دکتر سمیه خیاطیان؛ متخصص داخلی در گفت‌وگو با دنیای سلامت تشریح کرد؛
زندگی انسان دوره‌های متعددی دارد که با تولد آغاز و با مرگ پایان می‌یابد.
یکی از این دوره‌ها، دوره بلوغ است.
در این دوره اولین جرقه‌های گذر از کودکی زده می‌شود و انسان به سوی بزرگسالی می‌رود.
از آنجا که انسان برای ورود به هر دوره، علایم خاصی دارد، دوره بلوغ نیز تغییرات خاص خودش را دارد که بیشتر تغییرات جسمانی مورد توجه قرار می‌گیرد، در حالی که بلوغ از نظر روانی را نیز شاهد هستیم.
البته ابتدا بلوغ جسمانی و به مرور زمان بلوغ روانی صورت می‌گیرد.
در بلوغ جنسی تغییراتی در بخش‌های بدن رخ می‌دهد که وضعیت برای پسران و دختران متفاوت است.
بلوغ زودرس پسران
بلوغ در پسران کمتر از ۹ سال بلوغ زودرس تلقی می‌شود.
بلوغ زودرس به تکامل جنسی قبل از موعد که شامل رشد موهای صورت و رشد آلت است، اطلاق می‌شود.
پس از شناسایی بلوغ زودرس بایستی سطوح LH و FSH سرم اندازه گیری شوند تا مشخص شود آیا این هورمون‌ها متناسب با سن تقویمی افزایش یافته است (وابسته به گنادوتروپین یا مستقل از گنادوتروپین است) در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس از نوع وابسته به گنادوتروپین، بایستی ضایعات مغزی توسط شرح حال، معاینه عصبی و اسکن ام.آر. آی سر بررسی شوند.
اگر علل ارگانیک پیدا نشد، تنها تشخیص بلوغ زودرس مرکزی ایدیوپاتیک است. بیماران با سطوح بالای تستوسترون اما LH سرکوب شده، بلوغ مستقل از گنادوتروپین دارند.
بلوغ در پسران
بلوغ پسرها با یک یا دو مورد نیست و نشانه‌های فراوانی مانند کلفت شدن صدا، بزرگ شدن آلت و رشد مو در همه جای بدن دارد.
بلوغ در بیشتر پسرها بین ۹ - ۱۴ سالگی شروع می‌شود.
بلوغ در دختران
مهم‌ترین علامت بلوغ برای دختران، تجربه قاعدگی است. دوره قاعدگی در میان توالی تکاملی دیرتر رخ می‌دهد و روند طبیعی دوران بلوغ را مشخص می‌سازد.
البته قبل از وقوع قاعدگی موهای ناحیه تناسلی و سپس زیر بغل ظاهر می‌شود که ظهور این موها در نتیجه بلوغ غده فوق کلیوی و افزایش ترشح هورمون جنسی آندروژن‌های این غده است.
چاقی، مشکلات درون رحمی جنینی و نوزادی باعث تسریع در این مرحله از بلوغ می‌شود.
همچنین قبل از وقوع قاعدگی، تکامل پستانی رخ می‌دهد.
رشد پستان در دختران در نتیجه هورمون استروژن است که این هورمون از آندروژن های غده فوق کلیه و تخمدان‌ها ترشح می‌شود تکامل مراحل اولیه بلوغ را سبب می‌شود.
حدوداً در ۶۰ درصد دختران، تکامل پستان به ظهور موهای ناحیه تناسلی و زیر بغلی مقدم است. فاصله بین آغاز رشد پستان و شروع قاعدگی تقریباً دو سال است.
نکته مهم این است که در 100 سال اخیر کاهش تدریجی در سن قاعدگی وجود داشته که به تغییر تغذیه نسبت داده می‌شود.
همچنین بین چاقی و بلوغ جنسی زودرس در دختران ارتباط زیادی وجود دارد به نوعی که هرچقدر دختران دچار افزایش وزن بیشتری باشند، بلوغشان سریع‌تر می‌شود.
تغییر هورمون مهم دیگری که در زمان بلوغ اتفاق می‌افتد، افزایش سطح هورمون رشد است که توسط افزایش ترشح استروژن در دوران بلوغ تحریک و باعث افزایش رشد طولی و جهش قدی می‌شود.
حداکثر سرعت رشد قدی دختران تقریباً ۷ سانتیمتر در سال است که از حداکثر رشد قدی پسران کمتر است.
در نهایت بر اثر تماس طولانی مدت با استروژن، استخوان‌های دراز بسته شده و رشد طولی را محدود می‌کند.
سن پیک سرعت رشد قدی در دختران حدود یازده سالگی و میانگین سن قاعدگی در دختران حدود ۱۳ سالگی است.
به طور معمول بلوغ زودرس دختران در صورت بروز صفات ثانویه جنسی، در دختران کوچکتر از ۸ سال تعریف شده است.
چنانچه تکامل رشدی پستان یا ظهور موهای ناحیه تناسلی در سن هفت سالگی اتفاق بیفتد، بایستی آنها را از نظر بلوغ زودرس توسط پزشک بررسی کرد.
بلوغ زودرس غالباً منشأ مرکزی دارد و ناشی از فعال شدن زود هنگام محور هیپوتالاموس، هیپوفیز و تخمدان است.
بلوغ زودرس واقعی با پیشرفت سن استخوانی به میزان بیش از دو انحراف معیار، شرح حال اخیر تصویر رشد و تظاهر صفات ثانویه جنسی مشخص می‌شود.
در دختران بلوغ زودرس مرکزی، تقریباً در ۸۵ درصد موارد ایدو پاتیک است.
با این حال علل نوروژنتیک نیز باید مورد توجه قرار گیرد، زیرا بعضی جهش‌های ژنی باعث بلوغ زودرس می‌شود.
داروهایی که هیپوفیز و هیپوتالاموس را فعال می‌کند، پایه اصلی درمان هستند و از بسته شدن زود هنگام استخوان‌ها جلوگیری می‌کند، حد بزرگسالی را حفظ می‌نماید و در کنترل مسائل روانی اجتماعی و بلوغ زودرس سودمند است. البته بلوغ زودرس محیطی، شامل فعال شدن هیپوتالاموس و هیپوفیز تخمدان نمی‌شود و با گنادوتروپین های مهار شده در حضور افزایش استرادیون مشخص می‌گردد.
درمان بلوغ زودرس محیطی شامل درمان اختلال زمینه‌ای و داروهایی مثل مهارکننده آروماتاز و بلوک کننده‌های استروژن است.
گاهی آدرنارک زودرس با چاقی، افزایش انسولین خون بدن و استعداد ابتلا به بیماری‌های تخمدان پلی کیستیک همراه است.
بلوغ دیررس دختران
بلوغ دیررس عبارت از فقدان صفت ثانویه جنسی در دختران تا سن ۱۳ سالگی است.
بین ۲۵ - ۴۰ درصد بلوغ دیررس دختران، منشأ تخمدانی دارد و مبتلایان به سندروم ترنر، بخش اعظم این بیماران را تشکیل می‌دهند.
بیماری‌های دیگر مانند بیماری سلیاک و بیماری کلیوی و آندوکرینوپاتی‌هایی نظیر دیابت و هایپو تیروئیدی، از علل دیگر بلوغ دیررس است، به ویژه دختران مستعد اثرات زیانبار ناهنجاری‌های تعادل انرژی ناشی از ورزش، رژیم گرفتن و اختلالات غذا خوردن هستند.
این شرایط برگشت پذیر هستند و ۲۵ درصد موارد بلوغ دیررس دختران را را بر عهده دارد.
استعداد ژنتیکی در پاسخ به بعضی استرس‌های محیطی مثل رژیم غذایی و ورزش، مسئول برخی از موارد بلوغ دیررس می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
تغییرات پوست و مو در سنین بلوغ
بحران بلوغ زودرس را جدی بگیرید!
وقتی بلوغ زودتر می آید
