زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر پروانه صفایی مقدم؛ متخصص روانشناسی بالینی

بلوغ طبیعی دوره‌ای است که طی آن صفات ثانویه جنسی به‌وجود می‌آیند و فرد توان باروری پیدا می‌کند.

تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه‌ مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتالاموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریک اعضای جنسی و ترشح هورمون‌های جنسی است.

اما بلوغ زودرس بر اساس تعریف‌های اپیدمیولوژیك، ظاهر شدن علائم بلوغ‌ ‌از نظر فیزیكی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است.

این روزها با تغییری كه در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفت‌هایی كه در زندگی اجتماعی به‌وجود آمده، بلوغ زودرس در دختران سفید پوست زیر 7 سال و در سیاه‌پوستان زیر 6 سال تعریف شده است.

این سن در مورد شروع بلوغ است، چون همان‌طور كه می‌دانید بلوغ دوره‌ای چند ساله دارد. 

زود بزرگ شدن چه علائمی دارد؟

اولین علامت بلوغ در دختران برجستگی سینه و در پسران بزرگ شدن و تغییر سایز بیضه‌ها است، بنابراین اگر دختری در ناحیه تناسلی و زیر بغل با رشد مو مواجه شد، نباید این‌طور قلمداد شود كه بالغ شده، چون این حالت مقدمه بلوغ است.

در دختران علائم ابتدا با بزرگ شدن سینه‌ها ظاهر می‌شود و بعد از آن است كه در نواحی از بدن كه در آنها غدد جنسی وجود دارد، مو می‌روید.

عادت ماهانه نیز در مرحله نهایی اتفاق می‌افتد. در پسران اولین علامت بزرگ شدن بیضه و سپس بلوغ دیگر اجزای اندام تناسلی است. 

علت بلوغ زودرس

دانشمندان علوم پزشکی شروع بلوغ را به فعال شدن ژنی به نام GPR54 نسبت می‌دهند که این ژن سیگنالی را به مغز می‌فرستد و واکنش‌های زنجیره‌ای انجام می‌شوند که آزادکننده هورمون‌ها در بدن می‌باشند. 

علت‌های رایج شروع زودهنگام فعالیت این زنجیره

* بروز مشکلاتی که در فرد ایجاد شده است (مثلا وجود تومور).

* صدمه و ضربه به مغز و یا آسیب‌های مغزی

* وجود عفونتی در مغز مانند مننژیت

* وجود مشکلاتی در تخمدان‌ها و یا غده تیروئید

* استفاده‌های ژنتیکی و سابقه خانوادگی بلوغ زودرس

با همه این تفاسیر، هنوز علت برخی از بلوغ‌های زودرس در بسیاری از دختران و پسران مشخص نشده است.

عده‌ای هم علت را در مسائل فرهنگی می‌دانند و معتقدند که قرار گرفتن کودکان در معرض فیلم‌های تحریک کننده و صحنه‌های محرک، چرخه جنسی آنها را زودتر فعال می‌کند.

عده‌ای هم انواع امواج ساطع شده در فضای شهرها مانند امواج موبایل و پارازیت‌های ماهواره‌ای را علت آن می‌دانند. 

عوامل خطری که منجر به بلوغ زودرس می‌شود

جنسیت: دختران بیشتر از پسران در معرض بلوغ زودرس قرار دارند.

چاقی و افزایش وزن: دانشمندان افزایش وزن دوران کودکی را دلیلی برای بلوغ زودرس می دانند، بنابراین به والدین دختران چاق توصیه می‌شود که حتما وزن کودک خود را کنترل کنند تا در معرض بلوغ زودرس قرار نگیرد.

در معرض هورمون‌های جنسی بودن: استفاده از کرم‌هایی که حاوی هورمون‌های جنسی هستند مانند استروژن و تستوسترون و یا مکمل‌های غذایی و داروهایی که حاوی این هورمون‌ها می‌باشند، می‌تواند فرد را در معرض بلوغ زودرس قرار دهد.

ابتلا به برخی بیماری‌ها: بلوغ زودرس می‌تواند در اثر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند سندروم مک کیون آلبرایت و یا هیپرپلازی مادرزادی آدرنال و یا بیماری‌هایی که به صورت غیر طبیعی هورمون‌های مردانه را می‌سازند، ایجاد شود.

تشخیص بلوغ زودرس چگونه است؟

برای تشخیص بلوغ زودرس، پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند تا مشکلات هورمونی فرد را بررسی کند.

تست‌های تصویر‌برداری مانند ام. آر. آی و سونوگرافی نیز تجویز می‌شود تا وجود هرگونه تومور و یا اختلالات غدد و ارگان‌های خاص مورد بررسی قرار بگیرد.

انجام آزمون اشعه X نیز ممکن است توصیه می‌شود. اشعه X می‌تواند سن استخوانی کودک را مشخص کند. سن استخوانی تعیین می‌کند که آیا استخوان‌ها سرعت رشد بالایی پیدا کرده‌اند و بلوغ زودرس رخ داده است و یا نه.

تست تیروئید: پزشک کم‌کاری تیروئید را در کودک بررسی می‌کند و علائم آن مانند خستگی، تنبلی، حساسیت به سرما، کاهش فعالیت کودک در خانه و مدرسه و خشکی پوست و یا بی‌رنگ شدن پوست کودک را مورد بررسی قرار می‌دهد.

علاوه بر موارد ذکر شده، پزشک با پرسیدن سوالاتی، وجود سابقه خانوادگی بلوغ زودرس را در اقوام درجه یک کودک مورد بررسی قرار می‌دهد. 

بلوغ زودرس گاهی خطر مرگ دارد!

بلوغ زودرس در دختران شایع‌تر از پسران است، اما معمولا علت پاتولوژیك ندارد.

این در حالی است كه در پسران وقتی علائم بلوغ زودرس مشاهده می‌شود این نگرانی ایجاد می‌شود كه اتفاق بیمارگونه‌ای در حال وقوع است.

گاهی بلوغ در شرایطی آغاز می‌شود كه فرد دچار تومور مغزی است یا آنسفالی مغزی دارد.

این آسیب‌های مغزی باعث می‌شود تغییرات هورمونی كه آغازكننده بلوغ است زودتر ایجاد شود كه به آن بلوغ ثانویه یا مرضی می‌گویند.

عفونت‌های مغزی، ضربه‌های مغزی، تومور مغزی و مصرف داروهای استروژن و آندروژن قبل از بلوغ از مهم‌ترین عوامل بیمارگونه بلوغ زودرس در پسران است و به همین دلیل بروز بلوغ زودرس در پسران باید جدی گرفته شود و هر چه زودتر بررسی‌های لازم انجام شود. 

بررسی‌های تشخیصی كدام است؟

آنچه اهمیت دارد این است كه بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشكالی در رشد ایجاد نمی‌كند.

بررسی‌های تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد، اما به‌طور كلی هر كودكی كه زیر

6 سال علائم را نشان می‌دهد باید MRI، سی‌تی‌اسكن و آزمایش‌های مختلف در مورد او انجام شود، اما در سنین كمی بالاتر با معاینه و بر اساس شواهد بالینی بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد.

اندازه‌گیری میزان هورمون‌های بلوغ در این مورد بسیار كمك‌كننده است، چون هنگام بلوغ، مغز هورمون خاصی ترشح می‌كند كه هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح می‌شود، اما تفاوت آن در محل اثر هورمون‌ها است.

در مورد برخی والدین كه از هورمون رشد برای كودك‌شان استفاده می‌كنند باید گفت، این هورمون درصورتی باید استفاده شود كه کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن تنها به‌دلیل بلند قد شدن كودك باید دقت كرد. 

تغذیه غلط یکی از عوامل بروز بلوغ زودرس است

ما نمی‌توانیم ادعا کنیم که دقیقا مصرف گروهی از خوراکی‌های خاص باعث بروز بلوغ زودرس در کودکان می‌شود، اما برخی از عادت‌ها و الگوهای غذایی می‌توانند باعث بلوغ زودرس شوند که کاهش رشد قدی پس از رسیدن به سن بلوغ، مخصوصا در دختر بچه‌ها از عوارض آن است.

والدین باید مصرف غذاها و میان‌وعده‌های چرب و شیرین را در برنامه غذایی کودکان خود محدود کنند و ذائقه آنها را از زمان آغاز تغذیه کمکی (6 ماهگی)، به خوردن خوراکی‌های چرب، شور و شیرین عادت ندهند.

نباید فرزندان خود را به مصرف لبنیات پرچرب یا دسرهای شیرین و غذاهای سرخ کرده که عامل افزایش وزن و ابتلا به بلوغ زودرس در بچه‌ها هستند، عادت دهند. 

بلوغ زودرس باعث کوتاه قدی فرد در آینده می‌شود

زمانی که فرآیند بلوغ اتفاق می‌افتد، کودک یا نوجوان با رشد سریع قدی مواجه می‌شود.

در بسیاری از موارد، ممکن است قد کودک یا نوجوان در زمان بلوغ، کاملاً طبیعی یا حتی مقداری بلندتر از افراد همسن و سال خود هم باشد، اما وارد شدن زودرس به مرحله بلوغ، باعث افزایش ترشح هورمون استروژن و بسته شدن زودتر از موعد صفحات رشد خواهد شد.

در واقع بلوغ زودرس، با کوتاهی قد در دوران بزرگسالی، رابطه مستقیمی دارد.

درمان بلوغ زودرس چگونه است؟ 

بسته به علت بروز بلوغ زودرس، دو شیوه درمانی صورت می‌گیرد:

* درمان علت زمینه‌ای مانند برداشتن تومور

* پایین آوردن سطح هورمون های جنسی با استفاده از داروهایی که منجر به توقف رشد جنسی در کودک می شود.

تذکر: اگر پزشک تشخیص دهد که بلوغ زودرس مشکلاتی را برای کودک در آینده ایجاد می‌کند، مانند مشکلات ضعف استخوانی و یا کوتاه ماندن قد و کاهش رشد استخوانی، درمان‌های دارویی را شروع می‌کند.

در ابتدا این كودكان بلندتر از همسالان خود هستند، ‌ولی به‌دلیل بلوغ زودرس استخوان‌ها‌،‌ ‌در نهایت قد كوتاه‌تری خواهند داشت. 

آیا می‌توان پیشگیری كرد؟

راه‌حل پیشگیری از بلوغ زودرس به تغذیه و توجه به رشد مناسب فرد بستگی دارد. والدین باید از چاقی مفرط فرزندان‌شان پیشگیری كنند و به هیچ‌وجه مرغ و تخم‌مرغ ماشینی و فراورده‌های هورمونی را به‌خصوص به دختران خود  ندهند.

آمپول‌های تزریقی برای جلوگیری از بلوغ زودرس نیز بسیار مضر هستند، چون محور تخمدان به هیپوفیز را مختل می‌کند و تاثیر منفی در رشد واژن و رحم دارد و استفاده از آن به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

همان‌طور كه مصرف داروهایی كه ممكن است منجر به بلوغ زودرس شود نیز اصلا مناسب نیست. والدین باید مراقب باشند با دیدن علائم اولیه اگر لزومی به درمان بود حتما درصدد درمان برآیند.

والدین باید با ایجاد رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتلای خود، برای او پیدایش این تغییرات را توضیح دهند و او را از مراقبت‌های ضروری آگاه کنند.

ارتباط والدین با معلمان فرزندشان به‌منظور برقراری ارتباط دوستانه آنان با بچه‌های

همسن خود و جلوگیری از ایجاد مشکلات روانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. رعایت عوامل و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل کنترل (عوامل و شرایط ذکر شده در مورد علل بلوغ زودرس) به‌منظور تعدیل و کاستن از عوارض و پیامدهای بلوغ زود‌رس در زندگی حال و آینده این افراد نیز حائز اهمیت است.

مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی و درمان زودرس بلوغ برای پیشگیری از مشکلات استخوان‌بندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام معاینه‌ها و آزمایش‌های مداوم یكی از وظایف مهم والدین در این موارد است.