امید صالحیان؛ كارشناس ارشد فیزیولوژی ورزش
بسیاری از مصرف‌كنندگان جوان به عوارض خطرناك این داروها بر روی سلامت فكر نمی‌كنند. آنها به تنها چیزی كه می‌اندیشند سود و نفع این كار است. با این حال حتی اگر با مصرف استروئید بتوان به نتیجه دلخواه رسید، حداقل یكی از عوارض منفی این داروها در هر ورزشكار مصرف كننده بالاخره بروز خواهد كرد.
اگر خوش شانس باشید این عوارض ممكن است نسبتا جزئی و خفیف باشد؛ مانند آكنه (جوش)، ریزش موی سر یا عقیمی موقت. عواقب وخیم‌تر شامل بیماری قلب یا حملات جنون است. مشكل اینجاست كه برخی از عوارض این داروها بر روی سلامتی جسمی و روانی هنوز مشخص نشده است.
زنان و نوجوانانی كه استروئید مصرف می‌كنند دچار برخی عوارض درازمدت می‌شوند و متاسفانه بعضی از آنها به طور دائم باقی می‌مانند.
عوارض جانبی كوتاه مدت استروئیدها در ورزشكاران مرد در اكثر موارد قابل بازگشت بوده و به محض قطع مصرف دارو، برطرف می‌شوند. اگرچه در نگاه اول این موضوع تا حدودی جای خوش‌بینی دارد، ولی اكثر صاحبنظران عقیده دارند كه بیشتر مصرف‌كنندگان استروئید اعتیاد روانی پیدا می‌كنند.
عوارض جسمی
عوارض و عواقبی كه معمولا به دنبال مصرف نابجای استروئیدهای آنابولیك گریبانگیر افراد مصرف‌كننده می‌شوند، عبارتند از:
1- شكل ظاهری و فیزیك بدنی ورزشكار
2- شایع‌ترین عارضه جانبی مصرف استروئیدهای آنابولیك در میان ورزشكاران، ایجاد پوستی چرب و دارای آكنه (جوش روی پوست) می‌باشد كه ممكن است اثر این جوش‌ها پس از بهبودی بر روی پوست باقی بماند. عارضه‌ی دیگر، تغییرات رشد موها بوده كه به صورت افزایش موهای تنه و طاسی زودرس مردانه ظاهر می شود.
بزرگی پستان‌ها در مردان یا كوچك شدن بافت پستان در زنان نیز از اثرات جانبی ناخواسته می‌باشد. خطرناك‌ترین عارضه‌ی مصرف استروئیدها در درازمدت (بخصوص در دوران قبل از بلوغ و یا اول نوجوانی)، بسته‌شدن زودرس صفحات رشد استخوان‌های دراز است، به طوری كه قد شخص در بزرگسالی كوتاه‌تر از حد مورد انتظار خواهد بود.
2- آسیب‌های وارده به عضله و استخوان
آسیب‌هایی كه در اثر مصرف استروئید به عضلات و استخوان‌ها وارد می‌شود، دقیقا به همان صورتی است كه در ورزشكاران قدرتی به دنبال فعالیت جسمی شدید و تمرینات سنگین ایجاد می‌شود، مثلا در مصرف‌كنندگان استروئید آنابولیك احتمال پارگی تاندون‌ها افزایش می‌یابد. گزارشات موجود حاكی از آن است كه با مصرف استروئیدهای آنابولیك، توده‌ی عضلانی افزایش یافته و در نتیجه در محل اتصال عضله به استخوان آسیب‌هایی رخ می‌دهد.
3- عقیمی و نازایی
مصرف استروئید در مردان همانند قرص ضد حاملگی در زنان عمل می‌كند. مصرف هورمون‌های جنسی صناعی، روند هورمون‌های طبیعی بدن را برهم می‌زند. بسیاری از مصرف‌كنندگان استروئیدهای آنابولیك می‌گویند كه میل جنسی آنها در ابتدا زیاد شده، ولی به دنبال مصرف طولانی مدت، كاهش یافته است.
اكثر ورزشكاران كه مقدار زیادی استروئید آنابولیك مصرف می‌كنند، در طی مصرف و گاهی پس از قطع آن شاید برای شش ماه یا بیشتر قدرت تولید مثل خود را از دست داده و عقیم شوند. برخی مطالعات بیان می‌كنند كه مصرف درازمدت استروئیدها باعث نازایی دائمی می‌شود. یك علت شایع و معمول عقیمی ورزشكاران، كوچك شدن بیضه‌ها در اثر مصرف استروئید است.
4- ریزش موی سر و طاسی
مصرف استروئیدها به علت تشكیل ماده‌ای به نام «دی هیدروكسی تستوسترون» سبب ایجاد طاسی و ریزش موی سر می‌شود. این امر به خصوص در افرادی كه مستعد طاسی هستند، مشاهده می‌شود.
5- بیماری‌های قلبی
مصرف نابجای استروئیدها برای مدت طولانی، احتمال بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. تغییرات ایجاد شده در بدن ورزشكار كه او را مستعد بیماری‌های قلبی می‌كند، عبارتند از:
تغییر سطح چربی خون: مصرف استروئیدها موجب كاهش یكی از انواع چربی‌های خون به نام HDL (كلسترول خوب) می‌شود كه این عمل باعث تحریك كبد برای تغییر در سطح چربی‌های خون می‌گردد. این حالت سبب افزایش LDL جهت جبران HDL و افزایش كلسترول تام خون می‌گردد كه عامل مهمی در سكته قلبی است.
عدم تحمل گلوكز: مصرف استروئیدها، تنظیم مقدار انسولین را برهم زده، مقدار تولید آن را بالا می‌برد. این داروها از طریق تاثیر بر روی انسولین، خطر بروز بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهند.
افزایش فشارخون: مصرف استروئیدها سبب بالا رفتن فشارخون بیش از حد نرمال می‌شود.
تغییرات بافت قلب: ورزش سبب افزایش اندازه‌ی قلب می‌شود كه این امر به نوبه خود نه تنها خطرناك نیست، بلكه سبب خون‌رسانی بیشتر به عضلات می‌شود، اما وقتی قلب به علت بیماری و یا مصرف دارو بزرگ می‌شود كارایی آن پایین می‌آید.
6- سكته مغزی
یكی دیگر از عوارض خطرناك مصرف استروئیدها، تشكیل لخته خون در مغز است كه سبب بروز سكته مغزی در ورزشكاران می‌شود. این مورد نیز بسیار شایع است.
7- سرطان
مصرف استروئیدها در زنان سبب ایجاد سرطان رحم، تخمدان و سینه و در مردان سبب ایجاد سرطان پروستات می‌شود.
همچنین استروئیدها بر روی كار كبد تاثیر منفی شدید می‌گذارند، زیرا كبد محل اصلی سوخت و ساز در بدن است و وظیفه دارد استروئیدها را از بدن برداشته و آنها را تخریب نماید. این عمل به مرور زمان سبب انسداد مجاری و اختلال عملكرد كبد شده و به بروز بیماری‌های یرقان (زردی)، سرطان كبد و هپاتیت می‌انجامد.
سرطان كبد شایع‌ترین عارضه مصرف استروئیدها است.
عوارض روانی
مصرف استروئیدها سبب افزایش حالت‌های تهاجمی، رفتارهای خشن، خشم و رفتارهای ناهنجار اجتماعی می‌شود. این خشم و عصبانیت غیرطبیعی موجب برهم خوردن روابط دوستی، بروز خرابكاری و رفتارهای غیرقابل كنترل در فرد می‌شود.
قطع دارو كه باعث افت شدید شرایط بدنی می‌شود، به ایجاد احساس سرخوردگی و افسردگی شدید می‌انجامد.
