دنيای سلامت
بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی، زمانی می‌توان گفت که یک زوج دارای مشکل ناباروری هستند که 12 ماه یا یک سال از نزدیکی مرتب و منظم بدون پیشگیری آنها گذشته باشد. این بدین معنی است که زوج‌ها خود را بیخودی متحمل هزینه و بررسی‌های تهاجمی نکنند.
مثلا گاها زوجی بعد از شش ماه از ازدواج مراجعه می‌کنند و شکایت از عدم حاملگی همسر دارند. ما به این زوج‌ها توصیه می‌کنیم که بروند و شش ماه دیگر مراجعه کنند. البته در بعضی موارد لازم است بررسی‌ها زودتر از یکسال نیز انجام شوند، که خارج از مقوله این نوشتار است.
ناباروری استرس بزرگ برای خانواده‌ها بخصوص در کشور ما است و زوج‌ها گاها متحمل هزینه زیاد جهت تشخیص و درمان می‌شوند. برای تشخیص و درمان ناباروری در یک زوج، باید از پروتوکول‌های استاندارد استفاده کرد. پیروی از این پروتوکول‌ها هم مقرون به صرفه است و هم زود به تشخیص می‌رسد.
در یک زوجی که با شکایت ناباروری مراجعه می‌کنند، اولین اقدام بررسی مرد است، چون بسیار ساده و کم هزینه است. متاسفانه در کشور ما مثل بسیاری از جوامع دیگر، علل ناباروری را اغلب به گردن خانم‌ها می‌اندازند، ولی باید دانست که علت 50 درصد ناباروری‌ها زن و علت 50 درصد دیگر مرد می‌باشد.
اولین اقدام بررسی در مرد انجام دو مرتبه آزمایش تجزیه منی در یک مرکز با تجربه است. چون نتیجه آزمایش تجزیه منی بسیار متغیر است، حتما باید در دو نوبت به فواصل 4 هفته صورت گیرد. با یک بار آزمایش نمی‌توان در مورد بیمار بودن یا طبیعی بودن مرد قضاوت کرد. قبل از انجام آزمایش منی مرد نباید بمدت سه روز انزال داشته باشد و نمونه تهیه شده باید ظرف یک ساعت مورد مطالعه قرار گیرد.
جهت اطلاع خوانندگان محترم، در آزمایش تجزیه منی به دو نکته باید توجه داشت، کمیت و کیفیت اسپرم. کمیت اسپرم همان تعداد اسپرم است، ولی آن چیزی که اهمیت زیادی دارد کیفیت اسپرم است. اسپرم باید حرکت و شکل طبیعی داشته باشد. اگر مردی صد میلیون اسپرم داشته باشد ولی اسپرم‌ها فاقد حرکت باشند، نابارور خواهد بود.
طبق معیارهای سازمان بهداشت جهانی، یک آزمایش تجزیه منی طبیعی باید دارای خصوصیات زیر باشد
حداقل حجم آن دو میلی‌لیتر باشد.
ظرف 60 دقیقه پس از انزال از حالت انعقادی خارج شود.
pH آن مساوی یا بیش از 2/7 باشد.
تعداد اسپرم‌ها مساوی یا بیش از بیست میلیون در میلی‌لیتر باشد.
تعداد کل اسپرم‌ها بیش از 40 میلیون در یک بار انزال باشد.
ظرف 60 دقیقه پس از انزال 50 درصد اسپرم‌ها حرکت سریع و رو به جلو داشته باشند.
بیش از 75 درصد اسپرم‌ها زنده باشند.
بیش از 30 درصد اسپرم‌ها شکل طبیعی داشته باشند.
تعداد گلبول‌های سفید در مایع منی کمتر از یک میلیون در یک میلی‌لیتر باشد.
یک مرد نابارور ممکن است در یک یا چند مورد از موارد فوق مشکل داشته باشد. اگر مردی در آزمایش تجزیه منی مشکل دارد، باید از نظر علل آن بررسی شود. شایع‌ترین علت، وجود واریکوسل بیضه است. تشخیص واریکوسل با معاینه و سونوگرافی از بیضه‌ها است.
اگر واریکوسل وجود داشته باشد، بهتر است بیمار عمل جراحی شود. یکی دیگر از علل ناباروری در مردان، کم کاری ثانویه بیضه است که در آن بعلت کم کاری غده هیپوفیز، بیضه‌ها در تولید اسپرم مشکل پیدا می‌کنند. کم کاری ثانویه بیضه را با یک آزمایش ساده می‌توان تشخیص داد.
یکی از علل مهم و شایع کم کاری ثانویه بیضه‌ها در جامعه ما مصرف مواد مخدر است. مشکل در مواردی است که مرد دارای اسپرم نیست و تعداد اسپرم‌ها صفر گزارش شده است که در اصطلاح به آن آزواسپرمی می‌گویند. در این موارد باید هر چه سریع‌تر مشخص کرد که علت فقدان اسپرم انسداد در مسیر عبور آن است (آزواسپرمی انسدادی) یا بیضه‌ها اسپرم تولید نمی‌کنند (آزواسپرمی غیر انسدادی).
با آزمایش خون، سونوگرافی و نمونه‌برداری از بیضه‌ها می‌توان به تشخیص رسید. در مردانیکه دارای آزواسپرمی انسدادی هستند، در صورت امکان باید با جراحی انسداد را برطرف کرد و گرنه باید از بیضه‌ها اسپرم را تهیه و لقاح مصنوعی انجام داد. در مواردیکه علت آزواسپرمی عدم تولید اسپرم توسط بیضه‌ها است، کار مشکل‌تر می‌شود.
در اکثر موارد اینگونه بیماران غیر قابل درمان هستند، ولی در تعداد اندکی از موارد نیز می‌توان با تجویز دارو بیضه را تحریک کرد تا اسپرم تولید کنند. یکی از دلایل آزواسپرمی غیر انسدادی، عدم نزول دو طرفه بیضه است که به موقع جراحی نشده و یا اصلا جراحی نشده است. گاها علت ناباروری وجود اختلال در انزال مثل عدم انزال است.
بعضی از بیماری‌ها در مردان سبب می‌شوند که مرد یا دچار عدم انزال شود و یا اینکه دچار انزال پسگرد شود. شایع‌ترین آنها آسیب به نخاع شوکی مثل قطع نخاع و بیماری دیابت است. درمان اینگونه بیماران نسبتا مشکل است. باید با استفاده از روش‌هائی، اسپرم را در این مردان تهیه و لقاح مصنوعی انجام داد.
در انزال پسگرد، پس از انزال مایع منی وارد مثانه می‌شود. ادرار موجود در مثانه بسرعت سبب آسیب به اسپرم‌ها می‌شود. برای تهیه اسپرم در این مردان از تمهیدات بخصوص می‌توان استفاده کرد. بعضی از موارد عدم انزال به دارودرمانی خوب پاسخ می‌دهند و بیمار می‌تواند از راه طبیعی بچه‌دار شود.
