دكترمحمد حسین صالحی سورمقی
انواع چای
الف- چای سبز
در صورتی که برگ تازه‌ی چای را به سرعت خشک کنند، چای سبز به دست می‌آید. در این شرایط اجازه‌ی تخمیر به چای داده نمی‌شود و مواد و اثرات چای سبز با چای سیاه کمی متفاوت است. مهم‌ترین خواص چای سبز شامل: اثر ضد پوسیدگی دندان به علت فلوراید بالا، اثر ضد سرطان معده و پوست، اثرات ضدخارش و التهاب حاصل از گزش حشرات و اثر تحریک سیستم ایمنی بدن است. چای سبز در کشور چین، ژاپن، ترکمن صحرای ایران و بعضی نقاط دیگر مصرف دارد. چای سبز را می‌توان مانند چای معمولی، دم کرد و مصرف نمود.
ب -چای سیاه یا چای معمولی
در صورتی که برگ تازه‌ی چای، مورد عملیات تخمیر قرار گیرد، تغییراتی در رنگ، بو، مزه و مواد و اثرات آن نسبت به چای سبز ایجاد می‌شود. پس از مراحل تخمیر، آن را خشک کرده و بسته بندی می‌کنند. با وجود این که امروزه چای معمولی به عنوان یک نوشیدنی گرم با مصرف بسیار گسترده روبه روست ولی باید در نظر داشت که چای علاوه بر خوراکی بودن به عنوان یک گیاه دارویی با اهمیت، دارای خواص متعددی است. با توجه به قدمت شناخت چای توسط بشر و مصرف بسیار زیاد آن، هزاران تحقیق وسیع بر روی آن صورت گرفته که نشان دهنده‌ی اهمیت این گیاه با ارزش است. تاکنون 51 اثر مختلف از چای گزارش شده که مهم ترین این خواص عبارتند از: اثرات ضد درد، ضد آمیب، ضد فراموشی، ضد آرتریت، ضد تصلب شرایین، ضد باکتری، ضد سرطان، ضد افسردگی، ضد قند خون، ضد التهاب، ضد جهش ژنی، ضد نیتروزآمین، آنتی‌اکسیدان، ضد اسپاسم، ضد ویروس، مقوی قلب، محرک سیستم عصبی مرکزی، ادرار آور، محافظ کبد، کاهنده‌ی پرفشاری خون، محرک قدرت ایمنی بدن، کاهش دهنده‌ی چربی خون، کاهش دهنده‌ی تری گلیسیرید‌ها و محرک مجاری تنفسی. خواص مذکور بین چای سبز و معمولی مشترک بوده و بسته به درصد مواد موجود در آن‌ها ممکن است در قدرت اثر آن‌ها تفاوت وجود داشته باشد.
ج- چای اولونگ
در صورتی که برگ چای تازه به صورت ناقص تخمیر شود، این نوع چای به دست می‌آید. این گونه چای در ایران و بسیاری از نقاط دنیا تولید نمی‌شود ولی در کشور چین تولید می‌شود. از خواص مهم چای اولونگ اثر کاهش کلسترول آن است که می‌تواند در هر وعده‌ی غذای چرب، مقدار کلسترول خون را در حد متعادل نگه دارد. همچنین دانشمندان ژاپنی معتقد هستند که مصرف این نوع چای باعث کاهش فشار خون گشته، می‌تواند در جلوگیری از بعضی مشکلات قلبی – عروقی موثر باشد.
نکته‌ی بسیار با اهمیت در مقایسه‌ی قهوه و چای این است که با وجود دو برابر بودن میزان کافئین چای نسبت به قهوه، با این حال به دلیل میزان مصرف قهوه از نظر وزنی، (یک لیوان قهوه سنگین‌تر از همان لیوان چای است) میزان کافئین مصرفی توسط قهوه بیشتر از چای می‌باشد. به همین دلیل محدودیت مصرف قهوه از چای بیشتر است.
نکته‌ی با اهمیت دیگر میزان مصرف چای در زنان باردار است. توصیه‌ی حداکثر میزان مصرف کافئین در روز برای زنان باردار 300 میلی گرم بوده که این مقدار معادل حدود 5 لیوان چای در روز است.
یکی از مواردی که اکثرا مورد سوال می‌باشد این است که: آیا خوردن چای بعد از صرف غذا باعث از بین بردن آهن آن می شود؟ و آیا باید مدت زمانی بعد از صرف غذا چای خورد.
از نظر علمی چای دارای ترکیباتی به نام تانن است که مسئول مزه‌ی گس یا تلخ چای می‌باشد. تانن‌ها با آهن ایجاد رسوب می‌نمایند و این رسوب به دلیل درشتی مولکول و سنگینی، غیرقابل جذب است، لذا در صورتی که غذای مصرفی دارای آهن بوده و بلافاصله بعد از آن چای پر رنگ با مقدار زیاد مصرف شود، می‌تواند از جذب آهن غذای مصرفی جلوگیری کند و بهتر است از چای کم رنگ با میزان کم و با اندکی زمان، پس از صرف غذا به خوردن مبادرت شود.
میزان مصرف
چای جزء گیاهان خوراکی طبقه بندی شده است که مصرف متعادل آن دارای عارضه‌ی جانبی نیست، ولی به دلیل داشتن کافئین به خصوص در ارتباط با میزان موجود در چای که می‌تواند تا 4 درصد وزن چای را تشکیل دهد، مصرف بیش از حد آن می‌تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد.
این عوارض اکثرا مربوط به کافئین بوده و به دلیل متغیر بودن درصد کافئین در انواع چای نمی توان عدد خاصی را برای حداکثر میزان مصرف چای در دنیا ذکر کرد. مثلا گزارشی در مورد خانمی که روزانه 65 گرم چای (چای خشک) را به مدت 5 سال مصرف نموده و دچار عوارض کبدی شده است وجود دارد.
البته این میزان مصرف، بیش از ده برابر مصرف چای در افراد ایرانی است. به طور کلی مصرف چای در حد متعادل دارای عوارض جانبی نبوده و می‌تواند فواید بسیاری را بر بدن اعمال کند.
