به قلم : دکتر شهاب قاضی میرسعید ؛ جراح ستون فقرات و مغز و اعصاب
تحریریه زندگی آنلاین : در ستون فقرات 24 مهره وجود دارد که بین مهره ها یک بافت غضروفی و ژلاتینی قرار دارد . در هنگام حرکت مهره ها و فشار بر روی ستون فقرات این بافت غضروفی مانند بالش عمل می کند که میتواند فشار را تحمل کند و به روان سازی حرکات ستون فقرات نیز کمک کند. در واقع دیسک کمر نوعی مشکل شایع در ستون فقرات می باشد که بسیار دردناک است و عموما در مهره های آخر کمر ایجاد میشود. دیسک کمر زمانی رخ میدهد که مواد بین مهره ها بیرون بزند و به نخاع و ریشه های عصب موجود در آن فشار وارد نماید. ریشه های عصبی ستون فقرات انشعابات نخاعی هستند که سیگنالها را میان سیستم‌های عصبی مرکزی و محیطی انتقال میدهد. از علائم شایع دیسک کمر میتوان به درد، بی حسی، احساس گزگز و کاهش دامنه حرکتی اشاره کرد.
بیشتربخوانید:
دیسک کمر و راه های درمانی برای آن
دیسک کمر چیست ؟
همانطور که در ابتدا توضیح دادیم ستون فقرات از استخوان هایی تشکیل شده اند به نام مهره که نخاع و ریشه های عصب را دربرگرفته و از آن حفاظت میکند. مهره ها توسط دیسک های بین مهره ای از یکدیگر جدا میشوند و این دیسک های بین مهره ای مانند ضربه گیر عمل می کنند و باعث انعطاف پذیری در قسمت ستون فقرات میشوند. این دیسک ها متشکل از ژل های نرم به نام نوکلئوس پولپوزوس که با حلقه ای سخت از غضروف فیبروزی احاطه شده می باشند.
دیسک کمر یا Herniated disc زمانی ایجاد میشود که نوکلئوس پولپوزیس که نرم است نوعی برآمدگی پیدا کند و به کانال نخاع نفوذ نماید. حال این برآمدگی به عنوان فتق دیسک یا دیسک پاره شده شناخته شده و میتواند ریشه عصب را فشرده کند و به آن آسیب برساند.عموما دیسک کمر بین مهره های 4 و 5 مهره کمری یا بین مهره 5 و استخوان خاجی رخ میدهد. فتق دیسک گردن نیز بین مهره های 5 و 6 گردن یا بین مهره های 6 و 7 گردن به وجود خواهد آمد.
چه عواملی باعث بیماری دیسک کمر میشوند؟
بیماری دیسک کمر در اثر تغییرات طبیعی ایجاد میشود که با افزایش سن یک فرد ایجاد میشود. ستون فقرات کمر از بخش‌های حرکتی تشکیل شده است. هر بخش حرکت از دو جسم مهره‌ای شکل، دیسک بین مهره‌ای و دو مفصل وجهی تشکیل شده است. دیسک بین مهره‌ای به عنوان بالشتک یا “کمک فنر” ستون فقرات عمل میکند.
دیسک بین مهره‌ای بیشتر از آب تشکیل شده است. این اجازه میدهد تا خواص بالشتک مانند خود را حفظ کند. با افزایش سن، دیسک بین مهره‌ای مقداری از آب خود را از دست میدهد. با وقوع این اتفاق، لایه‌های خارجی دیسک به احتمال زیاد دچار ترک یا پارگی میشوند. این عوامل میتوانند منبع قابل توجهی از کمردرد ناشی از دیسک باشند. این آغاز اختلال و ایجاد این بیماری است.
وقتی لایه خارجی دیسک ترک می‌خورد، دیسک محتوای طبیعی آب خود را از دست میدهد. این مسئله توانایی دیسک برای عمل به عنوان بالشتک برای فشار وارد شده به ستون فقرات را کاهش می دهد. در نهایت این امر، منجر به فروپاشی دیسک و تغییرات در هر دو جسم مهره‌ای و مفاصل وجهی ستون فقرات میشود. وقتی این اتفاق می‌افتد، بیماری به عنوان بیماری دیسک کمر شناخته میشود.فرآیند نهایی در بیماری دیسک کمر زمانی اتفاق می‌افتد که تغییرات منجر به تخریب رباط‌ها و سایر مهارهای بافت نرم ستون فقرات شود. این مورد هم به عنوان بی‌ثباتی قطعه‌ای شناخته میشود. که وقتی اتفاق می‌افتد که ثبات ساختاری طبیعی بخش نخاعی به هم بریزد.
بیشتربخوانید:
درمان درد سیاتیک
ریسک فاکتورهای ایجاد دیسک کمر
با افزایش سن دیسک های بین مهره ای در طی فرآیندی که دیژنراسیون دیسک نام دارد رو به زوال می رود و منجر به تنگی فضای بین مهره ای میشود و همین امر باعث ایجاد فتق دیسک خواهد شد. برخی دیگر از این عوامل شامل موارد زیر است:
آسیب دیدگی کمر یا گردن
کشیدگی
رانندگی مداوم
فعالیت‌های تکراری که باعث فشار بر ستون فقرات میشود
جنسیت : مردان بیشتر در معرض دیسک کمر هستند.
بلند کردن اشیا به صورت نادرست
چاقی و اضافه وزن
استعمال دخانیات
بیشتربخوانید:
با این دمنوش گیاهی از درد سیاتیک در امان باشید
انواع دیسک کمر
دیسک کمر خفیف
دیسک کمر خفیف ابتدا با پارگی آنولار شروع میشود که عموما دیسک کمر سالم است و تنها یک ترک جزئی در لایه بیرونی آن وجود دارد. زمانی که دیسک کمر شدید شود فرد به مرحلع پرولاپس وارد میشود که در این حالت هسته پالپوس که دیسک بین مهره ای می باشد و از مواد ژل مانند و غضروفی تشکیل شده است از محل خود خارج میشود، اما هنوز به لایه بیرونی متصل می باشد.
دیسک کمر شدید
در صورتی که هسته نرم در لایه بیرونی سخت که دارای پوششی قوی است که قسمت خارجی دیسک بین مهره ای را تشکیل میدهد و از مواد داخل دیسک محافظت می کند شکسته شود بیرون زدگی دیسک کمر رخ میدهد. در شرایط شدیدتر مرحله جداسازی دیسک شروع میشود که از طریق پارگی دیواره بیرونی دیسک نشت پیدا کرده و از دیسک جدا میشود.
اگر درد ناشی از بیماری دیسک کمر شدید باشد فرد به انجام عمل جراحی نیاز دارد.
علائم دیسک کمر
از اولین علائمی که فرد مبتلا به دیسک کمر میتوان به درد در قسمت پایین کمر اشاره کرد. این درد ممکن است چند روز به طول بکشد و سیری صعودی در احساس درد داشته باشد.
بیشتربخوانید:
روش های درمان خانگی سیاتیک
اگر زیاد بنشینید چه اتفاقی برای بدنتان می افتد؟
بی حسی و ضعف در پاها
درد انتشاری تا زیر زانوها که عموما به سمت مچ و روی پا نیز گسترش خواهد یافت.
دردی که از باسن شروع شده و به سمت ساق و روی پا انتشار می یابد. (سیاتیک)
بی حسی و گزگز در قسمت ساق و روی پا
ضعف در ساق یا روی پا
بی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع: البته که این علامت از علائم نادر دیسک کمر میباشد. این علامت در حقیقت نشاندهنده ابتلا به سندروم کودا اکوئینا می باشد. این بیماری به علت فشرده شدن ریشه های عصبی در ستون فقرات ایجاد شده و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.
راه های تشخیص دیسک کمر
ابتدا پزشک سابقه پزشکی فرد را بررسی خواهد کرد و بعد از معاینه فیزیکی می تواند به وجود فتق دیسک کمر پی ببرد. برای تشخیص دیسک کمر علاوه بر معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی موارد زیر میشوند:
اشعه ایکس : از پرتونگاری یا اشعه ایکس برای به دست آوردن تصاویری از استخوان ها، اندام ها و بافت های داخلی استفاده می کند.
ام آر آی : از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا MRI برای به دست آوردن تصاویری از اندام ها و ساختارهای درونی بدن استفاده می کند. در این روش از آهن‌رباهای بزرگ، رادیوفرکانس‌ها و رایانه جهت ایجاد تصاویر استفاده میشود.
میلوگرام : در این روش رنگ درون مجرای نخاع تزریق شده و تصاویر واضح و آشکاری را از ساختار درونی بدن نشان خواهد داد.
سی تی اسکن : این روش تشخیصی نیز ترکیبی از فناوری رایانه ای پرتونگاری برای تهیه تصاویر محوری یا افقی از بدن مورد استفاده قرار خواهد گرفت. CT اسکن میتواند تصاویر جامعی از بخش های مختلف بدن مانند استخوان‌ها، عضله‌ها، چربی و اندام‌ها به دست میدهد.
الکترومیوگرافی یا عضله‌نگاری برقی (EMG) : این آزمایش واکنش عضله یا فعالیت الکتریکی در پاسخ به تحریک عصب عضله، اندازه‌گیری میشود.
بیشتربخوانید:
دیسک کمر و راه های درمانی برای آن
درمان دیسک کمر
درمان دیسک کمر به عواملی مانند سن، وضعیت سلامت عمومی و سابقه پزشکی ، شدت عارضه و گسترش آن، نوع عارضه ایجاد شده، میزان تحمل در برابر داروها، روش‌ها یا درمانهای خاص، روند بیماری و نظر بیمار وابسته است.
دارو درمانی
مصرف برخی از داروها که بدون نسخه در دسترس هستند می توانند در تسکین درد کمک کنند. این داروها شامل : ایبوپروفن ، ناپروکسین و موارد مشابه آن می باشد.
در صورتی که مصرف داروهای بدون نسخه موثر نبود، پزشک مسکن های مخدری مانند کدئین یا ترکیب اکسی‌کدون ـ استامینوفن (اکسی‌کونتین و موارد مشابه) را برای مصرف کوتاه مدت تجویز میکند.
مصرف برخی از داروهای درد عصبی مانند گاباپنتین (نورونتین، گرالیز)، پرگابالین، دولوکستین، ترامادول و آمی‌تریپتیلین میتوانند به تسکین درد ناشی از آسیب عصبی کمک می‌کنند.
شل کننده های عضلانی که برای اسپاسم یا گرفتگی عضلانی تجویز میشوند.
کمپرس سرد و گرم
کمپرس آب گرم : این کمپرس میتواند برای کاهش گرفتگی ماهیچه ها و بیرون زدگی های دیسک کمر مفید باشد و منجر به افزایش جریان خون و اکسیژن میشود که همین امر میتواند به کاهش درد و آرامش ماهیچه ها کمک کند.
کمپرس آب سرد : این کمپرس میتواند به درمان التهابات و آسیب دیدگی های بافت نرم کمک کند.
فیزیوتراپی
از فیزیوتراپی برای توانبخشی استفاده می شود. فیزیوتراپی میتواند به فعالیت های روزمره فرد را اصلاح نماید.
درمان غیرفعال بدون مشارکت بیمار یا با همکاری کم وی، انجام میگیرد. فیزیوتراپی درمان هایی شامل ماساژ، کشش و اولتراسوند را بر روی بیمار پیاده سازی می کند.
درمان های فعال شامل تمرینات درمانی برای افزایش انعطاف پذیری، قدرت، تعادل، هماهنگی و تحمل می کنند.
زیست مکانیک اصلاح وضعیت اندامی و آموزش شیوه صحیح و ایمن حرکت دادن بدن را دربرمی‌گیرد.
لیزر درمانی
درمان دیسک کمر توسط امواج مادون قرمز و نور باعث تحریک روند طبیعی بهبود میشود. انرژی نوری به عمق بافت ها نفوذ کند و باعث افزایش جریان خون و بازگشت عملکرد طبیعی سلولها شود.
ماساژ و درمان دستی
ماساژ منظم میتواند به تسکین کمردرد کمک کند. ماساژ شامل ضربه زدن کنترل شده و مالش دادن و دستکاری بافت های کمر و پشت بدن می باشد. ماساژ دادن میتواند جریان خون را در بدن فرد افزایش دهد، همین امر سبب می شود که اکسیژن و مواد مغذی به عضلات برسد.
تزریق
تزریق اپیدورال کمر برای تسکین درد کمر و پا انجام میشود. تزریق اپیدورال می تواند علائم درد، التهاب عصب را کاهش دهد.
تزریق اوزون و پی آر پی از دیگر روش های درمان دیسک کمر می باشد.
کمربند طبی
بستن کمربند طبی می تواند به تسکین درد یا ثابت نگه داشتن ستون مهره ها کمک می کند. نوع کمربند بسته به تشخیص پزشک و برنامه درمانی تعیین میشود. از کمربند طبی میتوان در کنار درمان های غیر جراحی مانند مصرف داروهای شل کننده عضلات و فیزیوتراپی استفاده کرد. بستن کمربند طبی بعد از انجام عمل جراحی دیسک کمر شامل خشک کردن مهره‌ها یا فیوژن جهت تسریع دوره بهبود ضروری است.
طب سوزنی
طب سوزنی جز درمان های جایگزین دیسک کمر می باشد که با قرار دادن سوزن های کوچکی در نقاط خاصی از بدن میتواند منجر به ایجاد انرژی در بدن شود.
آب درمانی
آب درمانی نیز جز روش های درمانی برای کمردرد و گردن درد می باشد. این روش شامل تمرینات ایروبیک در آب میباشد.
درمانهای خانگی دیسک کمر
درمان های خانگی دیسک کمر شامل موارد زیر است:
استراحت کردن
پیاده‌روی : هر دو تا سه ساعت یکبار برای 10 تا 20 دقیقه
مصرف مسکن
جراحی
در شرایطی مانند کرختی یا ضعف، دشواری در ایستادن یا راه رفتن، از دست دادن کنترل روده یا مثانه فرد نیاز به جراحی پیدا خواهد کرد. جراحی دیسک کمر به روش های مختلفی انجام می شود که بهترین روش برای بیمار بر اساس نوع و محل بیرون زدگی دیسک توسط جراح متخصص ستون فقرات انتخاب می شود.
برای درمان دیسک کمر روش های دیگری ازجمله تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)،تریگرپوینت تراپی و … نیز وجود دارد.
پیشگیری از بیماری پارگی فتق دیسک کمر
از کمر خود در هنگام بلند کردن اجسام محافظت کنید
وضعیت صحیحی بدنی خود را حفظ کنید
به طور مرتب و منظم ورزش کنید
وزن سالم خود را حفظ کنید
