زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفت‌وگو : رضا حسینمردی - روزنامه‌نگار

تحریریه زندگی آنلاین : پروفسور کامران آزما متولد سال 1346 شهرستان داراب استان فارس، مقاطع مقدماتی تحصیل را در همین شهرستان با موفقیت به پایان رساند و در سال 1364 با شرکت در آزمون سراسری همراه با برادر همزاد (دوقلو) خود وارد رشته پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی شیراز شد.

او می‌گوید به دروس مرتبط با ریاضی و فیزیک علاقه فراوانی داشت؛ برای نمره درس نمی‌خواند ولی همیشه در این دروس نمرات بالایی می‌گرفت. به کتاب و کتابخوانی خیلی علاقه داشت و در نهایت به توصیه نزدیکان‌ با گرایش علوم تجربی رشته پزشکی را انتخاب کرد.

دکتر کامران آزما با برادر دوقلوی خود، مرحوم کامبیز آزما سال‌های تحصیل دوشادوش بودند و تا اواخر دوره طب دانشگاه علوم پزشکی شیراز با هم بودند. حتی رتبه کنکور ورود به دانشگاه آنان نیز دو رقم با هم فاصله داشت (رتبه 205 و 207)؛ ولی متاسفانه کامبیز، سال چهارم و پنجم دانشگاه به دلیل ابتلا به بیماری‌ام. اس  و پیشرفت شدید آن، موفق به اتمام دوره پزشکی نشد و در نهایت از همراهی با برادر و خدمت به همنوعان محروم و نهایتاً به رحمت خدا رفت.

دکتر کامران آزما از همان دوران تحصیل در دانشکده پزشکی به رشته طب فیزیکی و توانبخشی علاقه و گرایش داشت. در سالی که در آزمون تخصصی امتحان می‌داد انتخاب رشته، فقط مختص یک رشته و یک دانشگاه بود. دانشگاه علوم پزشکی ارتش همان زمان  فقط برای پذیرش دو نفر دستیار تخصصی طب فیزیکی و توانبخشی اعلام نیاز داشت و دکتر آزما از بین 98 متقاضی به‌عنوان نفر اول پذیرفته شد.

وی طی سال‌های گذشته به‌واسطه حضور علمی، آموزشی و پژوهشی خود در دانشگاه به تربیت دستیاران تخصصی این رشته همت گماشت، کتب و مقالات علمی و پژوهشی متعدد نیز نگارش و تألیف کرده است. اکنون مرتبه علمی ایشان استاد تمام دانشگاه (پروفسور) است.

بیشتربخوانید:

معجزه طب فیزیکی در درمان بیماری‌ها ( قسمت اول )

حال با توجه به اهمیت ورزش در مورد میزان  ورزش و سطح  فعالیت‌های فیزیکی و نحوه انجام آن توضیح دهید.

تعدیل و تطبیق میزان  ورزش و فعالیت‌های فیزیکی و توجه به همچنین پارامترهای پنجگانه تجویز ورزش در طول دوران کرونا اهمیت فراوانی دارد. این پارامترها مدت، شدت، نوع، تواتر و حجم فعالیت‌های فیزیکی را شامل می‌شود. یک توصیه کلی، انجام ورزش‌های با شدت متوسط ، سه تا پنج بار در هفته به مدت  30 تا 60 دقیقه  و به‌طور متوسط 150 دقیقه در هفته است.

 توصیه بعد انجام ورزش در فضاهای باز و مکان‌های خلوت  بجای بسته و عمومی با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و حفظ فاصله‌گذاری فیزیکی حداقل 2 تا 5 متری و عدم چهره به چهره بودن در جاهایی که  فاصله بیش از یک و نیم متر امکان‌پذیر نباشد، همچنین  تبدیل ورزش‌های خارج از منزل به ورزش‌های در خانه   تا زمان بحرانی بودن اوضاع مهمترین پیشنهاد است.

 در منزل هم حتی با وجود فضای فیزیکی کم و نبود تجهیزات و وسایل ورزشی انجام و رسیدن به توصیه سازمان بهداشت جهانی یعنی   150 دقیقه ورزش در هفته و با شدت متوسط امکان‌پذیر است. این‌ها می‌تواند حرکات ساده‌ای مثل اسکات، پل زدن، ورزش‌های کمری و حتی نشستن و برخاستن از روی صندلی باشد. براساس آمادگی جسمانی می‌توان هر حرکتی را 10 تا 15 مرتبه انجام و در فاصله استراحت یک دقیقه‌ای تا 5 بار آنها را تکرار کرد.  نمونه‌های دیگری از ورزش‌های مناسب  در منزل  شنای سوئدی، دراز و نشست و حرکت پروانه  و یا ورزش‌هایی نظیر  یوگا، پیلاتس است  و در بهترین حالت ترکیبی از ورزش‌های قدرتی  و هوازی شامل قدم زدن ، دویدن درجا، تردمیل، استفاده از دوچرخه ثابت و همچنین  بالا و پایین رفتن از پله  (بشرط سلامت زانوها) و همچنین ورزش‌های مقاومتی و تعادلی است. برای اینگونه تمرینات درصورتی‌که فرد تجهیزات زیاد یا مواد خاصی برای آموزش نداشته باشد،  تمرینات وزنه‌ای مانند نگه‌داشتن صندلی، نشستن و بلند شدن از روی صندلی یا حمل وسایلی با وزن سبک و متوسط (سبزیجات، برنج، آب و غیره)  یا ورزش‌های تعادلی مانند راه رفتن در مسیر یک  خط روی  زمین، راه رفتن روی انگشتان پا یا پاشنه پا و یا گذشتن از موانع ساده  توصیه می‌شود. بهتر است  ورزش‌های مقاومتی و تعادلی را دو بار در هفته در رژیم ورزشی خود جای داد و از ورزش‌های کششی ساده و چنددقیقه‌ای  برای گرم کردن و سرد کردن بدن در ابتدا و انتهای ورزش سود جست.

برای کسانی که از قبل زندگی کم‌تحرکی داشته‌اند مدت و شدت ورزش را باید در طول چندین هفته به سطح متوسط و ایده‌آل برسانند و برای افرادی هم  که علاقه زیادی به ورزش ندارند انجام بعضی از فعالیت‌ها می‌تواند به اندازه ورزش‌های با شدت متوسط تأثیرگذار باشد و از آن طریق سطح فعالیت‌های فیزیکی خود را بالا نگه دارند. جارو کشیدن، جاروبرقی، نجاری ساده، تمیز کردن پنجره‌ها و یا چمن‌زنی از جمله این فعالیت‌هاست. علاوه بر آن  ماندن در خانه و دورکاری  منجر به افزایش زمان نشستن  شده و بایستی با انجام حداقل سه دقیقه ورزش سبک، مدت‌زمان طولانی نشستن را کاهش داد.

شروع ورزش در فردی که مبتلا به کرونا هست را به چه صورت مناسب می‌دانید؟

در صورت ابتلا به کووید 19 در بیماران  بدون علامت با تست مثبت و یا با علائم بسیار خفیف  نیز می‌توان توصیه به انجام ورزش‌های سبک قدرتی، کششی و تعادلی  در مدت‌زمان کمتری نمود ولی افرادی که علایم تب،  گلودرد شدید، تنگی نفس، بدن درد و خستگی عمومی دارند باید از انجام ورزش خودداری نمایند  و بعد از اینکه حداقل 7 روز از بهبود علائم  گذشت  و درصد اشباع اکسیژن خون  و سرعت تنفس طبیعی شد، می‌توانند  فعالیت فیزیکی را  با  نصف میزان   شدت و مدت قبل از بیماری شروع کرده  و به‌تدریج افزایش دهند  و در صورت احساس تپش قلب، درد سینه و یا تنگی نفس حین ورزش در هر مرحله‌ای  ورزش را قطع  و با پزشک خود مشورت نماید به دلیل اینکه کرونا می‌تواند سایر سیستم‌های بدن را هم درگیر کند،  به‌جز التهاب عضلات قلب که شرایط خاص خود را دارد،  درصورتی‌که در دوران ابتلا نشانه‌هایی از درگیری سیستم قلبی عروقی احراز شود حداقل زمان  برگشت به فعالیت فیزیکی دو تا سه هفته بعد از بهبودی است.

در  ورزشکاران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای که تمرینات با شدت بالا داشته‌اند در صورت مثبت شدن تست کووید 19، اگر بی علامت باشند بایستی تا دو هفته از تمرینات اولیه  دور باشند و اگردرطی این دو هفته بی علامت ماندند برگشت به تمرین مانعی ندارد. در ورزشکاران با علایم خفیف بعد از دو هفته از خاتمه علایم و بشرط سلامت سیستم قلبی عروقی می‌توانند به تمرینات خود برگردند و در صورت شدید بودن علائم  و  بستری شدن به دلیل احتمال زیاد التهاب عضلات قلب تا انجام یک بررسی کامل و اطمینان از درمان  التهاب عضلات قلب (میوکاردیت) برگشت به فعالیت‌های اولیه خطر ساز است؛ این  مدت دوری از تمرینات حرفه‌ای ممکن است گاهی  سه تا شش ماه باشد.

 بیشتربخوانید:

طب فیزیکی شامل چه تکنیک هایی است؟

موضوع مهم دیگر خانه‌نشینی و دورکاری‌های این دوران است. توصیه و هشدار شما چیست؟

باید محل کار در خانه منطبق با نیاز و رعایت ارگونومی باشد و اینکه اگر از کابینت آشپزخانه و یا میز نهارخوری به‌عنوان میز کار استفاده کنیم اشتباه است. نشستن طولانی حتی روی صندلی و پشت میز استاندارد هم می‌تواند آسیب‌رسان باشد و باید برای پیشگیری از مشکلات بعدی تحرک و استراحت لازم را داشت.

استفاده از ابزارهای استاندارد، داشتن چیدمان استاندارد و استفاده صحیح از این ابزارها و امکانات استاندارد در مجموع نکات مهم برای حفظ سلامت ستون فقرات و عضلات در زمان دورکاری و خانه‌نشینی دوران کرونا است. در دوران همه‌گیری کرونا انجام امور محوله به کارکنان و کارمندان ادارات و شرکت‌ها در منزل از راهکارهای مهم  پیشگیری از ابتلا به کووید 19 و درعین‌حال چرخش اقتصاد است و به‌عبارت‌دیگر این زمان مقوله دورکاری بیش‌ازپیش مورد توجه قرار گرفته است.

در چنین شرایطی کارها و فعالیت‌ها و ارتباط با کارفرما عمدتاً از طریق کار با کامپیوتر، تلفن و ایمیل و از این دست فناوری‌های ارتباطی صورت می‌گیرد. با وجود همه مزایای دورکاری، فراهم نبودن و مهیا نکردن فضای فیزیکی مناسب جهت کار در منزل می‌تواند منجر به آسیب سیستم اسکلتی، عضلانی و تغییر در ساختار فیزیکی فرد شود. گردن درد و دردهای ناحیه پشت و شانه و عارضه سر به جلو از شایع‌ترین شکایات اسکلتی و عضلانی در بین افراد دور کار است و استفاده از میز غذاخوری و یا پیشخوان آشپزخانه با ارتفاع نامناسب بعنوان  میز کار بدون داشتن یک صندلی مناسب، نشستن روی زمین در حالت خمیده و بدون تکیه و یا کار با لپ‌تاپ به‌صورت لمیده  روی کاناپه و یا به‌عبارت‌دیگر نداشتن وضعیت مناسب و عدم رعایت ارگونومی از مهمترین علل ایجاد این نوع دردها است.

انجام امور و کار با کامپیوتر و مطالعه کتاب که نیاز به تمرکز زیاد دارد باعث می‌شود که فرد  ناخواسته سر خود را بیش‌ازحد به جلو آورده و تثبیت این حالت فرد را دچار سندروم سر به جلو می‌کند. این مسائل در مورد تحصیل و مطالعه دانش آموزان در منزل هم صادق است و حتی به دلیل اینکه در سنین رشد و سنین شکل گرفتن بسیاری از عادات است توجه به آن در دانش آموزان از اهمیت بیشتری برخوردار است.

 درواقع داشتن عادات غلط در انجام کارهای روزمره از عمده‌ترین  علل عارضه سر به جلو است، استفاده و نگاه طولانی به تلفن همراه با گردن خمیده و لم دادن روی دسته مبل راحتی و یا کار با لپ‌تاپ و موبایل  به‌صورت دراز کشیده با بالش  بلند و تعداد زیاد زیر سر از دیگر عادات غلط بعضی دورکاران است که منجر به این عارضه و تغییر در ساختار قامتی این افراد می‌شود. این افراد به‌جز درد گردن از شکایات دیگری نظیر سردرد، سرگیجه، احساس خستگی و درد مبهم در نواحی پشت و شانه‌ها  و یا دردهای تیر کشنده و نقطه‌ای پشت سر و حتی درد و صدا در مفصل فک هم رنج می‌برند. احتمال آرتروز و آسیب دیسک‌های بین مهره‌ای گردن در این افراد بیش از افرادی است که گردن و سر در وضعیت طبیعی است.  کشیدگی و ضعف عضلات پشتی و همچنین سفتی و کوتاهی عضلات جلوی سینه منجر به ایجاد اختلالات بیشتر  در ساختار قامتی نظیر قوز پشتی، شانه‌های گرد و با چرخش روبه‌جلو شده که تغییرات ظاهری ناشی از آن  کاهش اعتماد به نفس را در پی دارد.

به‌طور خلاصه فراهم نمودن الزامات و فضای فیزیکی مناسب کار،  آشنایی با نحوه استفاده درست‌کار با کامپیوتر، لپ‌تاپ و تلفن همراه همچنین داشتن میز و صندلی استاندارد و اصول صحیح نشستن  و در کنار آن انجام ورزش و حرکات اصلاحی از مهمترین راهکارهای پیشگیری از اینگونه مشکلات است. ارتفاع مانیتور کامپیوتر و فاصله آن با کاربر مهمترین معیار است. درصورتی‌که مانیتور بیش از 50 تا 60 سانتیمتر با کاربر فاصله داشته باشد فرد مجبور به نشستن در حالت خمیده، بدون تکیه و حالت سر به جلو می‌شود. قسمت بالای مانیتور کامپیوتر باید با چشم کاربر هم‌سطح باشد و در مورد لپ‌تاپ بیش از 15 سانتیمتر پایین‌تر از چشم‌ها قرار نگیرد. ارتفاع بیش از حد و یا کمتر از آن  گردن را در وضعیت نامناسبی قرار می‌دهد. صندلی‌های دسته‌دار با قابلیت تنظیم ارتفاع دسته و نشیمن‌گاه مناسب‌ترین است  و در این حالت ارتفاع نشیمنگاه را باید طوری تنظیم کرد که کف پا به زمین برسد و زانوها هم‌سطح یا کمی پایین‌تر از مفصل ران قرار گیرد و تکیه‌گاه صندلی ۱۰ تا 15 درجه از حالت عمود عقب‌تر باشد و همچنین به ارتفاع میز و چیدمان اجزای کامپیوتر مطابق اصول ارگونومی هم بایستی توجه کرد.

 استراحت و تغییر وضعیت بدن به مدت دو تا سه دقیقه به ازای هر بیست تا سی دقیقه کار و انجام چند حرکت کششی ستون فقرات  از دیگر راهکارهای پیشگیری از آسیب است. انجام  ورزش‌هایی نظیر  یوگا و پیلاتس در حفظ نحوه صحیح نشستن کمک کننده است. توصیه می‌شود که حرکات کششی و ورزش‌های قدرتی  مناسب وضعیت سر به جلو در برنامه ورزشی  گنجانده شود  که می‌توان به کشش عضلات سینه و عضلات خلف گردن و تقویت عضلات ستون فقرات پشت اشاره نمود.

اطلاعات دقیق‌تری هم در این رابطه هست؟

بله در یک بررسی نشان داده شد که دو ماه بعد از ابتلا به کرونا در بیماران باسابقه بستری درحالی‌که هیچکدام از آنها تب و یا نشانه‌هایی از فعال بودن بیماری  نداشته‌اند،  نیمی از آنها  هنوز شکایت از خستگی داشته و در حدود 44 درصد  هم اظهار کردند که کیفیت زندگی آنها کاهش یافته است احساس خستگی از شایع‌ترین عوارض طولانی مدت این بیماری ست که  باعث بیشتر ماندن فرد در بستر و مبتلا شدن به عوارض بی حرکتی می‌شود. بیماران کرونایی ممکن است هفته‌ها تا ماه‌ها بعد از بهبودی از خشکی مفاصل، ضعف عضلانی، خستگی بیش از حد و احساس کمبود انرژی و یا کاهش آمادگی جسمانی شاکی باشند به‌گونه‌ای که فعالیت‌های روزمره زندگی را مختل می‌نماید. براساس اینکه مبتلایان به کرونا  علایم خفیفی دارند و یا با توجه به‌شدت بیماری در بیمارستان بستری شده‌اند، ادامه‌دار شدن این مشکلات از 10 تا 80 درصد متغیر است.

تعدادی از مبتلایان  هم  ماه‌ها بعد بهبودی علائمی شبیه آنچه به آن سندروم خستگی مزمن می‌گوییم از خود نشان می‌دهند در واقع  گاهی اوقات به دنبال ابتلا به یک بیماری ویروسی و یا استرس‌های طولانی مدت  سندروم خستگی مزمن رخ می‌دهد. این افراد علاوه بر خستگی شدید در تمام طول روز از درد و کوفتگی در بدن و اختلال خواب رنج می‌برند؛ این نوع خستگی که شیوع آن در خانم‌ها بیشتر از آقایان است  معمولاً با فعالیت جسمی و ذهنی افزایش یافته ولی با استراحت کاهش نمی‌یابد. خستگی ناتوان کننده اصطلاحی است که در توصیف این نوع خستگی بکار برده می‌شود و علاوه بر جسم بر سلامت ذهنی و حتی اعتماد به نفس فرد تأثیرگذار است.  تشخیص این سندروم از طریق بررسی سایر علل خستگی امکان‌پذیر است  و  با توجه به اینکه  برای رسیدن به این تشخیص باید بیمار به مدت شش ماه این علایم و نشانه‌ها را داشته باشد  هنوز زود است که در مورد میزان وقوع این سندروم، به دنبال عفونت با کووید 19 صحبت کرد. روش‌های مختلف روانشناسی و رفتاری کاهش استرس و دوری از شرایط استرس‌زا ، تغییر سبک زندگی، حمایت خانوادگی، توجه به رژیم غذایی و بهبود کیفیت خواب  و داروهای تسکین درد در کاهش این نوع خستگی مؤثر است. همچنین به دلیل التهاب و احتمال آسیب به سلول‌های عصبی و یا بافت قلب، شاهد عوارض طولانی مدت  و بعضاً ماندگاری نیز در سیستم  مغز و اعصاب و یا قلب و عروقی این بیماران هستیم که توانایی و استقلال فیزیکی  را از آنان سلب و عملکرد روزانه فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در یک‌سوم افراد مبتلا به کووید 19، علایم سردرد و سرگیجه، تغییرات خلقی  و مشکلات شناختی مستمری دارند که نشان‌دهنده اثرات طولانی مدت این ویروس بر سیستم عصبی است. وقوع سکته مغزی در  کرونایی‌ها اگر‌چه کم است، ولی مشکلات حرکتی زیادی را ایجاد می‌کند به‌گونه‌ای که حدود  نیمی از افراد  با سکته مغزی از ناتوانی مزمن رنج می‌برند.  بین 3 تا 5 درصد از افراد مبتلا به کرونا ممکن است دچار سکته مغزی شوند که نیمی از آنها زیر 50 سال هستند، درحالی‌که به‌طورمعمول سن  75 درصد از موارد سکته مغزی در بیماران غیر کرونایی بالای 65 سال است  درعین‌حال نحوه درمان و توانبخشی این بیماران  تقریباً مشابه بیماران غیر کرونایی است.

 بیشتربخوانید:

توانبخشی در افراد مبتلا به کمردرد

یکی از دغدغه‌ها، مشکلات حرکتی و فیزیکی بعد از دوران نقاهت و بهبودی از کرونا است. لطفاً در این خصوص نیز بیشتر بفرمایید.

 بله همین‌طور است. این مشکلات می‌تواند هزینه‌های اقتصادی  و فشارهای بیشتری را بر فرد و  سیستم بهداشت و درمان وارد نماید . برگشت به وضعیت عادی فیزیکی و شغلی  برای عده‌ای از مبتلایان به کووید 19 طولانی‌تر از حد انتظار است. در واقع تعداد زیادی  از افراد علامت‌دار مبتلا به کرونا، دو تا سه هفته بعد از بهبودی  به زندگی عادی برمی‌گردند ولی این برگشت به زندگی معمول به دلیل مشکلات فیزیکی و حرکتی  در بعضی افراد ممکن است ماه‌ها به طول بکشد، دقیقاً مشخص نیست که چرا در بعضی از بهبود یافتگان  علیرغم خفیف بودن نشانه‌های بیماری ممکن است ماندگاری  تعدادی از علائم طولانی باشد. کاهش و یا پیشگیری از این مشکلات و برگشت به زندگی نرمال بستگی به علل زمینه‌ای آن دارد.

 در این خصوص می‌توان  عوامل مختلفی از جمله عوارض طبی و طولانی‌مدت کرونا را مطرح نمود. مهم‌ترین عوامل ایجاد کننده مشکلات فیزیکی و حدود کننده فعالیت در این افراد خستگی بیش از حد، التهاب و آسیب سلول‌های عصبی و سلول‌های قلب و احساس تنگی نفس سردرد تغییرات خلق‌وخو و حتی بروز سکته‌های مغزی در این افراد است.

سؤالی که مرتبط با طب فیزیکی هست و این روزها مطرح می‌شود اینکه آیا کرونا می‌تواند باعث کمردرد شود در صورت مثبت بودن پاسخ چه ویژگی‌هایی داشته و علت آن چیست؟

بله ممکن است فرد مبتلا به کرونا علاوه بر علایم و نشانه‌های معمول نظیر تب سرفه و خستگی و درد عضلانی از کمردرد شاکی باشد. معمولاً کمردرد همراه با سایر علائم و یا بعد از فروکش تب و نفس‌تنگی یا خستگی بروز می‌کند و اینکه بعنوان اولین نشانه باشد، اگرچه محتمل هست ولی غیرمعمول است.

در چنین مواردی بیمار سابقه‌ای از یک کمردرد قدیمی را داشته که احساس می‌کند بدون دلیل برگشت داشته و یا اینکه کمردرد اخیر او شدت یافته و یا نحوه بروز آن تغییر کرده و به درمان‌های قبلی مقاوم‌تر شده است.

آمار دقیقی از میزان شیوع اینگونه کمردردها در دسترس نیست طی یک سال گذشته خیلی از کلینیک‌ها متوجه افزایش آمار مراجعات بیماران کمردردی شده‌اند.

 در این خصوص علل‌های مختلفی را می‌توان مطرح کرد از جمله اینکه کرونا ممکن است یک فرایند التهابی را در مفاصل ایجاد نماید و اگر این التهاب در مفاصل کمر و لگن رخ دهد باعث کمردرد می‌شود گاهی بیمار درد جنرالیزه عضلانی نظیر اکثر بیماری ویروسی تنفسی داشته ولی به دلیل اینکه تمرکز دردهای عضلانی‌اش عمدتاً در ناحیه کمر هست شکایت عمده او کمردرد است.

عدم تحرک بیمار و به دلیل ضعف و خستگی و یا بستر شدن طولانی هم به دلیل ضعیف شدن عضلات ناحیه کمر هم بعنوان عامل کمردرد بدنبال کرونا مطرح است. در هر صورت توصیه می‌شود که اگر فردی بلافاصله قبل، حین و یا دوره کوتاهی بعد از خاتمه سایر علایم، کمردرد داشت که با روش‌های ساده درمانی خاتمه نیافت و بیش از 4 هفته طول کشید برای ارزیابی بیشتر و درمان‌های تخصصی به پزشک مراجعه نماید.

بدن انسان تا چه حد این امکان را دارد که خود با عوامل بیماری‌زا در زندگی مقابله کند؟

بدن انسان به لطف خدا بسیار هوشمند و خلاق است. ولی استرس‌ها، بی‌خوابی‌ها، کم‌تحرکی، تغذیه نامناسب، مانند پتک بر بدن انسان کوفته می‌شود. بیشتر این عوامل زیان‌بار خود ساخته است و بدن را ضعیف می‌کند؛ بدین ترتیب عوامل بیماری‌زا بیماری‌های نوپدید واگیر فرصت غلبه بر جسم و سلامت انسان را می‌یابند. بیشترین وظیفه ما کمک به بدن است واکسیناسیون هم همین مکانیسم را دارد؛ وقتی ویروس وارد بدن می‌شود مدتی وقت لازم است که سیستم ایمنی عامل بیماری‌زا را بشناسد و آن را از بین ببرد و طی این مدت عامل بیماری‌زا ممکن است گسترش یافته و اثرات منفی خود را بجا بگذرد و مقابله با آن مشکل شود واکسن این فرصت طلایی شناسایی تا مقابله با ویروس را برای بدن کوتاه می‌کند. به‌نوعی واکسینه کردن در واقع کاراتر نمودن و آمادگی بیشتر سیستم ایمنی خود فرد در مقابله با بیماری‌ها است. بنابراین سایر روش‌هایی که سیستم ایمنی بدن را سالم و کارا نگه دارد از جمله استراتژی‌های کاهش گسترش پاندمی کرونا است که از جمله دوری از استرس‌ها بهبود کمی و کیفی خواب و تغذیه مناسب و همچنین بالا نگه‌داشتن سطح فعالیت فیزیکی است.

توصیه آخر شما در خصوص ورزش چیست؟

برای سلامت ساختار اسکلتی و عضلانی و بهره‌مند شدن از اثرات ورزش، تحرک جسمانی باید ترکیبی از ورزش‌های قدرتی، تعادلی، هوازی و همچنین ورزش‌های کششی باشد مهم‌ترین عامل در انتخاب انواع حرکات ورزشی در هر گروه سلیقه فردیست.  انجام حرکات اصلاحی در صورت وجود اختلال در ساختار قامتی اکیداً توصیه می‌کردد درعین‌حال پیاده‌روی و شنا جزء بهترین ورزش‌های هوازی است که در سلامت اسکلتی عضلانی نقش دارد ولی باید معیارهای تجویز آن از نظر مدت، شدت، تواتر (فرکانس)... رعایت شود. که اینها بر اساس سطح آمادگی جسمانی فرد می‌تواند بسیار متفاوت باشد

لطفاً حرف و کلام آخر خود را بفرمایید.

اول اینکه برای شما و مسئولین مجله که این فرصت را در اختیارم گذاشتید و همه مردم عزیز و بیماران آرزوی سلامتی دارم و امیدوارم گفته‌های این مصاحبه مفید بوده باشد.

 دوم اینکه می‌خواهم از همسرم که هم در طول دوران تحصیل در رشته طب فیزیکی و بعد از آن بخصوص ده ساله اخیری که خود از بیماری کبدی رنج می‌بردم حمایت‌های بی‌دریغی کردند تشکر و قدردانی نمایم. اگر موفقیتی داشته‌ام و اگر به زندگی ادامه می‌دهم لطف خدا، دعای بیماران و پشتیبانی ایشان از من بوده است.