دکتر محمد علی نیلفروش‌زاده؛ متخصص پوست و مو، دانشیار پوست دانشگاه علوم پزشکی تهران، رئیس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی
دوران جوانی که همه انسان‌ها آن را بهار زندگی می‌دانند، از نظر فیزیولوژیک و طبق آخرین اعلام سازمان بهداشت جهانی به فاصله سنی ١٨ - ٢٥ سالگی نوجوانی اطلاق می‌شود و 25-65 سالگی را جوانی تعریف کرده است.
با شروع دوران بلوغ و ترشح هورمون‌ها، نشاط و شادابی به بیشترین حد می‌رسد و سپس روند تحلیلی پیدا می‌کند.
در دوران نوجوانی و جوانی شایعترین مشکلات پوستی عبارتند از:
آکنه یا جوش
شایعترین بیماری پوستی جوانان را می‌توان آکنه یا جوش جوانان دانست که با ترشح هورمون‌های جنسی شروع می‌شود و وابسته به هورمون آندروژن یا هورمون مردانه است.
پس از بلوغ این هورمون فعالیت غدد چربی پوست را بیشتر می‌کند که درنتیجه به تولید چربی بیش از اندازه می‌انجامد.
ابتدا با چربی بیشتر پوست همراه است و سپس این چربی محیط را برای رشد میکروبی به نام «کورینه باکتریوم آکنه» مساعد می‌کند که در محیط چرب زندگی می‌کند.
این باکتری پیش از بلوغ نیز روی سطح پوست وجود دارد اما به شکل ساپروفیت یا بی‌آزار است و مشکلی ایجاد نمی‌کند.
رشد و فعالیت این باکتری در سطح پوست چرب منجر به التهاب می‌شود. این بیماری جوانان ابتدا با چرب شدن پوست سپس با قرمز شدن و التهاب همراه است و به شکل جوش‌های قرمزی درمی‌آید.
در نهایت سیستم ایمنی بدن به این باکتری حمله می‌کند که لاشه ناشی از این مبارزه بین سلول‌های ایمنی و باکتری به شکل چرکی درمی‌آید.
گاهی غدد چربی از نظر اندازه بزرگ می‌شوند و فعالیت بیشتری دارند که البته تعداد تغییر نمی‌کند و تغییر اندازه و فعالیت نیز برحسب ژنتیک افراد متغیر است.
در بعضی موارد اندازه این غدد خیلی بزرگ می‌شود و از طرفی عمق پیدا می‌کنند که به شکل کیستیک و نودولوکیستیک تبدیل می‌شوند.
معمولاً این حالت در شرایط دارابودن زمینه ژنتیک دیده می‌شود و درمان مشکل‌تری را می‌طلبد که حتی اگر جوان این کیست‌های پوستی را دستکاری هم نکند با جوشگاه‌های زشت و عمیقی همراه است.
در صورت ابتلا به اختلالات هورمونی در خانم‌ها به خصوص کیست تخمدان، سطح هورمون‌های آندروژن بالا می‌رود و کنار تغییر در دوره عادت ماهانه و ظاهر شدن موهای زائد مانند مردان، جوش‌های شدید پوستی ظاهر می‌شود.
جوش‌های جوانی از نوع خفیف تا شدید با توجه به زمینه ژنتیک روی بخش‌هایی از پوست که غدد چربی فراوانی وجود دارد، مانند سینه، پشت، کتف و بازوها بروز می‌کند.
البته عوامل ثانویه مانند استرس، شیوه زندگی ناسالم، بی‌تحرکی، مصرف فست‌فودها و غذاهای چرب و شیرین، بیداری شبانه و خواب روزانه این شرایط را تشدید می‌کند.
کم پشتی موها
ریزش مو طبیعی در همه افراد در حد طبیعی بین 40 - 100 تار مو در شبانه روز است تا مو همواره بازسازی و تجدید شود.
البته این ریزش مو با کم شدن حجم موها متفاوت است. گاهی جوان می‌بیند به رغم ریزش معمول مانند دوران قبل بلوغ، موها در قسمت جلو و بالای سر کم پشت‌تر می‌شود.
این مشکل «طاسی آندروژنتیک» نام دارد که در صورت زمینه ژنتیک از مردان درجه یک خانواده، پسر جوان تا میانسالی مستعد ریزش مو می‌شود.
انتقال این زمینه ارثی به دختران به دلیل کمبود هورمون آندروژن منجر به طاسی نمی‌شود، بلکه نازک شدن تدریجی فولیکول‌های مو را به دنبال دارد که درنهایت نازکی و کرکی شدن تارهای مو ایجاد می‌کند و در واقع تارهای مو محو می‌شوند.
ریزش مو در هر دو جنس طبیعی است اما به دلیل نازک شدن ریشه مو و در پی آن نازک شدن تدریجی ساقه مو درنهایت به از بین رفتن تارهای مو و طاسی منجر می‌شود.
اگر خانم جوانی دچار اختلالات هورمونی مانند تخمدان پلی کیستیک شود، سطح آندروژن بالا می‌رود و کم‌پشتی موها بیشتر می‌شود که البته دارا بودن زمینه ژنتیک در آن نقش دارد.
استرس‌های مستمر و دائمی موجب بالا رفتن هورمون‌های آندروژن می‌شوند.
برای خانم‌ها می‌توان با تجویز داروهای موضعی و خوراکی سطح هورمون آندروژن را کنترل و روند نازک شدن موها را متوقف کرد تا پیش از نابودی فولیکول‌ها و ریزش موها، جلوی مشکل گرفته شود.
در نوع طاسی ارثی هرچه درمان زودتر آغاز شود، روند نازک شدن موها کندتر می‌شود و موهای بیشتری برای جوان باقی می‌ماند.
در مواردی که ریزش مو به درمان دارویی پاسخ مناسب ندهد، پیوند مو بهترین اقدام است زیرا درمان‌های دیگر مؤثر نخواهد بود.
موهای زائد
این بیماری در خانم‌ها دیده می‌شود و علت آن رویش موهای زائد درنتیجه ترشح بیشتر هورمون‌های مردانه است.
اختلالات هورمونی به خصوص کیست‌های تخمدان یکی از دلایل مهم بروز این مشکل است اما گاهی ژنتیک نیز زمینه ساز می‌شود؛ به این معنا که موهای کرکی در دختران و خانم‌ها به دلیل زمینه ارثی نسبت به همان مقدار کم هورمون‌های مردانه حساس هستند و بعد از بلوغ ضخیم می‌شوند.
در این حالت به رغم میزان طبیعی هورمون‌های آندروژن باز هم موهای زائد دیده می‌شود که در واقع موهای کرکی ضخیم شده است.
گاهی نیز هر دو عامل موجب بروز این مشکل می‌شود و روند درمان مبتنی بر مصرف داروهای تنظیم هورمون‌ها کنار لیزر موهای زائد است.
مراقبت‌های پوست برای همه افراد به خصوص نوجوانان اهمیت زیادی دارد زیرا تغییرات فیزیولوژیک، پوست را مستعد چربی و آکنه می‌کند.
در این سنین باید روش‌های سنتی مانند استفاده از صابون و... را که به پوست آسیب می‌رساند و زمینه ساز خشکی و تشدید جوش‌های پوستی می‌شود، فراموش کرد.
توصیه می‌شود نوجوان هر روز صبح، صورت را با دقت و البته بسیار به آرامی با صابون متناسب نوع پوست بشوید، با آب ولرم آبکشی کند و هرگز برای خشک کردن صورت، حوله را روی پوست نکشد.
پس از شستشو نیز استفاده از کرم مرطوب کننده فاقد چربی برای حفظ شادابی پوست یک اصل زیبایی همیشگی خواهد بود.
پیش از خواب نیز حتماً باید آلودگی‌های محیطی و مواد آرایشی به کمک پنبه و لوسیون مخصوص از روی صورت و اطراف چشم‌ها پاک شود.
به خاطر داشته باشید برای پاک کردن مواد آرایشی نباید تنها به شستشوی معمولی اکتفا کرد.
ریزش موی سکه‌ای
یکی از شکایات شایع جوانان به متخصصان پوست، ریزش ناگهانی تکه‌ای از موهای سر، ابرو، ریش یا سبیل است که به آن «آلوپسی آره آتا» گفته می‌شود.
این حالت یک بیماری خودایمنی است که در انواع خفیف درمان مؤثر است زیرا برخلاف ریزش موی ارثی، فقط ساقه مو جدا شده و ریشه سالم است، مگر در موارد شدید که ناگهان حجم زیادی از موها به دلیل فعالیت زیاد سیستم ایمنی می‌ریزد و نمی‌توان به درمان دارویی امیدوار بود زیرا مصرف دارو برای توقف فعالیت ایمنی بدن عوارض دارد.
گرچه علت دقیق بیماری‌های خودایمنی به طور دقیق مشخص نیست، استرس شدید و عصبی حاد مانند از دست دادن یکی از عزیزان، تصادف و خبر ناگوار شدید در آن تأثیر دارد.
البته در بیماری‌های خودایمنی نیز تحقیقات نشان داده زمینه ارثی نقش دارد، گرچه شاید در یک یا دو نسل اخیر دیده نشده باشد.
ویتیلیگو یا برص
بیماری دیگری که علاوه بر دوران کودکی در جوانی نیز شایع است، ویتیلیگو یا برص یا به زبان عامیانه «لک و پیس» است.
این بیماری خودایمنی علیه سلول‌های رنگدانه‌ای پوست عمل می‌کند و آنها را از بین می‌برد.
متاسفانه این بیماری خودایمنی بدتر از آلوپسی آره آتا است زیرا تنها به ساقه مو آسیب می‌زند و سبب ریزش می‌شود اما در این حالت علیه سلول‌های رنگدانه یا ملانوسیت است که رنگ آن را کاملاً از بین می‌برد و در بخشی از پوست که سفید می‌شود، دیگر این سلول‌ها وجود ندارد.
برای درمان داروهایی تجویز می‌شود که سلول‌های اطراف قسمت سفید پوست رنگدانه بیشتری بسازند تا جبران سلول‌های از بین رفته شود که این بیماری نیز در مراحل اولیه بهتر به درمان پاسخ می‌دهد.
ویژگی‌های فیزیولوژیک پوست آقایان
لایه‌های پوست در آقایان نسبت به خانم‌ها ضخامت بیشتری دارد و به دلیل ترشح بیشتر سبوم، بیشتر مستعد چرب شدن هستند.
همچنین پوست صورت آنها به علت رویش مو و اصلاح مکرر در معرض بروز مشکلات پوستی نیز خواهد بود.
البته ضخیم‌تر بودن پوست این مزیت را دارد که چین و چروک‌های پوستی نسبت به خانم‌ها دیرتر نمایان شود.
همچنین به‌رغم اینکه بعضی آقایان پوست حساسی دارند به طور کلی پوست مردانه کمتر واکنش نشان می‌دهد.
اولین نکته در انتخاب محصول پاک کننده، شناخت نوع پوست است.
آقایانی که از آکنه‌های پوستی گله‌مند هستند باید پاک‌کننده‌هایی خریداری کنند که لایه‌های پوست را به خوبی تمیز کرده و از طرفی ترشح سبوم را نیز تنظیم کند.
استفاده از این محصولات در صبح و شب پیش از خواب توصیه می‌شود تا مانع ایجاد چربی زیاد روی پوست شود.
گروهی که پوست طبیعی دارند یا اینکه پوست مختلط آنها دچار مشکل خاصی مثل جوش و... نیست، می‌توانند روزانه از ژل‌های ملایم پاک کننده استفاده کنند.
آقایانی که پوست چربی دارند نیز می‌توانند از صابون‌ها و موس‌های تقویت‌کننده و ملایم استفاده کنند تا تحریکات پوستی کمتر شود.
پاکسازی روزانه صورت و گردن
مراقبت از پوست اصلی‌ترین توصیه برای داشتن پوستی سالم و زیباست.
اولین نکته در اینباره تمیز کردن روزانه پوست به‌خصوص پیش از خواب شبانه است.
به این ترتیب، منافذ پوستی از گردوغبار و عوامل زمینه‌ساز جوش و التهاب پاک می‌شود. استفاده از پاک‌کننده برای پوست‌های طبیعی، یک بار در روز کافی است.
برای این منظور نخست باید صورت را با آب کمی مرطوب کنید و مقداری از محصول را روی همه قسمت‌های صورت بخصوص پیشانی، بینی و چانه 30 - 45 ثانیه به حالت دورانی ماساژ دهید زیرا آلودگی در این قسمت‌ها بیشتر جمع می‌شوند. بهتر است گردن را نیز به همین ترتیب تمیز کنید.
موهای صورت را نیز باید با شامپو شستشو داد و سپس صورت را با فراوان آبکشی و با حوله تمیز خشک کرد.
استفاده از ماسک لایه بردار نیز 1 تا 2 بار در هفته برای آقایان توصیه می‌شود تا منافذ پوست به طور عمیق‌تری پاکسازی شوند.
بهترین زمان برای ماسک بلافاصله پس از حمام است زیرا منافذ پوست به علت گرمای آب متسع می‌شود و به این ترتیب موهای زیرپوستی صورت که عامل بروز جوش و التهابات هستند، کاملاً پاکسازی می‌شوند.
پاکسازی مرتب هفتگی را فراموش نکنید
پاکسازی مرحله مهم زیبایی و سلامت پوست است زیرا باعث حذف شدن سبوم اضافی جمع شده روی پوست می‌شود و از تکثیر باکتری‌ها جلوگیری می‌کند.
بهترین توصیه ژل‌های آنتی باکتریال است که البته افرادی که آکنه شدید دارند باید از لوسیون‌های پاک کننده مناسب پوست استفاده کنند.
این لوسیون‌ها سبوم را از منافذ پوست خارج می‌کند و مانع تشکیل جوش‌های جدید می‌شود.
البته این گروه از نوجوانان باید از شستشوی صورت با آب داغ نیز پرهیز کنند زیرا غدد چربی تحریک می‌شوند و سبوم بیشتری ترشح می‌کنند.
با این حال باید توجه داشت پاکسازی پوست با چنین روشی بیش از 1 تا 2 بار در هفته توصیه نمی‌شود.
رهایی از جوش‌های پوستی
هیچ گاه نباید جوش‌های پوستی را دستکاری کنید زیرا پوست تحریک می‌شود و باکتری‌های روی سطح آن باقی می‌مانند که خود عاملی برای تشدید مشکل خواهند بود.
توصیه‌های ویژه برای حفظ سلامت پوست در دوران نوجوانی
انجام تمرینات منظم ورزشی موجب تسریع و بهبود جریان خون می‌شود که تأثیر مثبتی بر شادابی و طراوت پوست خواهد داشت.
به علاوه، ورزش استرس و بروز آکنه ناشی از آن را کاهش می‌دهد. در واقع کورتیزول یا هورمون استرس بر غدد فوق کلیه تأثیر می‌گذارد و تولید هورمون‌های آندروژن را تحریک می‌کند.
این هورمون‌های مردانه نیز ترشح سبوم را افزایش می‌دهد که بروز جوش‌های پوستی را در پی دارد.
به همین دلیل ورزش تأثیر پیشگیرانه مثبتی بخصوص در این سنین دارد. از نظر تغذیه نیز مصرف فست فودها و شکلات به دلیل تغییرات ناشی از بلوغ و تأثیر آن بر پوست توصیه نمی‌شود.
همچنین برای پیشگیری از عوارض خوراکی‌های با شاخص گلیسمی بالا مانند آرد تصفیه شده، انواع خمیرهای آماده، برنج سفید و... بهتر است غلات سبوس دار و برنج قهوه‌ای در برنامه غذایی جا بگیرد.
میوه‌ها و سبزیجات، خوراکی‌های بدون شکر زیاد و ماهی‌های چرب برای زیبایی پوست نوجوانان بسیار مفید هستند.
پاکسازی پوست، ژست زنانه نیست!
دیگر روزگاری که آقایان تنها با یک صابون معمولی صورتشان را بشویند، گذشته است.
امروزه بررسی‌های مختلف تأیید می‌کند مراقبت‌های پوست و استفاده از محصولات مناسب تنها یک توصیه برای خانم‌ها نیست و آقایان نیز باید توجه جدی به این مقوله داشته باشند.
در این باره پاکسازی یکی از مهمترین توصیه‌هاست زیرا پوست آقایان با آلودگی‌های محیطی، گرد و غبار و مواد شیمیایی ناشی از فعالیت‌های مختلف در تماس است.
البته این اصول کاملاً مشابه خانم‌ها نیست زیرا ساختار پوست آقایان ویژگی‌هایی دارد که نخست باید آنها را شناخت.
