به قلم : محمد رضا دژکام ، روانشناس و مشاور خانواده
تحریریه زندگی آنلاین : در این مقاله قصد دارم درباره موضوعی مهم و فراگیر صحبت کنم به نام بیماری آلزایمر و فراموشی‌های گذرا. مغز انسان مانند سایر اعضای بدن، با افزایش طول عمر و بالا رفتن سن به کاهش سلول‌های مغزی و حجم دچار می‌شود که این فرایند کاملا طبیعی است.
فراموشی‌های گذرا
معمولا مهم‌ترین شکایت بیماران درباره فراموشی، فراموشی‌های خفیف است. علامت و نشانه بارز اغلب بیماران مبتلا به فراموشی اختلال در تمرکز است. یکی از انواع فراموشی‌ها، فراموشی خوش‌خیم است، یعنی با افزایش سن، فراموشی جزئی طبیعی است. یکی دیگر از موارد مهم فراموشی، اختلال در حافظه خلقی بیمار و حالت‌های روحی و روانی مانند افسردگی است که فرد به علت روحیه پایین اغلب به اختلال در تمرکز، استرس زمینه‌ای و عدم ثبت حافظه دچار می‌شود که یادآوری را نیز مختل می‌کند. البته افراد مبتلا به این نوع فراموشی اغلب زندگی طبیعی خود را دارند و اختلال حافظه در فعالیت‌های روزانه آنها تاثیر چندانی نمی‌گذارد.
آلزایمر
شروع علائم و نشانه‌ها معمولا تدریجی است، خود بیمار شکایت چندانی ندارد و اطرافیان او متوجه تغییراتی در رفتارهای فرد مانند کارکرد حافظه و عملکرد شناختی می‌شوند. فاکتور سن در بیماری آلزایمر نقش و تاثیر زیادی دارد. این بیماری در بیشتر موارد در سنین بالا و شروع سالخوردگی دیده می‌شود. بیشتر این بیماران سابقه فامیلی دارند. به زبانی ساده یعنی والدین یا نزدیکان درجه یک آنها به این بیماری مبتلا بودند. درگیری نزدیکان بیمار در سنین بالا تاثیر زیادی در بیماری آنها ندارد و نوع ارثی آن بیشتر زمانی دیده می‌شود که در سنین پایین شروع شده باشد.
برخی عوامل و بیماری‌های زمینه‌ای در ابتلا به آلزایمر نقش تسریع‌کننده دارند: فشارخون بالا، دیابت، تغذیه نامناسب، کارهای پر استرس، مصرف سیگار، الکل و برخی داروها و... . سیر بیماری اغلب آهسته است، ولی با توجه به سن بیمار، بیماری‌های زمینه‌ای، سابقه فامیلی و زمینه درگیری مغزی می‌تواند متفاوت باشد. البته باید توجه داشت که برخی انواع خاص آلزایمر با شرایط ژنتیکی در ارتباط است که باعث درگیری در قسمت‌های خاص مغز می‌شود و ممکن است با علائم و نشانه‌های متفاوتی بروز کند. نکته قابل تامل این است که بیماری آلزایمر با افزایش سن جمعیت در ایران روبه‌رشد خواهد بود و باید از همین حالا آن را جدی گرفت و اصول بهداشتی و پزشکی و قواعد پیش‌گیرانه را مد نظر قرار داد.
بیشتربخوانید:
بیماری آلزايمر از منظر روانشناختي
شروع بیماری
همان‌طور که اشاره شد، بیماری آلزایمر معمولا شروعی تدریجی و نامحسوس دارد و در ابتدا با فراموشی (فراموشی موارد جدید) شروع می‌شود و بیمار حافظه قدیمی خود را دارد که این موضوع باعث تعجب اطرافیان می‌شود. یعنی ممکن است بیمار اتفاق‌ها و حوادث خیلی قدیمی را به‌خوبی به یاد بیاورد، ولی در به یاد آوردن مسائل ساده و حوادث اخیر ناتوان باشد. با افزایش تدریجی فراموشی، خلق‌وخو و رفتار بیمار هم تغییراتی خواهد داشت و نشانه‌هایی مانند استرس، پرخاشگری، افسردگی، بی‌تفاوتی و... بروز می‌کند. در این شرایط، خواب بیمار و تغذیه او نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و در این افراد بی‌خوابی یا پرخوابی یا برعکس شدن ریتم خواب و خواب صبحگاهی و بیداری شبانه بروز می‌کند. بیمار گاهی بی‌اشتها است و گاهی هم به پرخوری دچار می‌شود.
با پیشرفت تدریجی بیماری، فرد در شناخت اطرافیان خود به‌خصوص افرادی که کمتر با آنها در ارتباط است ناتوان می‌شود. همچنین شناخت آدرس و پیدا کردن مسیر محل زندگی یا محل کار برایش دشوار می‌شود. البته این شرایط به شدت و ضعف بیماری بستگی دارد و با توجه به سن و مرحله بیماری کاملا متفاوت است.
از دیگر علائم و نشانه‌های این بیماری می‌توان به کندی حرکات و کاهش وزن اشاره کرد که به‌صورت تدریجی شروع می‌شود و علت عمده آن کاهش سلول‌های مغزی و عضلانی است که با شروع و پیشرفت بیماری خود را نشان می‌دهد، به طوری که فرد خود را کاملا به اطرافیان وابسته می‌داند و نمی‌تواند کارهای روزمره زندگی شخصی را انجام دهد. البته گاهی وقت‌ها بیماری در سطوح خفیف باقی می‌ماند و بیمار می‌تواند زندگی عادی خود را ادامه دهد.
بیشتربخوانید:
مشکلات حافظه و زوال عقل
رازهایی که باید بدانید تا آلزایمر نگیرید!
راهکارهای کاربردی برای درمان بیماری آلزایمر
در ابتدا باید متذکر شوم که در این بیماران ،مهم ترین بخش درمان، پرستاری و مراقبت از آنان است .پرسش شایعی که در این باره مطرح می شود این که آیا این بیماری قابل درمان هست یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش باید بگویم که بله ،بیماری قابل کنترل است و براساس شدت درگیری مغز و شرایط روحی و سایر بیماری های زمینه ای باید برنامه درمانی مناسب لحاظ شود.
" گام اول" : باید بیماری های زمینه‌ای فرد مانند دیابت، فشار خون و یا هر بیماری دیگر با دقت بیشتری درمان گردد چرا که این بیماران اغلب دچار فراموشی و عدم رعایت مسائل قبلی می شوند.
" گام دوم": باید شرایط تغذیه‌ای و محیط زندگی افراد حتماً مناسب‌سازی شود. تغذیه سالم و مقوی همراه با کنترل وعده‌ها و دقت عمل در عدم استفاده از برخی مواد از جمله ادویه جات، مواد قندی، مواد افزودن، مصرف الکل و سیگار بایستی تحت کنترل باشد.
" گام سوم": از حضور پیدا کردن در جمع خانوادگی استرس‌زا و محیط‌های شلوغ و پرازدحام باید پرهیز شود. محیط زندگی برای این افراد باید مناسب سازی شود. استفاده از محافظ در دستشویی و حمام و استفاده از وسایل کمک‌کننده حرکتی مانند عصا در بیمارانی که دچار اختلال تعادل می‌باشند بسیار توصیه می شود.
" گام چهارم": توصیه می کنم که از تغییر فضای خانه این افراد پرهیز کنید. حتی از تغییر دادن دکوراسیون منزل و مواردی که بیمار به آنها از قبل آشنایی کامل دارد باید پرهیز کنید.
" گام پنجم": از بردن بیمار به محیط‌های ناآشنا و یا محیط‌هایی که قبلا شناخت نداشته باید خودداری نمایید، زیرا این افراد عموما در حافظه‌ی جدید مشکل دارند ولی نسبت به حافظه ی قدیمی خود معمولا خوب بوده و در یاد آوری آنها مشکلی ندارند.
" گام ششم": از بحث و مشاجره با بیمار بخصوص در مواردی که ایشان امکان دارد به علت اختلال حافظه دچار مشکل شود پرهیز کنید و بیشتر گوش کردن به حرف‌های او و نه تایید و نه تکذیب مواردی که ایشان اشتباه می‌کنند بایستی رعایت شود.
" گام هفتم": استفاده از خاطرات قدیمی و محیط‌هایی که برای آنان آشنا هستند، دیدن فیلم های خاطره انگیز، گوش کردن به موسیقی‌هایی که بیمار با آنها خاطره دارد، حل کردن جدول و کتاب خواندن بسیار برای این عزیزان مفید و مثبت است.
" گام‌هشتم": برنامه های روزانه، هفتگی و ماهانه را به طور منظم یاد داشت نموده و در معرض دید آنان قرار دهید که به طور دقیق این برنامه‌ها را سعی نمایند که انجام بدهند.
" گام نهم ": بر اساس میزان درگیری بیمار، از درگیری‌های مالی بایستی آنان را دور نگه دارید و از هر گونه داد و ستد‌های مالی به تنهایی و بدون مشورت با اطرافیان بایستی پرهیز نمود.
" گام دهم": درمان‌های دارویی بیمار بسیار مهم و حیاتی است که با نظر پزشک متخصص صورت گیرد و بر اساس علایم بیمار، میزان تحریک‌پذیری و نشانه‌های بالینی همراه، داروهای تجویزی مناسب می‌تواند مفید باشد.
" گام یازدهم": حمایت‌های عاطفی و احساسی خانواده و افراد نزدیک، بخصوص افرادی که از قبل بیمار با آنان ارتباط عاطفی داشته بسیار می‌تواند کمک کننده باشد.
" گام دوازدهم": رعایت بهداشت عمومی و شخصی و ارتباط با همسر بسیار مهم و حیاتی است.
" گام‌سیزدهم ": به یاد داشته باشید که این افراد یادگار روزهای سخت زندگی و تکیه گاه روزگار غریب ما بوده‌اند. پس آنان را درک کنیم و مهربانی به آنان را فراموش نکنیم.
" گام چهاردهم ": به وقت بردن این بیماران نزد پزشک معالج و انجام آزمایش‌ها و موارد تشخیصی و پشت گوش ننداختن باید همیشه مد نظر باشد.
" گام پانزدهم ": پرستاری و نگهداری از این افراد معمولاً باید به صورت اشتراکی باشد و بهتر است که اعضای خانواده با پرستاران کاربلد و با تجربه و دوره دیده به طور متناوب استفاده کنند چرا که پرستاری اگر تنها توسط یک فرد صورت گیرد باعث خستگی پرستار شده و اثرات روانی بدی بر روی بیمار خواهد داشت."
به امید این که با به کار گیری این راهکار ها در روند درمانی بیماران مبتلا به آلزایمر گام های مثبتی بردارید.
