دکتر محمد رضا قرائتی؛ متخصص و جراح کلیه و مجاری ادراری و تناسلی، فلوشیپ فوق تخصصی پیوند کلیه
همراه با ابداع و همگانی شدن هر تکنولوژی جدیدی، همواره نگرانی‌‌هایی هم دربارۀ اثرات سوء این وسایل جدید بر سلامتی انسان مطرح می‌گردد.
مایکروفرها، فلیورها و گوشی‌‌های موبایل نیز از ابتدای ورود به بازار همیشه در معرض این اتهام بوده‌اند.
محققین و دانشمندان نیز بیکار ننشسته و از همان آغاز به بررسی علمی‌و اپیدمیولوژیک افراد و جوامعی پرداخته‌اند که از این تکنولوژی‌های جدید استفاده می‌کنند.
یکی از مشکلات جدی بر سر راه این مطالعات، همین جدید بودن آن‌هاست به طوری که هنوز کمتر از دو دهه از همگانی شدن موبایل می‌گذرد و لذا زمان برای قضاوت درمورد اثرات دراز مدت این وسیله هنوز زود است.
رابطه سرطان بیضه با موبایل
اگر به جستجوی رابطۀ سرطان با موبایل در سایت‌های معتبر مقالات پزشکی (از جمله PubMed) بپردازید، خواهید دید که اغلب مقالات به بررسی رابطۀ موبایل با سرطان مغز و غدد بزاقی پاروتید و بدخیمی‌‌های کودکان پرداخته‌اند، اما در سال‌های اخیر موبایل در معرض دو اتهام جدید نیز قرار گرفته است: یکی ایجاد سرطان بیضه و دیگری ایجاد ناباروری در مردان.
اتهام اول هنگامی‌تقویت شد که در مطالعات اپیدمیولوژیک مشاهده گردید که سرطان بیضه در بیضۀ راست اندکی شایع‌تر از بیضۀ چپ است و چون اغلب افراد جامعه راست دست هستند و موبایل را در جیب راست شلوار یا کیف موبایل را در سمت راست کمربند خود جای می‌دهند، عده‌ای به این فکر افتادند که شاید موبایل در این افزایش شیوع نقش داشته باشد.
اتهام دوم زمانی مطرح شد که مطالعات اپیدمیولوژیک نشان دادند که ناباروری در جمعیت مردان اکثر جوامع رو به افزایش و متوسط تعداد اسپرم در واحد حجم مایع منی در مردان دنیا رو به کاهش است و طبیعی است که در چنین موقعیتی تکنولوژی‌های جدید زندگی امروزی و ازجمله امواج رادیوفرکونسی (مثل امواج موبایل و پارازیت‌های ماهواره‌ای) را یکی از متهمین ردیف اول بدانند.
در اینجا به بررسی صحت وسقم این دو اتهام در کتب و مجلات معتبر پزشکی می‌پردازم.
به طور کلی شانس ابتلای یک مرد به سرطان بیضه در طول عمر 2/. درصد (یعنی یکی از هر 500 نفر) است. اوج شیوع این سرطان در 20 تا 40 سالگی است و یکی از شایعترین سرطان‌ها در مردان جوان است.
در مورد ارتباط موبایل با سرطان بیضه مطالعات معتبر‌اندکی وجود دارد. اگرچه برخی از این مطالعات، موبایل را در‌ایجاد انواعی از سرطان بیضه به ویژه سمینوم مقصر دانسته‌اند اما در مجموع، اکثر مقالات معتبر وجود چنین رابطه‌ای را نشان نداده و خاطرنشان کرده‌اند که برای قضاوت در این زمینه نیاز به مطالعات بیشتر و زمان طولانی‌تری است.
به نظر می‌رسد شیوع بیشتر سرطان بیضه در سمت راست نیز ارتباطی با محل موبایل نداشته و بیشتر به علت شیوع بیشتر بیضۀ نزول نکرده در سمت راست است که یکی از ریسک فاکتور‌های ابتلا به سرطان بیضه است.
تأثیر تلفن همراه بر باروری مردان
برخلاف سرطان بیضه، در مورد نقش موبایل در ایجاد عقیمی‌در مردان مطالعات بیشتری انجام شده و چنین ارتباطی نیز بیشتر اثبات شده است.
در مطالعاتی که در هند انجام شده و نتایج آن در سال 2010 منتشر شده است، دیده شد که در موش‌های نر که به مدت 35 روز، روزی دو ونیم ساعت در مجاورت امواج موبایل از فاصلۀ نزدیک قرار گرفتند، تعداد اسپرم به طور قابل توجهی پایین‌تر آمد.
مطالعات دیگری که در امریکا، انگلستان، لهستان و ژاپن نیز انجام شده است اثرات سوء امواج موبایل بر اسپرم سازی در حیوانات را نشان داده‌اند.
بررسی مشابهی بر روی انسان‌ها نیز انجام شده و نشان داده است که در کسانی که عادت دارند موبایل را روزانه به مدت بیش از 2 ساعت در جیب شلوار خود بگذارند نسبت به کسانی که موبایل را در کیف دستی یا جیب پیراهن خود می‌گذارند، تعداد اسپرم‌ها در واحد حجم مایع منی و همچنین میزان تحرک اسپرم‌ها کمتر است.
اگرچه برخی مقالات نشان داده‌اند که هنوز اثرات موبایل در کاهش اسپرم سازی در انسان را نمی‌توان کاملاً تأیید کرد، اما اغلب مطالعات انجام شده بر روی انسان‌ها و حیوانات، بر کاهش «حرکت» اسپرم‌ها در اثر تماس نزدیک با امواج موبایل صحه گذاشته‌اند.
اثر بر سایر اندکس‌های اسپرم مانند «تعداد» کل اسپرم‌ها، «شکل» اسپرم‌ها و «تعداد اسپرم‌های زنده» در واحد حجم منی نیز در مطالعات مختلف به اثبات رسیده است.
در مورد اینکه امواج رادیوفرکونسی (که امواج موبایل و پارازیت‌های برنامه‌‌های ماهواره‌ای هم از آن جمله هستند) چگونه موجب ناباروری می‌شوند، دلایل مختلفی ارائه شده است از جمله اینکه این امواج خواص ترموژنیک (گرمازایی) دارند و هنگامی‌که به بافت‌های بدن برخورد می‌کنند، بیش از 70 درصد آن‌ها جذب بافت شده و باعث افزایش دما در بافت می‌شوند و آثار سوء افزایش دمای بیضه در اسپرم سازی به اثبات رسیده است. (بیماری واریکوسل و استفادۀ زیاد از سونا نیز با همین مکانیسم موجب ناباروری می‌شوند).
مکانیسم اثبات شدۀ دیگر، تولید رادیکال‌های آزاد توسط امواج رادیوفرکونسی است که باعث تغییرات ساختاری در DNA سلول‌ها (از جمله اسپرم‌ها) می‌شود.
جالب است بدانید که سیستم‌های موبایل جی. اس. ام (که در ایران هم از همین نوع است) اثرات اثبات شده بیشتری در کاهش باروری مردان دارند.
پس به طور خلاصه باید گفت در مورد بروز سرطان بیضه توسط موبایل، هر چند گزارش‌هایی در این باره وجود دارند، اما اغلب مطالعات معتبر نتوانسته‌اند چنین رابطه‌ای را اثبات کنند.
درحالی که در مورد اثرات موبایل بر ناباروری دلایل محکم‌تری وجود دارد و اکثر مطالعات انسانی و حیوانی چنین رابطه‌ای را نشان داده‌اند.
راهکارهای پیشگیری
فعلاً تا زمانی که ارتباط بین استفاده از موبایل با سرطان مغز، بدخیمی‌‌های کودکان، سرطان بیضه و ناباروری با قطعیت رد یا قبول شود، بهتر است در رابطه با موبایل موارد زیر را رعایت کنید:
1- مدت مکالمه با موبایل را به حداقل ممکن کاهش دهید. این توصیه به خصوص در مورد عوارض مغزی موبایل مفید است.
2- تلفن همراه را در جیب شلوار یا کیف کمربند خود قرار ندهید و در صورتی که چاره‌ای جز این کار ندارید، بلافاصله پس از رسیدن به منزل یا محل کار یا سوار شدن به خودرو، آن را از جیب خود خارج کرده و در فاصله‌ای کمی دورتر ازخود قرار دهید.
این توصیه به خصوص در مورد زوج‌های نابارور مهم است.
3- وقتی شمارۀ کسی را می‌گیرید از همان ابتدا گوشی را به سر خود نزدیک نکنید، بلکه صبر کنید تا ارتباط با طرف مقابلتان برقرار شود و سپس برای صحبت کردن گوشی را روی گوش خود قرار دهید.
4- تلفن‌های همراه با میزان جذب اشعه (SAR) کمتر بخرید. این‌اندکس روی جعبه و یا در کاتالوگ گوشی ذکر شده است.
تمام گوشی‌هایی که در امریکا، کانادا و اروپا وارد بازار فروش می‌شوند از این نظر استاندارد هستند.
5- از هدست، هندزفری و بلندگوی موبایل برای صحبت کردن استفاده کنید.
6- چنانچه موبایل همیشه با شماست و زیاد از آن استفاده میکنید، از مواد آنتی‌اکسیدان بیشتری در رژیم غذایی خود استفاده کنید تا تولید رادیکال‌های آزاد را کمتر و آن‌ها را خنثی کند.
چای سبز یکی از منابع غنی آنتی‌اکسیدان است.
