مریم آریافر - کارشناس ارشد تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : از آغاز تمدن بشری گیاهان نه تنها در طبخ غذاهای مورد استفاده انسان‌ها نقش مهمی داشته‌اند، بلکه در درمان‌های طبی هم همراه انسان بوده‌اند. گیاه‌پزشکی و گیاه درمانی منشا پیدایش داروهای بسیاری از جمله داروی افدرین بوده است که از گیاه افدرا به دست آمده و یا داروی دیگوکسین که از گیاه Digitalis purpurea تولید شده است. با پیشرفت‌های حاصل‌شده در امر پزشکی، طب سنتی و گیاه پزشکی جایگاه خود را از دست داده است، ولی در بسیاری از نقاط جهان هنوز اعتماد خاصی نسبت به این‌گونه داروها وجود دارد. متاسفانه به دلیل استفاده ناآگاهانه و خودسرانه برخی از مکمل‌های گیاهی و تداخل آنها با بسیاری از داروها به ویژه داروهای قلبی- عروقی عوارض جبران‌ناپذیری هم ممکن است ایجاد شود، بنابراین در کنار تاثیرات مفید و مثبت آنها باید از عوارض ناشی از تداخل آنها با سایر داروها هم آگاه بود.
بیشتر بخوانید:
طرز تهیه شربت لیمو عمانی و خواص آن
عناب یک میوه با خواص ناب
چای بلومینگ چیست و چه خواصی دارد؟
برای مثال برخی از گیاهان دارویی با داروهای ضد انعقادی تداخل پیدا کرده و باعث افزایش اثر دارو و ایجاد احتمال خونریزی می‌گردند. داروی وارفارین یکی از داروهای مورد مصرف در بیماری‌های قلبی- عروقی است که تداخل آن با گیاهان اهمیت حیاتی برای بیمار دارد.
در زیر برخی از مکمل‌های گیاهی که با وارفارین تداخل دارند ذکر شده است:
زنجفیل: این داروی گیاهی از تشکیل لخته در خون جلوگیری می‌نماید، لذا باید از مصرف آن خودداری شود.
سیر: ثابت شده است که سیر از تشکیل لخته در خون جلوگیری می‌کند و باعث افزایش رقت خون می‌گردد. بیمارانی که وارفارین مصرف می‌نمایند، نباید بیشتر از 1 حبه سیر در روز مصرف کنند، زیرا ممکن است باعث رقیق شدن بیش از حد خون و احتمال خونریزی گردد.
چای سبز: چای سبز باعث خنثی شدن اثر وارفارین می‌گردد، بنابراین افرادی که چای سبز و وارفارین مصرف می‌نمایند باید خون خود را مرتبا چک کنند تا اثر دارو کم نشده باشد.
خیار: پوست خیار حاوی ویتامین K می‌باشد. تا حد امکان خیار را بدون پوست مصرف نمایید.
گزنه: برگ‌های گیاه گزنه دارای ویتامین K می‌باشند و اثر وارفارین را کاهش می‌دهند، بنابراین از مصرف آن باید خودداری شود.
سویا: مصرف فراورده‌های لوبیای سویا و شیر سویا باعث کاهش اثر ضد لختهای وارفارین و افزایش احتمال بروز لخته می‌گردد. از مصرف فراورده‌های حاوی سویا خودداری نمایید.
زردچوبه و پیاز: این دو ماده غذایی هم دارای اثرات ضد لختهای می‌باشند و مصرف زیاد آنها باعث افزایش احتمال خونریزی می‌گردد. مصرف 1عدد پیاز کوچک در روز منعی ندارد.
در مورد میوه ها هم دو مورد استثناء وجود دارد: انبه و گریپ‌فروت.
گریپ‌فروت: در صورت مصرف مداوم آب گریپ‌فروت، اثر وارفارین زیاد شده و احتمال خونریزی را افزایش می‌دهد. در صورت مصرف وارفارین از مصرف گریپ‌فروت و آب گریپ‌فروت خودداری نمایید. گریپ‌فروت در مختل شدن اثر داروهای دیگری هم نقش دارد و افرادی که از داروهای آنتی‌هیستامین، داروهای کاهش‌دهنده کلسترول و آرام‌بخش استفاده می‌نمایند، نیز باید از مصرف آن خودداری کنند.
انبه: مصرف فراورده‌های انبه و آب و عصاره انبه باعث افزایش اثر ضد لختهای وارفارین و احتمال خونریزی می‌گردد، بنابراین از مصرف آن خودداری نمایید.
داده‌های به دست آمده از مطالعات اپیدمیولوژیک نقش آنتی‌اکسیدان‌ها و فلاونوئیدهای موجود در گیاهان را در بهبود سلامت قلب و عروق به اثبات رسانده‌اند. از طرفی گیاهان ممکن است تاثیرات منفی هم بر عملکرد قلب و عروق داشته باشند؛ ازجمله ایجاد آریتمی، فشار خون و ایجاد اثرات مشابه جریانات عصبی سمپاتیک که باعث ایجاد تداخل در فعالیت قلب می‌شود.
اثرات مفید چند گیاه
در سیستم قلبی
گیاه گل مار (Respentina یا snake root) حاوی ترکیب آلکالوئیدی reserpine بوده و از سال 1931 به عنوان داروی کاهش‌دهنده فشار خون مورد بررسی قرار گرفت و یکی از اولین داروهایی بود که در مقیاس وسیع جهت درمان فشار خون، مورد استفاده قرار گرفت. این دارو تاثیر خود را از طریق بلوکه کردن غیر قابل برگشت آمین‌های بیوژن مانند نور اپی‌نفرین، دوپامین و سروتونین در سیستم اعصاب محیطی و مرکزی اعمال می‌کند. reserpine از طریق کاهش بازده قلبی، کاهش مقاومت عروق محیطی، کاهش ضربان قلب و کاهش ترشح رنین باعث کاهش فشار خون می‌گردد. با عرضه داروهای جدید فشار خون که عوارض کمتری برسیستم اعصاب داشتند، تولید و عرضه این دارو کمتر شد.
بیشتر بخوانید:
فواید خوردن چای سیاه برای سلامتی
آشنایی با خواص و مضرات گیاه بادرنجبویه
درمان بیماری‌ها با سیر و عسل
در ادامه؛ به بررسی اثرات مفید چند گیاه در سیستم قلبی می‌پردازیم:
تعداد زیادی از گیاهانی که حاوی گلیکوزید می‌باشند، دارای خاصیت تقویت‌کنندگی قلب هستند و باعث افزایش قدرت انقباضی قلب می‌شوند.
همانند داروی دیگوکسین که از گیاه Digitalis purpurea به دست می‌آید و در درمان بیماری نارسایی قلبی کاربرد دارد و دوز مصرف آن باید با توجه به شرایط خاص بیمار تنظیم گردد. همچنین افرادی که تحت درمان با دیگوکسین می‌باشند، باید از مصرف همزمان داروهای گیاهی چون شیرین‌بیان، اسفرزه، بارهنگ و جین‌سینگ که ممکن است باعث افزایش سمیت دیگوکسین و یا کاهش اثر آن شود، جدا خودداری نمایند، زیرا در هر دو حالت ممکن است باعث به خطر افتادن زندگی آنها گردد.
گیاه چهار کاسبرگی (Stephania tetrandra) در طب چینی به عنوان داروی کاهش‌دهنده فشار خون مورد استفاده بوده است. تتراندرین آلکالوئیدی است که از این گیاه به دست می‌آید و اثری مشابه وراپامیل (داروی کاهنده فشار خون) دارد. استفاده خودسرانه از این گیاه ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی مانند جهش ژنی و مشکلات سیستم‌ایمنی شود.
جینکو بیلوبا:ریشه و دانه گیاه جینکو بیلوبا در طب چینی استفاده‌های زیادی داشته است، ولی استفاده از آن در طب نوین از قرن بیستم آغاز شده است. فلاونوئیدهای موجود در جینکو بیلوبا باعث کاهش نفوذپذیری سرخرگ‌ها می‌شوند.
همچنین دارای خاصیت بلوکه کردن رادیکال‌های آزاد بوده و ترپن‌های موجود در آن مانند جینکولوئیدها از فعالیت فاکتورهای فعال‌کننده پلاکتی جلوگیری می‌نمایند. به‌علاوه ثابت شده است که باعث کاهش مقاومت عروقی و بهبود جریان خون بدون تاثیر بر فشار خون می‌گردند.
همچنین تاثیرات مثبت آن بر خستگی، بهبود حافظه و خلق وخو به اثبات رسیده است.
گیاه رزماری: برگ‌های گیاه رزماری باعث افزایش جریان خون، کمک به هضم غذا، بهبود خلق وخو و افزایش انرژی می‌شوند. تحقیقات زیادی در مورد اثر آنتی‌اکسیدانی ترکیبات دی ترپنوئید آن مخصوصا کارنوزیک اسید و کارنوزول صورت گرفته است. همچنین از تولید سوپراکسیدها جلوگیری می‌کند. روغن‌های معطر آن نیز دارای اثرات ضد میکروبی بوده و پیگمان‌های آن باعث نفوذپذیری عروق می‌شوند.
در جدول زیر به‌طور خلاصه گیاهان مورد استفاده در درمان بیماری‌های قلبی لیست شده است:
در کنار افزایش مصرف داروهای گیاهی، باید اطلاعات مفیدی هم در خصوص تداخلات این‌گونه مکمل‌ها با داروهای مصرفی در اختیار بیماران قرار گیرد تا از عوارض احتمالی تداخلات آنها که گاهی بسیار حیاتی می‌باشند، جلوگیری گردد. در پایان به بیماران قلبی که از داروهای ضد انعقادی چون وارفارین و یا داروی دیگوکسین استفاده می‌نمایند، توصیه می‌شود با توجه به حیاتی بودن این داروها برای آنها، از مصرف هرگونه داروی گیاهی همراه با آنها جدا خودداری نمایند.
