دكتر سید مهدي ميرغضنفري : عضوهيات علمي و مدير گروه طب سنتي ؛ دانشگاه علوم پزشكي ارتش ؛ عضوهيات مديره انجمن علمي طب سنتي ايران
تحریریه زندگی آنلاین :
بادام
بادام یکی از بهترین تنقلات است که مزاج گرم و تر داشته، غذاييت زيادي دارد و می‌توان گفت تقریباً براي همه انسان‌ها با هر نوع مزاجي مفيد است. مخصوصاً براي افرادي كه مزاج‌هاي رو به سرد و يا ضعف بدن دارند بسيار انرژي‌بخش بوده و سریع به خون خوب تبديل ميشود اما چاقاله بادام مزاج رو به سردي دارد. از روغن بادام شيرين استفاده‌هاي بسيار زيادي در طب ميشود (چه طب قديم، چه طب جديد). این روغن مسهل و پاک کننده بسيار خوب و بي‌عارضه‌اي است.
بیشتربخوانید:
راهنمای خرید و نگهداری موادغذایی در نوروز
فندق
طبيعت گرم و خشك دارد، البته گرماي آن خيلي زياد نيست و به همين دليل برخي فكر مي‌كنند طبع آن سرد است، درصورتی‌که این‌گونه نیست. گرماي آن از گردو و بادام كمتر است ولی هضم آن سنگين‌تر از مغزهای مذکور می‌باشد. خاصیت قابض داشته و غذائيت آن کم است ولي با این حال، از گردو مغذي‌تر است. از خواص مفید آن می‌توان به تقویت ميل جنسی، تقویت سیستم گوارشي و رشد بافت مغز اشاره نمود. البته باید متذکر شویم در صورت وجود نفخ زیاد و یا ضعف معده و احساس درد در معده بايد در مصرف آن پرهيز شود (بخصوص در سردمزاجان) و در صورت مصرف از مصلح آن نظیر آب- عسل يا گلاب يا شربت گلاب يا سكنجبين شيرين حتماً استفاده شود. به‌طورکلی فندق به‌سختی از معده رد ميشود، بنابراين مصرف آن بیشتر به افراد قوي که داراي معده‌هاي قوي بوده و یا افرادی که فعالیت زياد انجام مي‌‌دهند و یا ورزشكاران توصيه ميشود. فندق بو داده که با قدري فلفل طعم دار شده باشد، براي بهبود بعضي انواع خلط ته حلق يا آبريزش بيني (مخصوصاً در فصول سرد) و همچنين بيماريهاي ريه و سينه مفيد است. از خاكستر آن به‌عنوان رنگ موي طبيعي براي سياه كردن موها ميتوان استفاده كرد. مصرف آن در افراد گرم‌مزاج ممكن است توأم با سردرد و يا تهوع باشد.
پسته
مزاجش گرم و خشك است. بهترين نوع پسته آن است كه دانه بزرگ داشته و پوسته آن نازك و سفید بوده و مغز سبزرنگی داشته باشد. تا حدودي گرماي آن بيشتر از بادام است و البته داراي رطوبت فضلیه (رطوبت مفيد براي بدن) هم ميباشد. اين رطوبت منجر به تولید خون خوب و صالح (خوني كه اجزاي آن تناسب دارند) می‌گردد و باعث طول عمر و سلامتی است. پسته چاق كننده است و باعث رشد اعضاي مهم بدن مثل مغز و كليه ميشود. قواي جنسي و ميل جنسي را تقويت نموده، توليد مايعات جنسي (مني) را نیز افزایش ميدهد. همچنین باعث تقويت دهانه معده می‌شود، از این‌رو ميتواند براي افرادی که مبتلا به رفلاكس (برگشت اسید معده به مری) هستند، مفید باشد. براي رفع اين مشكل توصيه ميشود بدین‌صورت عمل نمایند که پودر مغز پسته را به همراه شكر يا نبات حدود يك ربع يا 20 دقيقه بعد از غذا به اندازه يك قاشق مرباخوري بر روي زبان ريخته تا به آرامی با آب دهان مخلوط و حل و قورت داده شود. بايد توجه داشت این ترکیب حداكثر به اندازه نیاز سه روز تهيه شود چون ممکن است در مدت طولانی، فاسد شود. پسته همچنین به علت تقويت دهانه معده، باعث کاهش حالت تهوع نیز می‌شود. نكته جالبي كه در مورد پسته گفته شده اين است كه نه قابض است نه ملين؛ بنابراين براي اکثر افراد با گوارش‌‌های مختلف، مفيد است. همانند بادام و گردو و سنجد بهتر است براي نگهداري در مدت طولاني از پوست خود خارج نشود. ماندگاری مغز پسته حدود سه ماه ميباشد ولی با استفاده از روش‌‌های فرآوری (مثلاً خواباندن آن در آبلیمو و سرکه) ميتوان ماندگاری آن را افزایش داد. برای این کار لازم است مغز پسته را به مدت كوتاهي (5 تا 10 دقيقه) در آبلیمو یا سرکه غوطه‌ور نمود تا خیس بخورد، سپس مغزها را خارج كرده روي پارچه تميز در هواي تميز و در سايه قرار داد تا به آرامی خشك شود. اين كار را هم با سركه انگور ميتوان انجام داد هم سرکه سیب که البته انگور بهتر است. این‌گونه پسته چون همراه با یک ماده سرد (سرکه) ميباشد، از شدت حرارتش کاسته شده و خصوصاً براي گرم‌مزاجان مناسب‌تر ميباشد و کمتر عارضه ميدهد. بديهي است همراه كردن پسته با نمك و تفت دادن آنچه بدون نمك چه با نمك باعث گرم‌تر و خشک‌تر شدن مزاج آن ميشود و لذا براي افراد سردمزاج مفیدتر بوده اما نبايد توسط گرم‌مزاجان زياد مصرف شود. افراد گرم‌مزاج، چنانچه به دنبال مصرف پسته دچار علائم ناشی از حرارت نظیر جوش‌‌های پوستي يا خارش پوست و یا حتی سردرد بشوند، باید به‌عنوان مصلح از سكنجبين ملس یا ميوه‌هاي رو به خنك با طعم ترش مثل انار یا زرشک (یا آب آنها) استفاده كنند. همانطور كه قبلاً گفته شد خصوصاً براي افرادي كه دچار سردي مزاج و كندي ذهن و حافظه هستند، پسته برای تقويت ذهن و مغز بسیار نافع است. همچنین براي رفع برخي سرفه‌هاي مزمن که در فصول سرد شایع بوده و اغلب در افراد با مزاج سرد رخ می‌دهد و گاهی ممكن است همراه خلط باشد، مفید است. از دیگر خواص پسته می‌توان به خاصیت تقويت كنندگی قلب اشاره نمود. همچنین براي برخي بيماريهاي مرتبط با طحال نيز مفيد است. بعد از مصرف پسته برخی افراد دچار التهاب يا آفت يا زخم در مخاط دهان و گلو و حلق ميشوند که توصیه ميشود براي جلوگيري از این مشکل پس از مصرف پسته، گلاب قرقره كنند يا سركه را رقيق كرده، دهان‌شويه و قرقره نمایند. در بعضی منابع به زردآلو به‌عنوان یکی از مصلحات پسته اشاره شده است و حکمت وجود برگههای زردآلو در آجيل‌هاي سنتي هم ميتواند به این دلیل باشد. معمولاً اقلام داراي مزاج رو به خنك (آلبالو خشک، برگههای هلو و زردآلو و آلو) در آجیل‌‌های سنتی ديده ميشوند. مغزهای بکار رفته در آجیل نظیر بادام، گردو و فندق و یا انجیر و کشمش همه طبع رو به گرمی دارند و مصرف توام برگه‌‌ها ميتواند از عوارض آنها جلوگيري كند. ضمن اينكه این برگه‌‌ها ملین هم بوده و باعث دفع صفرا و گرمی و مواد زائد از بدن
بیشتربخوانید:
روش تشخیص آجیل کهنه و رنگ شده
گردو
از حضرت امام علي (ع) در كتاب كافي نقل است که فرموده‌اند: خوردن گردو در گرماي شديد حرارت را در بدن برمي‌انگيزد و زخم‌هاي تن را تحريك مي‌كند، اما خوردن آن در زمستان، كليه‌ها را گرم مي‌كند و سرما را دفع مي‌‌کند. در توضيح اين حديث تلویحاً اشاره به شرایط مصرف گردو چه از نظر فصل، چه از نظر اقليم و چه از نظر خصوصيات فردی شده است. امروزه مشخص شده است كه مصرف گردو در فصول گرم يا اقليم‌هاي گرمسيري توسط انسان‌‌هاي گرم‌مزاج بايد با احتیاط لازم صورت پذیرد؛ چون حرارت را بالا برده و عوارض ناشي از افزايش حرارت بدن مثل برخي انواع التهابات و زخم‌ها را زياد مي‌كند. در حديث بالا نیز اشاره به زخم تن شده است که منظور آن ميتواند زخم دهان، زخم داخل سيستم گوارش، اگزما يا زخم پوستي و یا حتی زخم ناحیه مقعد باشد. اما برعكس، مصرف آن در افراد سردمزاج در فصول سرد و در اقليم‌‌های سردسير ميتواند بسيار مفيد باشد و اثرات خوبي به همراه داشته باشد. مزاج گردو گرم و خشك است، البته داراي رطوبت خوب و ذاتي و اصطلاحاً فضلیه مثل پسته می‌باشد. بدیهی است گردوهاي تازه با مغز سفيد و نرم، رطوبت بيشتری داشته و گرمي و خشكي كمتری دارند ازاین‌رو مزاج متعادل‌تري داشته و بنابراين توسط افراد بيشتري قابل مصرف می‌باشند و ازآنجایی که عارضه آنها كم است به همين دليل اكثر انسان‌ها آن را دوست دارند. این نوع گردوی تازه از معده هم راحت‌تر عبور مي‌كند و حتي در برخی منابع ذکر شده كه باعث كاستن حرارت زياد معده هم ميشود. از خواص مهم گردو می‌توان به خاصیت تحليل برندگی آن اشاره نمود به این معنی که قادر است مواد سنگين سفت شده (معمولاً از جنس رطوبت و بلغم) را با حرارت خود نرم كرده، تحليل ببرد و به دفع آنها کمک نماید. گردو تا حدودي نرم كننده و ملین شكم هم ميباشد. تقويت كننده اعضا اصلي بدن همچون مغز بوده و نيروي جنسي را نیز تحريك مي‌نمايد. همانگونه كه قبلاً ذكر شد گرم‌مزاجان از مصرف زياد از حد آن مخصوصاً در فصول گرم بايد خودداری‌كنند چون ممکن است منجر به التهاب فضاي دهان، حلق و لوزه يا بروز بثورات دهاني، زخم آفت و یا زخم در سیستم گوارش در آنها شود. همچنين گفته شده مصرف بيش از حد آن به دندانها آسيب مي‌‌زند. چنانچه گردو را خيس كرده و پوست نازك روي مغز آن را جدا كنيم، بيشتر اين مضرات موضعي گردو براي حلق از بين می‌رود. از راه‌‌هاي ديگر جدا كردن پوست نازك روي مغز گردو، تفت دادن طولاني و ملايم مغز گردو همراه با پودر نان سفيد در ماهي‌تابه است كه باعث می‌شود پوست نازك روي گردو خشك‌تر شده حالت نيمه سوز پیداكرده و آسان‌تر جدا شود. توصیه شده پس از خوردن گردوی تنها دهان را خوب شسته و با قدری سرکه رقیق شده یا سکنجبین ملس دهان‌شویه و قرقره کرد تا عوارض گفته شده اتفاق نیفتد. روغن گردو از خود گردو بهتر و سازگارتر است. اگر گردو را بخواهیم به‌صورت مغز گردو نگهداری کنیم از خواصش کاسته ميشود. مصلح گردو، آب انار، مغز خیار و پیه‌‌های انار (بافت سفید بین دانه‌‌ها) ميباشد.
مصرف گردو و پنیر به‌تنهایی منع شده اما به‌صورت توأم اشکال ندارد. مزاج پنیر سرد و تر است درصورتی‌که مزاج گردو گرم و خشک ميباشد. سردی پنیر و گرمی گردو هریک به تنهایی ممکن است در بدن ایجاد عارضه بنماید اما مصرف توام آنها تا حدودی این عوارض را کاهش می‌دهد (مصلح هم هستند). نظیر این مورد در مصرف ماست و دوغ نیز صادق است و همیشه توصیه می‌شود برای جلوگیری از ایجاد سردی در بدن قدری پودر نعناع یا موسیر یا آویشن و سبزی‌‌های خشک کوهی که عمدتاً مزاج گرم و خشک دارند، به آنها افزوده شود. البته این مورد در افراد گرم‌مزاج ضروری نیست و این افراد مي‌‌توانند ماست و دوغ را به تنهایی میل کنند.
بیشتربخوانید:
با خواص بی نظیر فندق آشنا شوید!
ميشوند. يكي ديگر از خواص پسته اين است كه باعث باز شدن مجاري ظريف داخل اعضا مثل كبد ميشود. همانطور که مي‌‌دانیم، علت بسياري از بيماريهاي امروز، انسداد مجاري داخل اعضا از جمله كبد است كه به دليل سبك زندگي غلط امروزی یعنی عدم تناسب بین میزان غذای خورده شده و نیاز بدن و دفع مواد زائد، روی ميدهد. همانطور که پیش‌تر اشاره نمودیم پسته تقويت كننده معده است و مخصوصاً پوسته نازك روي مغز پسته بيشتر اين خاصيت را دارا ميباشد.
روغن پسته هم خاصيت دارويي دارد و همچنين ميتواند به‌عنوان خوش بو كننده غذا استفاده شود. گفته ميشود همراه شكر براي تقويت مغز بسیار نافع است. همانطور كه قبلاً بارها ذکر نموده‌ایم يكي از راههای تقویت حافظه و قوای مغز استفاده از روغن بنفشه و روغن بادام شيرين به صورت چکانیدن گاه گاه در بینی ميباشد. روغن پسته هم به دلیل طبيعت گرمی که دارد براي سردمزاجان بسیار مناسب است؛ هم مي‌‌توانند یک قطره در هر سوراخ بینی روزی یک تا دو بار مخصوصاً در فصول سرد بچکانند و هم به پیشانی و گونه بمالند به شرطی که پوستشان را تحریک نکند. این دستورالعمل با باز کردن مجاری سینوس‌‌ها به پیشگیری از بروز سینوزیت و درمان آن نیز کمک مي‌‌کند. جالب است بدانیم پوست تازه پسته كه روي پوسته سفت هست (در هنگام رسیده شدن پسته تازه) نیز داراي خواص متعددی است. مزاج آن سرد و خشك است برخلاف پسته که طبع گرم دارد. در اینجا ذکر این نکته را لازم مي‌‌دانم که در طبیعت موارد متعددی را شاهد هستیم که در يك ميوه چند مزاج جمع شده‌اند مثل سنجد كه خودش سرد است ولی شكوفه‌اش گرم است یا نظیر بالنگ كه خودش سرد است و مغزش گرم است؛ یا مثل خیار که سرد بوده ولی بيخ تلخ آن نسبتاً گرم است. این مسئله یکی از حکمت‌‌های الهی و شگفتي‌‌هاي طبيعت است كه مصلح یک ماده غذایی در خودش وجود دارد. پوست تازه بیرونی پسته، قابض است و بسياري از خواص آن از جمله تقويت معده و تقويت پرزها و بهبود عملكرد هضم به علت خاصیت قابض بودن آن است. همچنين باعث رفع اسهال و تهوع و استفراغ (بخصوص در مواقعی كه علت آن گرمی و صفرا است) می‌شود. ميتوان پوست پسته را تمیز شسته و آن را نگهداري نمود. همچنین توصیه به جویدن گاه گاهی آن شده است؛ این عمل فواید زیادی دارد از جمله اینکه باعث تقويت لثه‌ها و پاكسازي دندانها از جرم شده، لثه و بين دندان را نیز محكم و سفت مي‌كند؛ مانع خونريزي لثه شده؛ دهان را خوشبو مي‌كند و باعث رفع بوی بد دهان که ناشی از حرارت باشد، می‌گردد (البته باید آن را جویده و تفاله آن دور انداخته شود).
پوست سبز بیرونی پسته تازه خواص دیگری نیز دارد و استفاده از جوشانده آن جهت رفع مشكلات ناحيه مقعد (نظیر بواسير، شقاق) یا مشکلات زنان (نظیر افتادگی مثانه و رحم و بي‌اختياري ادرار ناشي از آن)، همچنين خونريزي‌هاي زياد رحمي و برخي ترشحات رحمي (که ماهيت گرم، زرد و سوزان دارند و گاهي اشتباهاً به عنوان عفونت شناسايي و درمان ميشوند) توصیه شده است. برای رسیدن به این خواص، باید جوشانده آن را تهیه کرده و شخص به مدت 10 دقیقه در آن بنشیند و بین 3 تا 7 روز متوالی آن را تکرار نماید. برای تهیه جوشانده ميتوان به اندازه حجم پوست سبز پسته تازه، به آن آب اضافه کرده، 15 دقیقه با حرارت ملایم جوشانده، بگذاریم خنک شود و آن را صاف کرد. همچنين استفاده موضعی از محلول صاف شده فوق براي تقويت ريشه موها (شستن سر با آن) بسیار مفید است.
اما از مهمترین فرآورده‌‌های پوست تازه پسته، مربای آن است. از پوست بیرونی و تازه پسته ميتوان مثل بالنگ (که در واقع از پوسته ضخیم آن مربا درست ميشود) مربا تهيه كرد كه داراي خواص بسيار زيادي است. در اهمیت و تنوع خواص مربای پوست پسته همين بس كه باعث تقویت اصلي‌ترين و حياتي‌ترين اعضا بدن نظیر قلب، كبد، مغز و معده (گوارش) ميشود. از این رو مصرف آن به همه افراد با مزاج‌‌ها و سنین مختلف توصيه ميشود. بايد توجه داشت خوردن پوست سبز پسته تازه به صورت خام توصيه نمي‌شود (مگر کم و گاه گاه و توسط افراد با معده‌‌های قوی مثل کارگران و ورزشکاران و به هدف پاکسازی گوارش و یا بند آوردن خونریزی و اسهال)، چون داراي هضم سختي بوده، باعث انسداد گوارشي، نفخ و مشكلات مربوط به آن مي‌‌گردد و باید فقط به صورت پخته يا مربا مصرف شود یا اینکه از جوشانده آن به‌صورت موضعی استفاده شود.
