دکتر حمید محقق؛ پزشک داخلی، پژوهشکده گوارش و کبد
هپاتیت به معنای التهاب کبد است. التهاب کبد به دلایل مختلفی می‌تواند بروز کند که یکی از آنها ویروس ها به خصوص ویروس های هپاتیت A، B، C و E است.
در واقع این ویروس‌ها هستند که در بین مردم بیشتر شناخته شده‌اند و اسباب نگرانی آنها را فراهم آورده‌اند.
آگاهی از راه انتقال این ویروس ها می‌تواند راه‌های پیشگیری از ابتلا به آنها را به ما گوشزد کند. در زیر به راه‌های انتقال هپاتیت‌های ویروسی مهم اشاره شده است.
مهم‌ترین راه‌های انتقال عبارتند از:
* انتقال خون و فرآورده‌های خونی
* تماس با خون‌آلوده
* به کار بردن سرنگ، سوزن و وسایل آلوده جراحی در پزشکی، دندانپزشکی، خال‌کوبی، سوراخ کردن گوش، ختنه اطفال.
* به کار بردن تیغ، مسواک و حوله به‌صورت مشترک.
* استفاده از سرنگ مشترک در معتادان تزریقی.
* انتقال از مادر آلوده به ویروس به نوزاد، هنگام زایمان.
* انواع ترشحات بدن: بزاق، ادرار، اسپرم و ترشحات واژن حاوی ویروس است، بنابراین این امکان وجود دارد آلودگی از راه آمیزش جنسی منتقل شود.
* انتقال بیماری از راه بندپایان (پشه و ساس) مشکوک است و هنوز تایید نشده است.
راه‌های انتقال هپاتیت A و E
هپاتیت A و E بسیار مسری هستند و از فردی به فرد دیگر منتقل می شوند.
معمولاً باعث بیماری خفیف می‌شوند و افراد مبتلا ممکن است هرگز متوجه بیماری خود نشوند.
تقریباً این ویروس به خودی خود از بین می‌رود و موجب آسیب کبدی نمی‌شود.
البته هپاتیت E در افراد خاصی مانند زنان باردار می‌تواند علایم وخیمی را ایجاد کند.
این دو ویروس انتقال دهانی- مدفوعی دارند.
یعنی از طریق مدفوع بیماران ویروس دفع و از طریق دهان افراد غیرمبتلا ویروس وارد بدن می‌شود.
پس آب و غذاهای آلوده به ویروس راه انتقال این ویروس ها هستند.
در بیماری که بعد از رفتن به دستشویی دست خود را نشسته، باعث انتقال مقدار کمی مدفوع آلوده به غذا می‌شود و فرد را آلوده می‌کند.
میوه‌ها، سبزی‌ها و غذاهای نپخته و خام، بیشترین عاملان انتقال هستند.
هپاتیت A در مهدکودک‌ها هم می تواند منتشر شود. مربی مهدکودک هنگامی‌که پوشک بچه را عوض می‌کند، اگر دست خود را نشوید باعث انتقال این ویروس می‌گردد.
راه‌های انتقال هپاتیت B و C
تعدادی از مبتلایان خودبه‌خود بدون هیچ عارضه‌ای بهبود می‌یابند و تعدادی ویروس را تا آخر عمر با خود حمل می‌کنند.
البته احتمال مزمن شدن بیماری به سن فرد نیز بستگی دارد، به‌طوری‌که ابتلا در سنین نوزادی با احتمال بسیار زیاد مزمن شدن همراه است.
بیماری حاد در بسیاری از موارد، به‌خصوص در نوزادی، بدون علامت است.
در موارد علامت‌دار بیماری حاد، می توان علائم خستگی، بی‌اشتهایی، ضعف، تهوع، شکم‌درد، یرقان و تیره شدن رنگ ادرار را مشاهده کرد و این بیماری در افراد بالغ شدیدتر از کودکان است.
در موارد نادر، هپاتیت ویروسی شدید بوده و طی 8-2 هفته پس از شروع بیماری باعث اغمای کبدی می شود. ناقلین هپاتیت، حال عمومی خوبی دارند و گاهی با انجام آزمایشات نیز اختلالی در کار کبد دیده نمی‌شود.
در چنین شرایطی ویروس به‌صورت مسالمت‌آمیز در داخل بدن وجود دارد ولی به کبد آسیبی نمی‌رساند، اما می تواند بیماری را به فرد دیگری منتقل کند.
مهم‌ترین مسئله در مورد این گروه از افراد، مراجعه به پزشک هر 6 ماه یک‌بار و بررسی آزمایشگاهی جهت تعیین وضعیت کبدی است.
این امر جنبه حیاتی دارد و با انجام آن می‌توان به فعال شدن بیماری در مراحل اولیه قبل از پیشرفت بیماری و ظهور علائم پی برد.
این دو ویروس از راه خون، مواد آغشته به خون و فراورده‌های خونی آلوده منتقل می شوند.
افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به این دو هپاتیت هستند، کسانی هستند که به دلایل شغلی یا غیر شغلی در تماس با خون دیگران قرا می گیرند: پزشکان، جراحان، پرستاران، کارکنان بخش دیالیز و آزمایشگاه، معتادان تزریقی و هم‌جنس‌بازان.
سایر افراد در صورت عدم رعایت بهداشت فردی نیز در معرض خطر هستند.
پیشگیری از انتقال هپاتیت B و C
بهترین راه پیشگیری از ابتلا به این بیماری، شناخت راه‌های انتقال آن است.
تنها مخزن این ویروس انسان است و انتقال آن از فرد آلوده به فرد سالم می‌باشد.
هپاتیت B و C حیوانات را مبتلا نمی کند، پس نگرانی از ابتلای بیماری از طریق حیوانات وجود ندارد.
در تعدادی از افرادی که این دو ویروس وارد بدنشان می‌شود، امکان ماندگاری ویروس برای تمام عمر وجود دارد که اگر بیمار متوجه بیماری نشود و به پزشک مراجعه نکند ممکن است بیماری پیشرفت کند و درنهایت نارسایی کبد و حتی سرطان کبد ایجاد شود.
هم‌اکنون داروهایی برای درمان یا کنترل بیماری وجود دارند.
اما با توجه به هزینه‌های درمانی، امکان مقاومت به درمان و هم‌چنین انتقال بیماری به دیگران، بهترین کار پیشگیری از ابتلای به آن‌هاست.
* واکسیناسیون هپاتیت B در گروه‌های در معرض خطر.
بهترین راه پیشگیری از هپاتیت B واکسیناسیون برعلیه آن است که در کشورمان از سال 1372 در تمام نوزادان به‌عنوان بخشی از برنامه واکسیناسیون کشوری تجویز می‌شود.
گروه های در معرض خطر مانند کادر درمانی، آرایشگران و .... بهتر است این واکسن را دریافت کنند.
تزریق واکسن ضدویروس هپاتیت B به‌صورت سه دوز با فواصل صفر، یک ماه و 6 ماه می‌تواند بیش از 95 درصد، مانع از ابتلا به این بیماری شود.
متأسفانه هنوز واکسن مؤثری برای هپاتیت C یافت نشده است.
* شناسایی مادران آلوده به ویروس * بیماریابی در گروه‌های در معرض خطر * ضدعفونی کردن کلیه لوازم جراحی دندانپزشکی، پزشکی * استفاده از سرنگ و سوزن استریل * آزمایش خون کلیه اهداءکنندگان خون * جلوگیری از خال‌کوبی و ختنه اطفال به‌صورت سنتی * هرگز از حوله، مسواک و تیغ صورت تراشی به‌صورت مشترک استفاده نشود * جلوگیری از بی‌بندوباری‌های جنسی و پایبندی به اخلاق خانواده.
در چه کسانی واکسن هپاتیت B باید تجویز شود؟
همه افراد می توانند با تزریق واکسن خود را در برابر ابتلای به این بیماری مصون کنند، اما در بعضی از مشاغل به دلیل خطر بالای ابتلا، تزریق واکسن اکیداً توصیه می شود، شامل:
* کلیه پرسنل شاغل در مراکز درمانی بستری و سرپایی که با خون و ترشحات آغشته به خون به نحوی در تماس هستند.
* بیماران تحت درمان دیالیز و افرادی که به‌طور مکرر خون یا فرآورده‌های خونی دریافت می‌کنند، مانند مبتلایان تالاسمی، هموفیلی و ...
* اعضاء خانواده فرد مبتلابه هپاتیت B ساکن دریک واحد مسکونی
* کودکانی که در کانون‌های اصلاح و تربیت نگهداری می‌شوند، کودکان عقب‌مانده ذهنی و کارکنان مؤسسات نگهداری این کودکان و خانه سالمندان
* آتش‌نشان‌ها، امدادگران اورژانس، زندانبانان، کارشناسان آزمایشگاه های تحقیقات جنایی و صحنه جرم
* افراد دارای رفتارهای پرخطر جنسی و اعتیاد تزریقی که تحت پیگیری مداوم هستند.
* افراد آلوده به هپاتیت C که حداقل یک تست تکمیلی مثبت دارند
* زندانیانی که دارای رفتارهای پرخطر هستند و محکومیت آنها بیش از 6 ماه می‌باشد.
* رفتگران شهرداری ها
بیشتر بخوانید:
