبت به گوشت چرندگان مثل گاو و گوسفند لطیف‌تر است؛ یعنی هضم راحت‌تری دارد و مواد زائد كمتری تولید می‌‌كند. هرچه پرنده جوان‌تر یا اصطلاحاً جوجه باشد لطافت بیشتری دارد.

احادیثی در باب اهمیت گوشت پرندگان

در كتاب كافی این حدیث آمده است كه: در حضور عمر، از گوشت یاد شد. عمر گفت خوش‌ترین گوشت، گوشت مرغ است. امیر مؤمنان امام علی (ع) فرمودند: « نه؛ مرغ‌‌ها خوک پرندگان هستند. اما بهترین گوشت (در میان پرندگان) گوشت جوجه تازه برخاسته است.» (یعنی جوجه‌ای كه سنش خیلی بالا نرفته باشد). امام كاظم (ع) می‌فرمایند: «به شخص تب‌دار گوشت كبك بخورانید چراکه پاها را نیرو می‌‌دهد و تب را کاملاً دور می‌‌كند». در کتاب کافی از پیامبر خدا (ص) نقل است که هرکس دوست دارد خشمش کاستی بگیرد، گوشت کبکنجیر (کبک انجیر) بخورد. در جای دیگر گوشت این پرنده توسط پیامبر اکرم (ص) برای بیماران روحی و مبتلایان به اندوه زیاد، توصیه‌شده و نیز از امام صادق (ع) هم مشابه این حدیث آمده است. کبک انجیر پرنده‌ای تیزپر و بلندپرواز است از خانواده کبک که در طبیعت وحشی یافت شده، چابک بوده و لذا گوشت لطیف و گرمی دارد. با توجه به این‌که یکی از شایع‌ترین علت‌‌ها و زمینه‌‌های افسردگی و اندوه یا مشکلات روحی از دیدگاه طب سنتی، غلبه سردی و خشکی یا سردی و تری در مغز یا غلبه سودا (ماده‌ای غلیظ و سنگین در بدن با مزاج سرد و خشک) در بدن و مغز می‌‌باشد، مصرف گوشت‌‌های لطیف و گرم می‌‌تواند با تولید خون شفاف و مغذی، این حالات مضر را از بدن و مغز برطرف نموده منجر به تعادل قوای مغزی و خلقی شوند. در حدیثی از کتاب کافی آمده است که امام باقر (ع) در مورد مرغ سنگ خواری که سر سفره بود فرمودند: "این، مبارک است. پدرم به آن علاقه داشت و می‌‌فرمود: هرکس یرقان دارد، برایش از گوشت این مرغ کباب کنند او را سودمند خواهد افتاد." سنگخوارک، یعنی مرغی که سنگریزه می‌‌خورد که در معنای اعم خود شامل پرندگان دارای سنگدان می‌‌شود و درجایی به شترمرغ هم اطلاق شده است. در کل گوشت پرندگان (اصطلاحاً گوشت سفید) دارای حرارت کمتری نسبت به گوشت قرمز چرندگان بوده، هضم آن‌ها برای معده و کبد راحت‌تر بوده، فشار کمتری به جهاز‌‌هاضمه و کبد وارد کرده، منجر به زردی و بیلی‌روبین بالا (که منجر به زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم می‌‌شود) نمی‌شوند و لذا به‌عنوان گوشت مصرفی این‌گونه بیماران توصیه می‌‌شوند. کسانی که دارای کار بدنی سخت و دشوار هستند نباید به مدت طولانی و مدام از گوشت مرغ و پرندگان استفاده کنند چون کفاف نیازهای زیاد بدنی و قوه‌‌ هاضمه قوی آن‌ها را نداده و دچار گرسنگی زودرس و ضعف می‌‌شوند.

 بیشتربخوانید:

خواص گوشت بلدرچین

خواص گوشت مرغ

گوشت جوجه گرمی و خشكی بیشتری دارد. بنابراین به‌اعتدال نزدیك‌تر است و سریع‌تر هم از بدن دفع می‌‌شود، لذا گرم‌مزاج‌ها نباید در مصرف آن زیاده‌روی كنند. برای دردهای ناحیه پشت و كلیه و همچنین برای تقویت قوای جنسی مفید است. بهتر است همراه آن از خوردنی‌‌ها و یا مصلح‌‌هایی مثل گشنیز استفاده كرد كه مانع از صعود گازها از معده به مغز می‌‌شوند. بخش‌هایی از بدن پرنده مانند بال، سینه و گردن به دلیل فعالیت و تحرك كمتر، گوشت لطیف‌تر و هضم راحت‌تری دارند. به همین دلیل برای افرادی كه تازه از بستر بیماری برخاسته‌اند یا در دوره نقاهت به سر می‌‌برند توصیه می‌‌شود كه سوپی از بال و گردن و یا سینه مرغ میل كنند، چون هضم راحت‌تر و مواد زائد كمتری دارند. اما بخش‌‌هایی از بدن مرغ مثل پا، دل یا قلب به دلیل تحرك بیشتر، مواد زائد كمتری دارند. بدیهی است این مطالب راجع به مرغ‌‌هایی است كه در یك منطقه طبیعی و با غذای طبیعی پرورش داده می‌‌شوند. در مورد مرغ‌‌های پرورشی همه این بحث‌‌ها متفاوت خواهد بود. در صورت استفاده از افزودنی‌ها به غذا یا آب آشامیدنی مرغ‌های پرورشی، با توجه به فعالیت کم این پرندگان در مرغداری، این مواد در اكثر قسمت‌‌های بدن مرغ‌ها جمع می‌‌شوند، ولی در قسمت‌‌هایی مثل دل كه تحرك بیشتری دارند، تجمع كمتری خواهند داشت. لذا یكی از غذاهای بسیار مفید و با هضم نسبتاً راحت و مولد انرژی نسبتاً زیاد، دل مرغ به‌صورت كباب شده است. مخصوصاً برای افرادی كه دچار ضعف بدن بوده، هضم ضعیفی دارند و یا افرادی كه تازه از بیماری بهبودیافته‌اند و یا افراد مسن. این‌گونه افراد می‌‌توانند چهار، پنج روز تا حداكثر یك هفته پشت سرهم روزی پنج‌تا ده عدد دل مرغ به‌صورت كباب شده استفاده نمایند. به‌طورکلی، مصرف گوشت پرندگان باعث افزایش میل و مایعات جنسی می‌‌شود. تخم پرندگآن‌هم این خاصیت را دارد و هرچه پرنده کوچک‌تر باشد این خاصیت در آن بیشتر است. استفاده از مغز مرغ هم برای تقویت مغز و كسانی كه اختلالاتی در قوای مغزی و عقلی دارند مورد توصیه طب سنتی است.

گوشت شترمرغ

این گوشت هضم سنگینی دارد و حتماً باید با سركه برای گرم‌مزاجان و بانمک برای سردمزاجان اصلاح شود. این گوشت دیر از بدن دفع می‌‌شود و بهتر است همراه آن از مسهل‌‌هایی چون آلو یا روغن‌زیتون استفاده كرد. به‌طورکلی هرچه پرنده جثه بزرگ‌تری در میان پرندگان داشته باشد، گوشت آن‌هم هضم سخت‌تری خواهد داشت. باهمین استدلال گوشت بوقلمون هم نسبت به گوشت مرغ هضم سخت‌تری دارد. رنگ گوشت پرندگان بزرگ‌تر مثل بوقلمون و شترمرغ به دلیل نزدیكی به گوشت حیوانات بزرگ مثل گوسفند، به قرمزی گرایش پیدا می‌‌كند.

 بیشتربخوانید:

رمز و رازهای تغذیه ای گوشت بلدرچین

گوشت كبك

مزاج گوشت كبك گرم و خشك است. به‌طوركلی، طبع پرندگان کوچک‌تر كه دارای تحرك بیشتر و سریع‌تر هستند، به سمت گرمی و خشكی بیشتری است، اما خارج از اعتدال نبوده و مورد توصیه طب سنتی و بسیار مفید برای انسان است. بسیار لطیف و سریع الهضم است و غذایی‌ات نسبتاً زیادی دارد. خون زیادی تولید می‌‌كند و كباب شده آن چاق‌كننده است، اما به دلیل مقدار كمی خشكی، ممكن است منجر به درجاتی از یبوست شود. فرح‌بخش بوده و برای قلب مفید است؛ همچنین نیروی جنسی را افزایش می‌‌دهد. بهتر است كه بلافاصله پس از ذبح استفاده نشود، بلكه یكی، دو روز بعد از ذبح استفاده شود.

گوشت بلدرچین

این گوشت هم گرم و خشك است و دارای غذایی‌ات زیاد و خاصیت چاق‌کنندگی بوده، تقویت‌کننده قوای جنسی مخصوصاً در زنان می‌‌باشد. نرم‌کننده پوست بدن است و پخته آن بهتر از كبابش می‌‌باشد. زیاده‌روی در مصرف آن مخصوصاً در افراد گرم‌مزاج می‌‌تواند منجر به سردرد شود. بهتر است برای اصلاح آن از ترشی به همراه آن استفاده شود. مصرف تخم پرندگان كوچك مانند تخم بلدرچین برای اطفال می‌‌تواند به فصاحت و تسریع سخن گفتن كمك كند.

گوشت پرندگانی چون تیهو، قرقاول و دراج

کلاً گوشت این پرندگآن‌همه از نوع گوشت‌‌های خوب و گوارا در طب سنتی به شمار رفته، مصرف آن‌ها توصیه‌شده و در مصرف متعادل، نیاز به مصلح خاصی ندارند.  این‌ها پرندگانی هستند با جثه میانه نزدیك به جثه مرغ كه شكار می‌‌شوند و همان‌طور كه گفته شد برای افراد ضعیف و یا با هضم ضعیف مناسب هستند. گوشت قرقاول غذائی‌اش بیشتر از گوشت مرغ خانگی بوده ولی کیفیت و مرغوبیتش پایین‌تر است. كسانی كه مزاج گرم دارند بهتر است گوشت این پرندگان را همراه باکمی سركه و آب‌غوره آماده و استفاده كنند. سردمزاجان بهتر است این گوشت‌‌ها را باکمی ادویه‌جات تند مثل فلفل و دارچین تهیه و مصرف نمایند. افراد با مزاج رطوبتی بهتر است گوشت را به‌صورت کباب و بریان‌کرده مصرف کنند و از پرندگان لاغرتر استفاده نمایند که البته همه این موارد تا حدی منجر به مشکل شدن دفع و خروج مدفوع از بدن می‌‌شوند. کسانی که دچار یبوست و خشکی مزاج هستند بهتر است از پرندگان چاق‌تر و به‌صورت پخته و یا سوپ و آش استفاده نمایند و در آن روغن بادام و زیتون هم بریزند که همگی منجر به لینت مزاج می‌‌شوند. همچنین خوردن مقداری شیرینی با آن باعث افزایش غذائی‌ات و لینت می‌‌گردد که البته این حالت برای بیماران یا کسانی که می‌‌خواهند مزاج را تلطیف کرده و لاغر شوند نمی‌باشد.

 بیشتربخوانید:

خواص فوق العاده گوشت بوقلمون

گوشت گنجشك

این گوشت بسیار خشک‌کننده و قابض است. غذایی‌ات كمی دارد و میل جنسی را افزایش می‌‌دهد. گرم‌مزاجان در صورت مصرف حتماً باید همراه یا بعدازآن از خنکی جاتی مثل شربت سكنجبین ترش استفاده كنند. سردمزاجان خیلی از خوردن این گوشت نفع می‌‌برند. مخصوصاً اگر همراه با زرده تخم‌مرغ با روغن‌زیتون مصرف شود.  برای سردمزاجانی كه دچار قولنج و یا بادهایی در بدن و یا ضعف قوای جنسی هستند نیز بسیار مفید است. لذا گوشت این پرنده باید به‌عنوان دارو مصرف شود نه به‌عنوان غذای عادی و همیشگی. كباب شده آن دفع سخت‌تری دارد، ولی آبگوشتش باکمی نمك باعث لینت مزاج می‌‌شود. هنگام مصرف آن باید مراقب استخوان‌‌های ریز و آسیب رساندن به دهان، مری و دستگاه گوارش بود.

گوشت کبوتر و فاخته (قمری)

فاخته نوعی کبوتر است که گوشت آن گرم و خشک و کم‌غذاست. این گوشت و نیز گوشت کبوتر و چکاوک ازنظر خواص و خصوصیات بسیار شبیه گوشت جوجه می‌‌باشند. گوشت کبوتر مقداری از گوشت جوجه سبک‌تر است. مضرات این گوشت‌‌ها را باید با سرکه و یا پختن با آب و کمی نمک کاهش داد. اگر رنگ گوشت کبوتر قرمز باشد مصرف سرکه با آن مؤکد می‌‌باشد.

گوشت مرغابی

این گوشت نسبت به مرغ فضولات بیشتری را در بدن تولید می‌‌كند و بوی نامناسبی هم دارد. لذا خونی كه از آن در بدن تولید می‌‌شود هم كیفیت مناسبی نخواهد داشت و حتماً باید قبل از پخت، آن را با سركه و ادویه‌جات خوشبو و نعناع و كرفس مخلوط كرد. هرچه مرغابی بزرگ‌تر باشد بوی آن نیز شدیدتر بوده و باید آماده‌سازی آن دقیق‌تر از مرغابی‌‌های کوچک‌تر باشد. می‌‌توان گوشت مرغابی را همراه نخود، تره و دارچین پخت و مصرف كرد. برای كباب كردن بهتر است گوشت مرغابی را با روغن‌زیتون آغشته كرد و كمی پیاز و سیر به آن اضافه كنند تا بوی آن گرفته شود. نوع دیگر طبخ گوشت مرغابی، مرغابی ترش است كه پوست مرغابی را كنده و در سركه می‌‌خوابانند و شكم آن را با زیره، كرفس، سیر، دارچین و سایر سبزیجات محلی پر می‌‌كنند و می‌‌پزند. گوشت مرغابی را نباید به‌صورت ساده پخت و مصرف كرد. حتماً باید همراهش این مخلفات باشد.

تخم پرندگان در طب سنتی

زرده تخم‌مرغ مایل به گرمی و تا حدودی به خشكی است، ولی سفیده آن مایل به سردی و تری است. پوست تخم‌مرغ نیز سرد و خشك است. بنابراین در یك خوردنی چندین طبع در کنار هم جمع شده‌اند.

احادیثی در باب خواص تخم‌مرغ

از پیامبر خدا (ص) نقل‌شده است: «یكی از پیامبران از سستی به درگاه خداوند نالید. خداوند او را به خوردن تخم‌مرغ فرمان داد.» در جای دیگر امام علی (ع) فرمودند: «یكی از پیامبران از كمی زادوولد در میان امت خویش به درگاه خداوند نالید. خداوند به او فرمود مردم را به خوردن تخم‌مرغ سفارش كنید. مردم این كار را كردند و پس‌ازآن زادوولد در میانشان فراوان شد.» امام باقر (ع) فرمودند: «هر كس فرزند ندارد تخم‌مرغ بخورد و فراوان از آن بهره ببرد؛ چراکه نسل را می‌‌افزاید.» در کتاب کافی از امام کاظم (ع) این حدیث ذکرشده که فرمودند: فراوان خوردن تخم‌مرغ فرزند را افزون می‌‌سازد. در كتاب كافی از امام صادق (ع) آمده است كه این حضرت از تخم‌مرغ یادکردند و فرمودند: «تخم‌مرغ خوراكی سبك است، دلدادگی به گوشت را فرومی‌نشاند، ولی عارضه‌‌های گوشت را هم ندارد.»

ملاكی برای حلال و حرام بودن تخم پرندگان از دیدگاه ائمه

در كتاب كافی از امام باقر (ع) آمده است كه فرمودند: «آن پرندگانی را بخورید كه هنگام پرواز كردن بال می‌‌زنند و تخم پرندگانی را استفاده كنید كه دو سمت آن باهم متفاوت است و نیز پرندگانی كه چینه‌دان دارند.» در چندین حدیث به ملاك تفاوت دو طرف تخم پرنده برای حلال بودن، اشاره‌شده است؛ یعنی اینكه یكی از دو سر پهن‌تر (گردتر) و یكی دیگر باریک‌تر (مخروطی) است.

خوردن تخم‌مرغ با خوراكی‌‌های دیگر

شخصی از امام صادق (ع) در مورد تقویت قوای جنسی سؤال كرد امام فرمودند: «پیاز را ریز و در روغن‌زیتون سرخ‌کن. تخم‌مرغی هم بردار و در سینی‌ای بشكن و قدری نمك بر آن بپاش. آنگاه این تخم‌مرغ را روی پیاز و روغن‌زیتون بریز و اندكی بجوشان (تفت‌داده شود) و پس‌ازآن بخور.» و در حدیث دیگری از امام كاظم (ع) هم این طرز مصرف تخم‌مرغ برای افزایش توان جنسی آمده است.  در کتاب کافی آمده است شخصی نزد امام کاظم (ع) از کمی فرزند اظهار ناراحتی کرد؛ حضرت فرمودند از خداوند آمرزش بطلب و تخم‌مرغ با پیاز بخور. در توضیح این احادیث می‌‌توان گفت: برای افرادی كه مخصوصاً مزاج سرد دارند و یا میل جنسی كمی دارند و یا توان انجام عمل جنسی را به‌صورت كامل ندارند خوردن تخم‌مرغ توصیه می‌‌شود. همراه کردن تخم‌مرغ با روغن‌‌ها می‌‌تواند غذائی‌ات آن را افزایش داده، تولید مایع جنسی را زیاد کند. از پیامبر خدا (ص) نقل‌شده است كه «مصرف گوشت با تخم‌مرغ بر توان جنسی می‌‌افزاید.» در كتاب كافی  از امام صادق (ع) هم برای افزایش فرزند به همین تركیب (گوشت با تخم‌مرغ) اشاره‌شده است. از امام کاظم (ع) نقل‌شده که مصرف این ترکیب منجر به درشت شدن استخوان فرزند می‌‌شود.

احادیثی در باب اهمیت زرده تخم‌مرغ

در كتاب كافی از امام صادق (ع) نقل‌شده است كه زرده تخم‌مرغ سبك و سفیده آن سنگین است.

شخصی در نزد امام رضا (ع) از مشكل گوارش غذا اظهار ناراحتی كرد، امام فرمود: «زرده تخم‌مرغ بخور.» آن شخص این كار را انجام داد و بهبود حاصل شد.

در توضیح این احادیث می‌‌توان گفت: كسانی كه دچار ضعف قوای بدن هستند و معده ضعیفی هم دارند، بسیار خوب است كه زرده تخم‌مرغ را جدا كرده و به‌صورت پخته‌شده نیمه آب‌پز یا عسلی استفاده كنند.

احادیثی در مورد نهی از افراط

امام رضا (ع) می‌‌فرمایند كه «خوردن همیشگی تخم‌مرغ سبب پیدایش کک‌ومک در صورت می‌‌شود، بیماری سپرز (طحال) می‌‌آورد و ایجادکننده بادهایی (گاز‌‌هایی) در سر معده است. زیاد خوردن تخم‌مرغ آب‌پز تنگی نفس و نفس بریدگی می‌‌آورد.» در توضیح این حدیث این‌طور می‌‌توان گفت: زیاد مصرف كردن هر ماده خوراكی ضرر دارد؛ ازجمله تخم‌مرغ چون غذایی‌ات زیادی دارد و زیاد مصرف كردن آن باعث سنگینی بافت‌‌ها و اعضای بدن ازجمله كبد و طحال شده و منجر به رسوب مواد زائد در اعضا و پوست می‌‌شود. برای افرادی که دچار ضعف هضم هستند، مصرف زیاد تخم‌مرغ منجر به بروز نفخ در معده و روده خواهد شد.

 تخم‌مرغ از دیدگاه طب سنتی

غذایی‌ات تخم‌مرغ بسیار بالا و نزدیك به گوشت است. بهترین تخم‌مرغ آن است كه بزرگ باشد و در همان روز تخم‌گذاری مصرف شود. اگر امكان نگهداری تخم‌مرغ در جای خنك نبود، می‌‌توان آن را داخل نمك نگه داشت تا ماندگاری آن بیشتر و فساد آن به تأخیر افتد. زرده تخم‌مرغ مایل به گرمی و تا حدودی به خشكی است، ولی سفیده آن مایل به سردی و تری است. پوست تخم‌مرغ نیز سرد و خشك است. بنابراین در یك خوردنی چندین طبع در کنار هم جمع شده‌اند که این از شگفتی‌‌های خلقت و نشان‌دهنده اهمیت این غذاست. خونی كه به دنبال هضم زرده تخم‌مرغ در بدن تولید می‌‌شود خونی بسیار معتدل و مفید برای ریه و مجاری تنفسی است. اگر همراه با فلفل استفاده شود حرارت آن افزایش‌یافته و جذب آن‌هم بیشتر می‌‌شود. سفیده تخم‌مرغ خون لزج تولید می‌‌كند. سردمزاجان باید كمتر از سفیده استفاده كنند. بهتر است سفیده تخم‌مرغ همراه بانمک و كمی روغن‌زیتون و ادویه تند مصرف شود. بهترین حالت آماده كردن تخم‌مرغ برای مصرف، حالت آب‌پز عسلی (که در طب سنتی به آن نیم برشت و نیم‌بند هم گفته می‌‌شود) است كه هضم آن راحت و غذایی‌ات آن بالاست و خون متناسبی تولید می‌‌كند و فضولات كمی هم دارد. برای تهیه تخم‌مرغ عسلی پس‌ازاینکه آب به جوش آمد باید حدود 5-3 دقیقه تخم‌مرغ در آب بماند و خارج شود. تخم‌مرغی كه در روغن برشته‌شده (نیمرو یا كوكو) و یا زیاد سفت شده باشد، هضم سخت‌تری خواهد داشت. زرده تخم‌مرغ مقوی قلب و مغز است و باعث تقویت قوای جنسی می‌‌شود. همچنین برای كسی كه خون زیادی از وی رفته بسیار مفید است چون‌که به‌سرعت تبدیل به خون می‌‌شود. بعد از تخم‌مرغ، تخم پرندگانی چون تخم قرقاول، تیهو، دراج و كبك هم بسیار خوب و مفید و نسبتاً شبیه به تخم‌مرغ خانگی است و مصرف آن‌ها کاملاً توصیه می‌‌شود. تخم اردك، مرغابی، غاز و شترمرغ همچون گوشت آن‌ها دیرهضم تر بوده، بوی نامناسبی داشته و اخلاط نامناسبی را هم در بدن تولید می‌‌كند و انسان به‌صورت عادتی نباید از تخم این پرندگان استفاده كند. برای افزایش خاصیت تقویت قوای جنسی می‌‌توان تخم‌مرغ را همراه با دانه شاه‌تره و كمی نمك استفاده كرد. این برای افراد ضعیف، افرادی كه در دوره نقاهت به سر می‌‌برند و یا پس‌ازانجام حجامت هم مفید است. تخم‌مرغ آب‌پز سفت دیرهضم است و دیر از بدن دفع می‌‌شود. برای اصلاح این مورد می‌‌توان از ادویه‌جاتی چون آویشن، فلفل و نمك استفاده كرد. اگر زیاد از حد خورده شود قولنج ایجاد می‌‌كند. افرادی كه مزاج‌‌های سرد و یا معده‌‌های ضعیفی دارند، تخم‌مرغ و مخصوصاً سفیده تخم‌مرغ كمتر مصرف كنند و یا اگر استفاده می‌‌كنند همراه بانمک و فلفل باشد. نكته مهم این است كه اگر سفیده تخم‌مرغ در كنار سركه قرار گیرد، از مخلوط آن‌ها جسم بسیار سخت و غیرقابل‌هضمی ایجاد می‌‌شود كه بسیار برای بدن مضر است.