زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر پیمان غلام نژاد : متخصص بهداشت مواد غذایی ؛ کارشناس آزمایشگاه کنترل مواد غذایی ؛ دانشگاه علوم پزشکی ایران

تحریریه زندگی آنلاین : آب آشامیدنی یکی از نیازهای اساسی زندگی و برای بقای انسان ضروری است. در دهه 1970، در کشورهای در حال توسعه، تنها 38 درصد جمعیت به آب آشامیدنی سالم دسترسی داشتند. آلودگی آب ناشی از عوامل بیماری‌زا، مواد شیمیایی، فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها همچنین حاصل از فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی که از خاک، سنگ‌ها و رسوبات جوی و سایر فعالیت‌های انسانی وارد آب می‌شود، به خطری برای سلامت انسان در مناطق مختلف تبدیل شده است. وقوع بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و بلایای انسانی مانند جنگ می‌تواند به تخریب تاسیسات تصفیه یا انتقال آب سالم منجر شده و جمعیت ساکن یک منطقه را از مصرف آب سالم محروم نماید. عدم دانش کافی در برخی مردم و اعتقاد به عقاید نادرست سنتی می‌تواند منجر به خطر انداختن سلامتی شود. مصرف آب چشمه‌ها و رودخانه‌ها که ممکن است با فضولات یا اجساد حیوانات آلوده شده باشند یا آب‌های جاری آلوده به انواع آلودگی‌های صنعتی سبب به خطر افتادن سلامتی می‌شود. آلودگی آب‌های سطحی و گاها عمقی به خاطر افزایش فرهنگ به جا گذاشتن زباله در طبیعت یا نزدیکی لوله‌های انتقال فاضلاب به آب‌ها و نشت فاضلاب دور از ذهن نمی‌باشد.

 بیشتربخوانید:

آب را برای سالمندان طعم دار کنید!

مخاطرات موجود در آب

مواد شيميايي شامل سموم و باقيمانده آفت کش‌ها، فلزات سنگين، فلوئور، نيترات، نيتريت، سختي کل، کلسيم، منيزيوم، منگنز، آهن، روي، مس، سولفات، کلرور و آمونياک بايد در آب آشاميدني، بسته‌بندي و لوله‌کشي شهري در حدي باشد که با مصرف آب مورد نیاز روزانه در يک فرد، سلامت او به خطر نيفتد. تأثیر نيترات موجود در آب آشاميدني بر سلامت اولين بار در يک مقاله علمي پس از مشاهده سيانوز در اطفال گزارش شد. علت اين مشکل استفاده از آب حاوي نيترات در تهيه غذاي اطفال بود. طبق بعضي از گزارشات، نيترات موجود در آب آشاميدني عامل سقط جنين خودبخودي و نقايص جنين است. نيترات در خاک‌هاي حاوي باکتري‌هاي تثبيت کننده نيتروژن، گياهان در حال پوسيدن و کود حيواني وجود دارد. کودهاي نيتروژنه، صنايع و اتومبيل‌هاي توليدکننده نيتروژن از ديگر منابع نيترات می‌باشند. نيترات به خاک نفوذ کرده و براي ده‌ها سال در آب‌هاي سطحي باقي مي‌ماند. چاه‌هاي تأمین کننده آب، باعمق کمتر از 30 متر، منبع مهم آلودگي آب به نيترات مي‌باشند. نيترات محصول نهايي تثبيت هوازي ترکيبات نيتروژن‌دار و به عنوان پايدارترين ترکيب اکسيژن دار آنها محسوب مي‌شود که به مقدار زياد در آب محلول است. از نظر شيميايي اين ترکيب واکنش‌پذير نبوده و تنها ميکروب‌ها قادر به احياي آن به نيتريت هستند.

تخليه حجم انبوهي از فاضلاب‌هاي کشاورزي و يا جاري شدن شيرابه‌هاي زباله مهم‌ترين منبع ورود نيترات به آب‌هاي سطحي محسوب شده و غلظت نيترات را در آب‌هاي سطحي تا چندين برابر مقدار آن در آب‌هاي زيرزميني افزايش مي‌دهند. به گفته پزشکان نيترات براي انسان سمي نيست و به آساني در بدن جذب و از آن دفع مي‌شود، اما عوارض سوء نيترات در انسان تنها در نتيجه احياي آن به وسيله باکتري‌هاي دستگاه گوارش و تبديل آن به نيتريت روي می‌دهد. نيتريت مي‌تواند هموگلوبين خون را اکسيده کرده و به مت‌هموگلوبين تبديل کند که اين ماده عمل اکسيژن‌رساني به بدن را مختل می‌کند همچنين نيتريت با بعضي آمين‌ها و آميدهاي بدن آميخته شده و باعث پيدايش نيتروزامين که ماده‌اي سرطان‌زا است، مي‌شود. فلوئور نيز از عناصر مهم موجود در آب مي‌باشد. اهميت بهداشت دهان و دندان بر کسي پوشيده نيست و تدابير زيادي جهت جلوگيري از پوسيدگي دندان‌ها و حفظ سلامت آنها انجام مي‌شود. آب‌هاي حاوي فلوريد در اين ميان سهم به سزايي دارند. با اين حال وجود مقادير زياد فلوريد در آب سبب ايجاد لکه‌هايي در دندان، سختي استخوان، کلسيتي شدن ليگامنت‌ها و بيماري فلوروزيس مي‌شود.

 جذب روزانه کلسيم کافي، از راه خوردن و آشاميدن، نقش مهمي در حفظ سلامت استخوان‌ها دارد و کمبود کلسيم عامل مهمي در ابتلا به استئوپروز است. سختی آب به عنوان مجموع غلظت کلسیم و منیزیم موجود در آب تعریف می‌شود. مصرف آب سخت می‌تواند سبب تشدید پدیده تولید سنگ کلیه به دلیل رسوب یون‌های معلق در کلیه شود. آب سخت برای شستن لباس‌ها و مصرف در کارخانجات مناسب نمی‌باشد. همچنین موجب از دست دادن طعم و مزه خوب چای و قهوه می‌شود. دیر پز شدن حبوبات با آب سخت و رسوب در جداره دیگ‌های بخار و ایجاد قشر آهکی بر روی آن همچنین خوب کف نکردن صابون در هنگام شستشوی دست‌ها از جمله مضرات آب سخت می‌باشد. وجود آلودگی‌های میکروبی و انگلی در آب نه تنها می‌تواند سلامت دستگاه گوارش را به خطر اندازد، بلکه سبب برخی بیماری‌های پوستی نیز می‌شود، بنابراین هنگام استفاده از آب برای مصارف خوراکی یا شستشو باید به ویژگی‌های فیزیکو شیمیایی و میکروبی آب توجه نمود.

 بیشتربخوانید:

نکاتی درباره عامل انتقال تبخال

آب‌های بسته‌بندی

استفاده از آب‌های بسته‌بندی در مناطق دور افتاده و محروم و هنگام سفر به مناطقی که اطلاعی از وضعیت بهداشت آب آن منطقه در دسترس نمی‌باشد یکی از گزینه‌های حفظ سلامت می‌باشد.

بطری‌های آب موجود در بازار حاوی دو نوع آب آشامیدنی یا معدنی می‌باشند. طبق تعریف موسسه استاندارد آب آشامیدنی، آب گوارایی است که عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن در حدی باشد که مصرف آن عارضه سوئی در کوتاه مدت و یا دراز مدت در انسان ایجاد نکند. انجام جابجایی قبل از بسته بندی و پا لایش آب آشامیدنی قبل از بسته‌بندی طبق استاندارد ملی ایران بلامانع می‌باشد. بسیاری از بطری‌ها یا ظروف بزرگ آب بسته‌بندی در مراکز فروش، حاوی آب آشامیدنی می‌باشند که خریداران بدون توجه به مندرجات روی بسته‌بندی آن را به جای آب معدنی خریداری می‌کنند.

طبق تعریف موسسه استاندارد آب معدنی طبیعی، آبی است که با آب آشامیدنی به دلایل زیر قابل تشخیص است:

آب معدنی محتوای املاح معدنی خاص و عناصر کمیاب می‌باشد. از منابع طبیعی مانند چشمه و نقاط حفاری شده از سفره‌های آب زیر زمینی به دست می‌آید، و کلیه اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از هرگونه آلودگی یا تأثیرات خارجی روی کیفیت آن باید انجام گیرد. ترکیبات آن در فصول مختلف سال از ثبات نسبی برخوردار است. تحت شرایطی که ویژگی‌های آن تغییر نکند جمع‌آوری می‌شود. در نزدیک‌ترین محل ممکن به سرچشمه آب، تحت شرایط بهداشتی خاص، بسته‌بندی می‌شود.

هیچ‌گونه فرآیند پالایش، به جز جداسازی اجزاء نا پایدار، مثل ترکیبات محتوی آهن، منگنز، سولفور و آرسنیک روی آب معدنی صورت نمی‌گیرد. جداسازی اجزاء نا پایدار باید تحت شرایطی انجام شود که در میزان ترکیبات آب معدنی، تغییر اساسی ایجاد نشود. آب معدنی طبیعی باید در ظروف تمیز و غیرقابل نفوذ بسته‌بندی شود. ظروف شیشه‌ای مورد استفاده در بسته‌بندی آب‌های معدنی باید با استاندارد ملی مطابقت داشته باشد.

 ظروف یکبار مصرف برای بسته‌بندی آب‌های معدنی باید از نوع مجاز برای مواد غذایی باشد. با توجه به نگرانی‌هایی که در مورد ارتباط جنس بطری‌ها و خطر ابتلا به سرطان وجود دارد توصیه می‌شود از منجمد کردن بطری‌ها قبل از مصرف محتوی آن خودداری و پس از مصرف محتوی آن از پرکردن و استفاده مجدد در دفعات زیاد خودداری نمایید.

 برچسب‌گذاری

عبارت آب معدنی یا آشامیدنی بر روی بسته‌بندی، شماره پروانه ساخت از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سری ساخت، زمان ماندگاری یا تاریخ انقضا، شرایط نگهداری مناسب (مثلاً نگهداری دور از نور خورشید) باید برروی برچسب بسته‌بندی درج شود. ذکر خواص درمانی تحت هر عنوان و استفاده از هرگونه عبارت یا تصاویر گمراه کننده بر روی برچسب بسته‌بندی ممنوع است.

 بیشتربخوانید:

آب بنوشید اما با دقت!

 نتیجه

اهمیت شناسایی و پرداختن به خطرات بالقوه در سیستم‌های تصفیه و انتقال آب آشامیدنی برای جلوگیری از شیوع بیماری و اطمینان از تحویل آب سالم به مصرف‌کنندگان از اهمیت بالایی برخوردار است. علل مهم و اصلی آلودگی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

منابع آب زیرزمینی مثل نفوذ مدفوع حیوانات یا فاضلاب در اثر بارندگی شدید

منابع آب سطحی مثل تخلیه فاضلاب به منبع آب و افزایش کدورت و رنگ آب

عملکرد نادرست گندزدایی، افزایش کدورت، تعمیر و نگهداری، تغییر تقاضای زیاد یا کم آب و تجهیزات ناکارآمد (مانند پمپ‌ها)

شبکه توزیع مثل اتصالات متقاطع، شکستگی لوله، نفوذ فاضلاب به شبکه لوله و آلودگی مخازن

بیماری‌زاهای اصلی که بیشترین آسیب را در مصرف‌کنندگان ایجاد می‌کنند شامل کریپتوسپوریدیوم، نوروویروس، ژیاردیا، کمپیلوباکتر و روتا ویروس هستند. بیشترین تعداد مصرف‌کنندگان مبتلا به بیماری‌های گوارشی مربوط به مصرف آب‌های آلوده با منبع آب سطحی می‌باشند. وجود فلزات سنگین و آلودگی‌های شیمیایی در انواع آب‌ها ممکن است وجود داشته باشد. گاها لوله‌کشی‌های فرسوده و زنگ زده داخل منازل منبعی برای افزودن بعضی از آلودگی‌ها به آب شرب می‌باشد. نوشیدن آب بسته‌بندی یا آب جوشیده در سفرهای شهری و بین شهری جهت رفع تشنگی و تأمین آب و املاح بدن توصیه می‌شود. قبل از خرید آب‌های بسته‌بندی، کیفیت ظاهری آن را از بیرون بسته‌بندی بررسی نمایید تا از عدم وجود اجسام خارجی، جلبک و کدورت رنگ آب در این بطری‌ها مطمئن شوید. در مواردی که به آب بسته‌بندی دسترسی ندارید مصرف آب جوشانده شده از بروز آسیب‌های ناشی از آلودگی‌های میکروبی پیشگیری می‌کند.