به قلم : دکتر غلامرضا سیف ؛ متخصص رادیولوژی ، سونوگرافی ، سی تی اسکن و MRI ؛ عضو انجمن رادیولوژی ایران
تحریریه زندگی آنلاین : کبد یکی از عضوهای حیاتی بدن و دارای دو لوب می باشد که در زیر قفسه سینه و در سمت راست شکم قرار گرفته است. این ارگان در دستگاه گوارش است که به روند هضم غذا کمک میکند و بسیاری از فعالیت‌های مهم و اساسی دیگر بدن را انجام می‌دهد. این عملکردها شامل تولید صفرا برای کمک به تجزیه مواد غذایی و تبدیل آن به انرژی است. همچنین تولید مواد ضروری مانند هورمون‌ها، پاکسازی سموم از خون (سموم مانند داروها، الکل)، کنترل ذخیره چربی، تولید و ترشح کلسترول از وظایف کبد است.
بیماری های کبدی می تواند وراثتی یا ناشی از عوامل محیطی مختلف باشد. التهاب، واکنش بدن برای ترمیم آسیب‌ها و زخم‌ها است و در این شرایط، نشانه این است که سلول‌های کبد آسیب دیده‌اند. پزشک متخصص با بررسی سابقه فرد و انجام آزمایش‌های پزشکی، می‌تواند التهاب کبد را تشخیص دهد. سونوگرافی کبد اطلاعات زیادی در اختیار پزشک قرار می دهد. سونوگرافی یک روش بدون عارضه و بدون درد برای تشخیص برخی از بیماری ها و بررسی اندازه طبیعی کبد در سونوگرافی است. در این روش به جای استفاده از اشعه های مضر از امواج صوتی استفاده می شود.
بیشتر بخوانید:
کبد چرب خود را با این عصاره‌ها درمان کنید
التهاب کبد چیست؟
التهاب کبد واکنشی است که هنگام حمله سلول‌های کبدی به یک میکروب یا ماده ایجاد کننده بیماری رخ می‌دهد. درمان این بیماری، به علت بزرگ شدن کبد بستگی دارد بسته به بیماری زمینه‌ای که باعث ایجاد این شرایط می شود، ممکن است یک کبد ورم کرده همراه با سایر علائم ایجاد شود.
عوامل ایجاد التهاب کبد
چاقی
عفونت (مانند هپاتیت B یا هپاتیت C)
برخی از داروها
مصرف الکل
سموم یا مکمل‌ها
بیماری خود ایمنی (سیستم ایمنی بدن به بافت سالم حمله میکند.)
سندرم متابولیک (گروهی از عوامل مؤثر در ابتلا به بیماری قلبی که شامل فشار خون بالا، قند خون، کلسترول خون و چربی شکم میشود.)
اختلالات ژنتیکی که باعث انباشتن چربی، پروتئین یا سایرمواد می‌شوند.
بیماری ویلسون (اختلالات رسوب بیش از حد مس در بدن)
بیشتر بخوانید:
نسخه ای برای پیشگیری از چرب شدن کبد
متهم ردیف اول کبد چرب چیست؟
سایر بیماری‌ها و شرایط پزشکی که باعث التهاب کبد میشود:
سرطان. از جمله سرطان کبد یا سرطان از سایر اعضای بدن که به کبد گسترش می‌یابد (متاستاز). به ویژه سرطان روده بزرگ، سرطان لوزالمعده و سرطان ریه که متاستاز می‌شوند.
تومورهای خوش‌خیم (غیرسرطانی) کبد.
برگشت خون از قلب. این بیماری، نتیجه نارسایی قلب یا سایر بیماری‌های مؤثر بر دریچه‌های قلب است.
سندرم Budd-Chiari. (لخته شدن خون در رگ‌های خونی که بر روی کبد تأثیر می‌گذارد.)
چربی بیش از حد در کبد. معمولاً به علت چاقی، مصرف الکل یا دیابت ایجاد میشود.
اختلالات ژنتیکی (ارثی) که باعث به وجود آمدن چربی یا قند در کبد می‌شوند (مانند بیماری گاوشر “Gaucher” و کمبود آنتی‌تریپسین آلفا -1 (“alpha-1 antitrypsin”).
بیماری کبد پلی کیستیک (کیست‌های خوش‌خیم در کبد)
کبد چرب حاد در دوران حاملگی (تجمع چربی غیرطبیعی در کبد و در دوران بارداری)
بیشتر بخوانید:
بهترین و بدترین غذا‌ها برای کبد
چند ماده غذایی برای پاکسازی کبد
علائم التهاب کبد
معمولاً کبد ملتهب هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. غالباً پزشکان هنگام معالجه بیمار برای یک بیماری غیر مرتبط دیگر، آن را تشخیص می‌دهند. کبد ملتهب ممکن است همراه با علائم دیگری نیز بروز کند، به خصوص اگر علت اصلی علائم، بیماری کبدی باشد. این علائم شامل موارد زیر است:
خستگی
زردی (زرد شدن سفیدی چشم و پوست)
تهوع و استفراغ
درد در قسمت میانی یا فوقانی شکم
بعد از خوردن غذا به سرعت سیر می‌شوید.
درمان التهاب کبد
درمان این بیماری بسته به نوع آن متفاوت است. اگر به هر نوع از بیماری مبتلا شده‌اید، باید از مصرف الکل خودداری کنید و مصرف داروهایی که ممکن است به کبد آسیب برساند، مانند استامینوفن (تیلنول) و داروهایی که خطر خون‌ریزی شما را افزایش می‌دهند مانند آسپرین را قطع کنید. فراتر از آن برخی از انواع بیماری فقط با اقدامات حمایتی عمومی مانند استراحت و نوشیدن مایعات فراوان درمان میشود. بسیاری از داروهای ضد ویروسی برای درمان بیماری ویروسی تولید شده و داروهای جدید همچنان در حال توسعه هستند. انتخاب دارو یا داروها به نوع بیماری ویروسی که تحت درمان قرار می‌گیرد و در برخی موارد به DNA یا RNA بستگی دارد. التهاب کبد درمان نشده یا کنترل نشده می‌تواند تا مرحله حاد بیماری کبد یا نارسایی کبدی پیش رود. درمان نارسایی کبد، پیوند کبد است.
بیشتربخوانید:
هپاتیت و انـواع آن
مزیت های سونوگرافی کبد
غیر تهاجمی
بدون درد
امن و بدون اشعه
تصاویر دقیق و با جزئیات
روش عالی برای هدایت جهت انجام پروسه های تهاجمی همانند بیوپسی
در دسترس و قابل استفاده برای همه ی بیماران
آمادگی سونوگرافی کبد
لازم است بیمار از شب قبل از انجام سونوگرافی ناشتا باشد. به طوری که شب قبل و صبح روز انجام سونوگرافی لازم است غذا نخورید. همچنین بیمار روز قبل از انجام سونوگرافی از مصرف غذاهای چرب خودداری کند. با این حال مصرف مایعات مانند آب، آبمیوه و چای مانعی ندارد.
روش انجام سونوگرافی کبد
جهت سونوگرافی از بافت کبد، پزشک از شما می‌خواهد دراز بکشید و پس از استعمال ژل جهت افزایش کیفیت عبور امواج روی پوستتان روند کار را آغاز میکند. برای این کار، پروی سونوگرافی را روی شکم شما به آرامی حرکت می‌دهد. امواج به رایانه دستگاه مخابره شده و با آنالیز داده‌ها تصاویری به دست می‌آید.
بیشتر بخوانید:
راه های پیشگیری از هپاتیت
عوارض سونوگرافی کبد
در سونوگرافی از هیچگونه اشعه ای استفاده نشده و به هنگام استفاده ی مبدل بر روی پوست، هیچ ناراحتی ایجاد نمی شود.
دلایل انجام سونوگرافی کبد
سونوگرافی کبد چندین کار مهم می‌تواند انجام دهد:
بررسی ابتلا به سرطان کبد، هپاتیت و سیروز
مشاهده تومور، عفونت یا کیست کبد یا طحال
کمک به پزشکان برای فهمیدن چرایی و چگونگی پیشرفت بیماری کبد
مشاهده روند درمان
مشاهده آسیب به کبد یا طحال در اثر تصادف
بررسی علت هر درد غیرقابل تشریح
مزایای سونوگرافی کبد
غیر تهاجمی
بدون درد
در دسترس و قابل استفاده برای همه ی بیماران حتی نقاط محروم
امن و بدون اشعه
تصاویر دقیق و با جزئیات
روش عالی برای هدایت جهت انجام پروسه های تهاجمی همانند بیوپسی
افراد مستعد بیماری های کبد
چاق هستید یا اضافه وزن دارید.
دیابت نوع ۲ دارید (این مورد موجب مصرف فزاینده چربی در سلول‌های کبد میشود).
بیش از ۵۰ سال هستید.
فشار خون بالا دارید.
کلسترول بالا دارید.
کاهش وزن شدیدی را تجربه کرده‌اید، به عنوان مثال، پس از جراحی کاهش وزن یا پس از سوء تغذیه
نحوه انجام سونوگرافی کبد
جهت شروع فرایند سونوگرافی از بافت کبد، پزشک از شما می‌خواهد به سمت مقابل و به پهلو دراز بکشید و پس از استعمال ژل جهت افزایش کیفیت عبور امواج روی پوستتان روند کار را آغاز میکند. برای این کار کنسول سونوگرافی با نام ترانس دوسر را روی شکم شما به آرامی فشار داده و حرکت می‌دهد. امواج به رایانه دستگاه مخابره شده و با آنالیز داده‌ها تصاویری به دست می‌آید.
اقدامات پیش از سونوگرافی کبد
قبل از انجام سونوگرافی از کبد و اندام‌هایی نظیر کیسه صفرا، طحال و پانکراس، بهتر است از صرف غذاهای پرچرب پرهیز کنید. معمولاً به شما توصیه میشود برای انجام سونوگرافی کبد ناشتا باشید، با این حال مصرف مایعات مانند آب، آبمیوه و چای مانعی ندارد.
تفسیر نتایج سونوگرافی کبد
این روش تشخیصی می‌تواند تصاویری از آناتومی و وجود ناهنجاری‌های کامل را در کبد نشان دهد. پزشکان برای تمایز بین کیست‌هایی که از مایعات پر شده‌اند و یا توده‌های جامد بدخیم، به سونوگرافی کبد نیاز پیدا می‌کنند. در نتایج روش تشخیصی سونوگرافی رادیولوژیست‌ها آنچه را که در تصاویر مشاهده می‌کنند، می‌نویسند. به طور کلی بیماری‌های زیر با کمک سونوگرافی کبد مشخص می‌شوند:
وجود توده‌های بدخیم یا کلسیفیکاسیون
وجود توده‌های توپرحاوی سلول و جریان خونمی تواند نشانه‌ای از وجود سرطان کبد است. توده‌های متصل (ندول)، کلسیفیکاسیون و یا بافت‌های نواری شکل می‌توانند نشانه‌ای از وجود توده‌های بدخیم سرطانی باشند. رادیولوژیست تصویر و توده‌هایی را که در آن دیده میشود، از نظر جریان خون و یا تو پر بودن یا حاوی مایع بودن بررسی میکند.
مشاهده توده‌های خوش‌خیم
برخی از توده‌ها کیستیک و پر از مایعات هستند که به عنوان توده‌های خوش‌خیم و بی‌خطر شناخته شده‌اند. سونوگرافی با کنتراست یکی از جدیدترین روش‌ها برای تشخیص بیماری‌های کبدی است. در این روش به داخل ورید ماده حاجب تزریق میشود. این روش به تصویربرداری و قدرت تشخیص رادیولوژیست در توده‌های بدخیم و خوش‌خیم کمک زیادی میکند.
درجه بندی کبد چرب در نتیجه سونوگرافی
رادیولوژیست ها می‌توانند با کمک تصاویری که از این روش تشخیصی بدست می‌آورند، گرید کبد چرب بیماران را هم تشخیص دهند. در این اختلال تجمع چربی می‌تواند باعث بروز التهاب و مرگ سلولی و ایجاد بافت اسکار شود و در صورتی که بافت اسکار ایجاد شده درمان نگردد می‌تواند منجر به فیبروز کبدی شود که در این اختلال جریان خونرسانی به کبد کاهش پیدا میکند و بافت اسکار تشکیل میشود. عدم درمان فیبروز کبدی باعث بروز سیروز کبدی، نارسایی کبدی و سرطان کبد خواهد شد. رادیولوژیست‌ها برای درجه بندی کبد چرب در سونوگرافی، از اعداد و علائم زیر استفاده می‌کنند:
1 F0: این عدد در درجه بندی نشان می‌دهد کبد فرد سالم است و هیچ نشانه‌ای از وجود توده و یا فیبروز یا چربی در آن دیده نمی‌شود.
2F1 یا گرید 1 (NASH): ساده‌ترین نوع آن است که دلیل آن خوردن مواد غذایی ناسالم است. البته این گرید با افزایش فعالیت‌های روزانه و تغذیه سالم کاملاً برطرف می گردد.
F2 یا گرید 2: در این حالت وضعیت بیمار کمی سخت‌تر و پیچیده‌تر میشود این حالت از کبد چرب، رژیم غذایی خاص خود را نیز دارد.
4 F3 یا گرید 3: این علامت نشانه فیبروز شدید کبد است. این گرید کبد چرب به اسکار فیبروز در اطراف سلول‌های کبد و رگ‌های خونی اشاره دارد. البته میزان آن زیاد نیست و قسمت‌های از کبد برای عملکرد طبیعی آن سالم است.
5 F4 یا گرید 4: به سیروز کبدی معروف است، در صورت اقدام نکردن برای بهبود بیماری، پیوند کبد برای فرد احتیاج میشود.
