به قلم : دکتر فرشاد خسروی - متخصص ارزیابی و درمان اختلال بلع
تحریریه زندگی آنلاین : ذات‌الریه یا سینه‌پهلو (پنومونی) التهاب در یک ریه یا هردو است که معمولاً به دلیل یک عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی به وجود می‌آید. در بیماری ذات‌الریه کیسه‌های هوای کوچک داخل ریه‌ها از چرک یا مایع پرشده و این شرایط باعث ایجاد علائمی مثل سرفه، درد قفسه سینه و تنگی نفس می‌گردد. هرکسی ممکن است دچار سینه‌پهلو شود. افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند کودکان خردسال، سالمندان و کسانی هستند که سابقه بیماری‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی بدن رادارند. در این گروه همچنین امکان درگیری بدن با عوارض ناشی از ذات‌الریه هم زیاد است. در اینجا علائم ذات‌الریه در کودکان و بزرگ‌سالان و نیز علل بیماری، تشخیص و درمان آن بررسی می‌گردد. اطلاعاتی هم درباره عوامل خطرزا، عوارض آن و پیشگیری از این بیماری ارائه می‌شود.
بیشتربخوانید:
چند روش خانگی برای درمان علائم سینه پهلو
حقایقی کوتاه درباره ذات‌الریه
*ذات‌الریه یک عفونت در ریه‌هاست که می‌تواند باعث یک بیماری شدید در همه افراد در هر سنی شود.
*این بیماری یکی از علل مرگ‌ومیر ناشی از عفونت در کودکان کمتر از ۵ سال در کل جهان است.
*ذات‌الریه و آنفلوانزا باهم در رتبه هشتم از علل مرگ‌ومیر در ایالات‌متحده هستند.
*سالمندان، خردسالان و افرادی باسابقه بیماری‌های زمینه‌ای بیشتر درخطر ابتلا به ذات‌الریه می‌باشند.
بیشتربخوانید:
درمان سرفه سرماخوردگی و آنفلوآنزا با روش های خانگی
علائم بیماری ذات‌الریه
نشانه‌ها و علائم اولیه بیماری ذات‌الریه بسیار شبیه به سرماخوردگی یا آنفلوانزاست. علائم بعدی می‌تواند بسته به نوع ذات‌الریه در هر فرد متفاوت باشد. علائم شایع این بیماری این‌ها هستند:
*سرماخوردگی که می‌تواند خلط سبز، زرد یا حتی خونی به همراه داشته باشد.
*تنفس سریع و تنگی نفس
*درد قفسه سینه که معمولاً با تنفس عمیق بیشتر می‌گردد.
*ضربان سریع قلب
*تب، لرز و عرق کردن
*خستگی
*گیجی یا هذیان‌گویی، به‌خصوص در سالمندان
*از دست دادن اشتها
*تهوع و استفراغ
بیشتربخوانید:
اریترومایسین؛ از درمان عفونت‌های سینه تا بیماری‌های پوست
انواع ذات‌الریه یا پنومونی
بسته به علت ایجاد پنومونی، انواع آن‌ها باهم فرق می‌کنند. انواع مختلف ذات‌الریه و علل ایجادکننده آن‌ها شامل:
*پنومونی باکتریایی : سویه‌های مختلف باکتریایی می‌توانند باعث ایجاد پنومونی شوند اما شایع‌ترین آن‌ها پنومونی استرپتوکوکی است. ممکن است پزشک دلیل ذات‌الریه را سویه پنومونی پنوکوکی تشخیص دهد.
*پنومونی ویروسی : علت‌های ویروسی تنفسی شامل ویروس سنسیشیال تنفسی و آنفلوانزا نوع A و B است.
*پنومونی قارچی : این نوع از ذات‌الریه می‌تواند ناشی از بیماری مانند تب دره باشد که توسط قارچ‌های کوکسیدیومایکوز به وجود می‌آیند.
*پنومونی آسپیراسیون : استنشاق مایعات، داخل شدن غذا یا محتویات معده به داخل ریه‌ها باعث ابتلا به این نوع از ذات‌الریه است. پنومونی آسپیراسیون واگیردار نیست.
*پنومونی بیمارستانی : افرادی که برای سایر بیماری‌ها در بیمارستان بستری بوده و از دستگاه‌های تنفسی یا اکسیژن ساز استفاده می‌کنند ممکن است به این نوع از ذات‌الریه مبتلا شوند.
ذات‌الریه به علت هرکدام از عوامل ذکرشده ایجادشده باشد، علامت و نشانه‌های بیماری یکسان است .
ذات‌الریه سرپایی (Walking pneumonia) چیست؟
این‌یک اصطلاح غیرپزشکی برای توصیف یک حالت خفیف از ذات‌الریه با علامتی شبیه سرماخوردگی است. این نام برای این گذاشته‌شده که افراد مبتلابه این نوع از پنومونی معمولاً به استراحت در رختخواب نیاز ندارند و می‌توانند به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهند. اما برخلاف این نام‌گذاری، افرادی که به ذات‌الریه سرپایی مبتلا می‌شوند باید تا جایی که می‌توانند استراحت کنند تا سریع‌تر سلامتی خود را به دست آورند. این استراحت همچنین خطر انتشار پاتوژن های عامل ذات‌الریه به افراد دیگر را کاهش می‌دهد. بیشتر افراد مبتلابه ذات‌الریه سرپایی بعد از گذشت ۳ تا ۵ روز احساس بهتری پیدا می‌کنند. آن‌ها می‌توانند در این مدت از داروهای بدون نسخه برای تسکین علائم استفاده نمایند.
بیشتربخوانید:
نسخه تغذیه‌ای برای تقویت و سلامت سیستم تنفسی
درمان ذات‌الریه
درمان ذات‌الریه به نوع و شدت آن بستگی دارد. انواع اصلی و درمان مرتبط با آن‌ها به شرح زیر است:
*پنومونی باکتریایی : درمان آن معمولاً با آنتی‌بیوتیک انجام می‌شود.
*پنومونی ویروسی : معمولاً به درمان نیازی نیست. بااین‌حال ممکن است درصورتی‌که آنفلوانزا عامل آن باشد، پزشک داروهای ضدویروسی تجویز کند.
*پنومونی قارچی : درمان معمولاً شامل داروهای ضد قارچی می‌باشد.
پزشکان معمولاً برای کمک به بهبود علائم ذات‌الریه از داروهای بدون نیاز به نسخه تجویز می‌کنند. این داروها برای تسکین و بهبود علائم زیر مؤثر است:
*سرماخوردگی
*تب
*انواع درد
علت ایجاد ذات‌الریه هرچه که باشد، مهم این است که بیمار استراحت کند و مایعات فراوان بنوشد. هیدراته ماندن بدن به رقیق شدن خلط و مخاط غلیظ کمک کرده و سرفه را آسان‌تر می‌کند.
ذات‌الریه در کودکان
در بیشتر موارد سیستم ایمنی بدن یک کودک از وی در برابر پیشرفت بیماری محافظت می‌کند. اگر کودکی به ذات‌الریه مبتلا شد، معمولاً عامل آن‌یک ویروس است. علائم بیماری در کودکان شامل این موارد است:
*تنفس سخت یا بلند نفس کشیدن
*غذا نخوردن مثل همیشه
*سرفه
*تب
*تحریک‌پذیری
*کم‌آبی بدن
کودکان نوپا ممکن است از درد در قفسه سینه یا شکم شکایت داشته و بعد از سرفه استفراغ کنند. درمان در کودکان شامل استراحت زیاد و جذب مرتب مایعات است. پزشک ممکن است داروهای بدون نسخه برای تسکین علائمی مثل مشکلات شکمی و سرفه تجویز کند اما این داروها در بهبود بیماری تأثیری ندارند. بزرگ‌ترها نباید اطراف کودکان سیگار بکشند به‌ویژه هنگامی‌که به ذات‌الریه مبتلا هستند.
چگونگی ایجاد بیماری ذات‌الریه
عامل ایجاد بیماری معمولاً پاتوژن ها ازجمله باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. این پاتوژن ها می‌توانند از طریق سرفه و عطسه و یا آلودگی سطوحی که مردم با آن در تماس هستند انتقال یابند. در بیشتر موارد فردی که با پاتوژن های عامل ذات‌الریه در ارتباط بوده هنگام تنفس آن را به کیسه‌های کوچک هوا یا آلوئول های داخل ریه وارد می‌کند. سیستم ایمنی بدن با ارسال گلبول‌های سفید برای حمله به عفونت‌ها به این ورود واکنش نشان می‌دهد. این کار باعث تحریک و التهاب آلوئول ها می‌شود. آلوئول ها از مایعات و چرک پر می‌شوند و درنتیجه پنومونی یا ذات‌الریه به وجود می‌آید.
عوامل خطرزا (ریسک فاکتورها)
این افراد بیشتر در معرض ابتلا به ذات‌الریه هستند:
۱- آن‌هایی که کمتر از ۵ سال و بیش از ۶۵ سال سن دارند.
۲- به‌تازگی از یک سرماخوردگی یا یک آنفلوانزای عفونی بهبودیافته‌اند.
۳- بیماری‌های زمینه‌ای دارند شامل: فیبروز کیستیک- بیماری انسداد مزمن ریه (COPD) - بیماری آسم- بیماری‌هایی که بر کلیه، قلب یا کبد تأثیر می‌گذارد
۴- دارای یک سیستم ایمنی ضعیف یا ناقص هستند که می‌تواند ناشی از چند بیماری زمینه‌ای باشد شامل:
دیابت - اچ آی وی - ایدز - سرطان
۵- برای بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) دارو مصرف می‌کنند.
۶- دارای سوء تغذیه هستند
۷- عادت به استعمال تنباکو دارند، الکل زیاد مصرف می‌کنند یا هردو
۸- در معرض مواد شیمیایی یا آلاینده‌های خاصی هستند
۹- اخیراً در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری بوده‌اند
عوارض ناشی از ذات‌الریه
ذات‌الریه می‌تواند عوارضی به همراه داشته باشد. عوارض شایع این بیماری در میان کودکان خردسال، سالمندان و افرادی که از قبل بیماری خاصی داشته‌اند دیده‌شده است. طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، برخی عوارض احتمالی پنومونی پنوموکوکی عبارت‌اند از:
*آمپیم ریه : عفونت فضای بین غشاهایی که ریه‌ها و حفره سینه را در برگرفته است.
*پریکاردیت : التهاب کیسه یا پریکاد که اطراف قلب را احاطه کرده است.
*انسداد دریچه اندوبرونشیال : انسداد راه هوایی که اجازه می‌دهند هوا وارد ریه‌ها شود.
*آتلکتازی ریه : روی هم افتادگی کامل یا بخشی از یک ریه یا ناحیه ای در ریه است.
*آبسه ریه : تجمع چرک در ریه‌ها است. این‌یک بیماری نادر است که بیشتر در افرادی با بیماری زمینه‌ای جدی یا سابقه اعتیاد به الکل دیده می‌شود.
بیشتربخوانید:
انواع بیماری های ریه
و سایر عوارض پنومونی شامل این‌هاست:
*پلورزی : التهاب غشای نازک بین ریه‌ها و قفسه سینه که منجر به نارسایی تنفسی می‌گردد.
*سپتیسمی یا گندخونی: عفونت در خون که منشأ آن در جای دیگری از بدن است.
*سپسیس : واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی بدن به عفونت سپتیسمی است که می‌تواند منجر به آسیب بافتی، نارسایی اندام‌ها و مرگ شود.
پیشگیری از بیماری ذات‌الریه
دو نوع واکسن مختلف برای پیشگیری از عفونت پنوموکوکی وجود دارد که شایع‌ترین علت باکتریایی بیماری ذات‌الریه است. این واکسن‌ها در برابر طیف گسترده‌ای از عفونت‌های پنوموکوکی محافظت می‌کنند.
باآنکه این واکسن‌ها کاملاً از سالمندان در برابر پنومونی محافظت نمی‌کنند اما خطر ابتلا به آن و سایر عفونت‌های ناشی از پنومونی استرپتوکوکی شامل عفونت خونی و مغزی را کاهش می‌دهند.
دو واکسن پنومونی موجود است و طبق مباحث بعد، پزشکان متخصص آن‌ها را به گروه‌های سنی مختلف توصیه می‌کنند:
واکسن مزدوج پنوموکوکی
واکسن مزدوج پنوموکوکی یک واکسن پنوموکوکی است که پزشکان از آن با عنوان پرو نار یا PCV13 یاد می‌کنند. پزشکان این واکسن را برای گروه‌های سنی زیر توصیه می‌کنند:
*کودکانی که زیر ۲ سال سن دارند چون پرو نار ۱۳ یک بخش متداول از ایمن‌سازی‌های نوزادان است.
*کودکانی که ۲ سال یا بیشتر سن دارند و بیماری‌های زمینه‌ای خاصی دارند.
واکسن پلی ساکارید پنوموکوک
این واکسن یک واکسن پنوموکوکی است که پزشکان از آن با عنوان پنومووکس یا PPSV23 یاد می‌کنند. پزشکان واکسن پنومووکس۲۳ را برای این گروه‌های سنی توصیه می‌کنند:
افرادی که سن ۲ تا ۶۴ سال و بیماری زمینه‌ای خاصی دارند مثل:
*دیابت
*بیماری‌های مزمن قلب، ریه یا کلیه
*نداشتن طحال به دلیل برداشتن آن با جراحی
*بزرگ‌سالان بین ۱۹ تا ۶۴ سال که سیگار می‌کشند
*همه سالمندان بالای ۶۵ سال
سایر اقدامات پیشگیرانه
پزشکان همراه با واکسیناسیون این اقدامات را نیز برای پیشگیری از آنفلوانزا توصیه می‌کنند:
*شستشوی منظم دست‌ها
*پوشاندن صورت و بینی موقع سرفه و عطسه
*اجتناب از سیگار کشیدن
*حفظ یک رژیم غذایی متعادل و مغذی
*فعالیت بدنی منظم
از کسانی که به ذات‌الریه مبتلا هستند دوری‌کنید و وقتی در اطراف کسانی هستید که علائم ناخوشی دارند، مراقبت‌های بهداشتی را رعایت نمایید.
