دكتر جلال جلال‌شكوهی؛ رادیولوژیست، دبیر انجمن رادیولوژی ایران
رادیولوژی از دو كلمه رادیو Radio به معنی موج تابش یا اشعه ولوژی یا لوگوس Logus یعنی بیان تشكیل شده است یعنی مطالبی كه از زبان اشعه بیان می‌شود كه عبارت از تصویری می‌باشد كه با اشعه ایكس تهیه می‌گردد. اشعه ایكس تا زمان كشف آن توسط دكتر ویلیام كنراد رونتگن در سال 1895 اشعه‌ای مجهول بود در حالیكه امروز یك شاگرد دبیرستانی هم می‌داند كه اشعه ایكس جزو اشعه‌های كاتدیك بوده وخواص آن كاملا برای انسان شناخته شده است.
اشعه ایكس از تمام مواد از گاز، مایع و جامدات عبور كرده و البته هر چه جامدات دارای عدد اتمی بالائی باشند كمتر اشعه را عبور می‌دهند مثلا سرب پرده حاجب خوبی است كه می‌تواند جلو عبور اشعه را بگیرد لذا در اطاق‌های اشعه به منظور حفاظت لای دیوارها از ورقه‌های سرب نازك استفاده می‌شود.
دستگاه‌هایی كه در رادیولوژی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از رادیولوژی ساده معمولی برای تهیه تصویر ریه و استخوان و... ، رادیولوژی دیژیتال كه عمدتا برای آنژیوگرافی استفاده می‌شود و دستگاه سیتی‌اسكن برای تهیه تصاویر دیژیتال مقطعی كه بدن را از نظر تصویری عین كالباس به ورقه‌هائی تقسیم می‌نماید.
عبور اشعه ایكس از بدن ایجاد درد و خونریزی نمی‌كند ولی بدون ضرر هم نیست اما در حد استانداردهای پزشكی و رادیولوژی و با مراقبت متخصص رادیولوژی و تكنسین‌ها، بدون ضرر یا كم ضرر هستند اما در مقادیر زیاد می‌تواند منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیر روی بدن شود.
رادیولوژی در كجا كاربرد دارد؟
امروزه رادیولوژی جزو جدا نشدنی از هر بیمارستان، درمانگاه و اماكن درمانی می‌باشد.
رادیولوژی امروزه سه نوع كاربرد دارد: تشخیصی، درمانی و مصارف صنعتی.
كاربرد تشخیصی: منظور كشف بیماری‌ها، شكستگی‌ها و استفاده‌های كنترلی در بعضی درمان‌هاست كه با كمك آن می‌توان بیمار را از طریق سوزن و لوله باریك جراحی نمود.
كاربرد درمانی: منظور اشعه درمانی یا رادیوتراپی برای ریشه كن كردن تومورها و سرطان‌هاست كه در آن مقدار بیشتری اشعه نسبت به رادیولوژی تشخیصی نیازمند است.
مصارف صنعتی: در صنعت با اجسام بی‌روح و بی‌زندگی همراه هستیم.
مثلا كنترل ضخامت جوشكاری لوله‌ها، كنترل صدمات موتورهای جت، كنترل چگونگی سكه‌های قدیمی یا رادیوگرافی از یك تابلو نقاشی برای تحقیق سلامت لایه‌های رنگ یا كاموای «بوم» تابلو و حتی تعیین سن و جنس جسد مثلا مرد نمكی شماره 4 شهرستان زنجان كه بتوسط اینجانب در مركز جام جم تهران بررسی شد.
نسل‌های مختلف سی‌تی اسكن اشعه ایكس، اسپیرال هلیكال، یك ردیف یا 64 یا 128 ردیف همه با فعالیت مهندسی پزشكی و تكامل این تجهیزات پزشكی به موازات اختراعات فیزیك و مكانیك بوجود آمده است. رادیولوژی رشته‌ای منحصر بفرد است بطوری كه یك رادیولوژیست بایستی كمی فیزیك، شیمی، بیولوژی، داروشناسی و مهندسی پزشكی هم بداند وگرنه كلاهش پس معركه است !!!
رادیولوژیست كیست؟
رادیولوژیست پزشكی است پس از گذراندن دوره پزشك عمومی، در رشته تخصص رادیولوژی به تحصیلات خود ادامه داده است. رادیولوژیست ضمن داشتن اطلاعاتی از بیماری‌ها، بروز علائم تظاهرات آنها و تطابق آنها با اطلاعات تصویری و همچنین با انطباق بالینی، برای بیمار تشخیص‌های ممكن را بررسی كرده و یك تشخیص محتمل‌تر را برای پزشك معالج مطرح می‌نماید لذا بر خلاف آزمایشگاه پاراكلینیك یا جزو افراد موازی بالینی نبوده بلكه رادیولوژیست در بالین بیمار قرار دارد و در تیم پزشكی معالج نقش مهمی را بازی می‌كند.
بطوریكه امروزه كه رادیولوژیست‌ها در برخی موارد (بعنوان مثال رادیولوژی اینترونشنال) كار درمانی هم می‌نماید اصلا نمی‌توان رادیولوژی را پاراكلنیك نامید.
رادیولوژیست‌ها مشاور پزشكان بالینی در امور تشخیصی بوده و رادیولوژیست اینترونشنال در امر درمان بیمار نیز دخالت مستقیم دارد كه با هزینه كمتری و تهاجم كمتری بیماری را درمان می‌نماید و او را از یك جراحی بزرگ و خطرات آن نجات می‌بخشد و این خود پس انداز پول برای بهداشت كشورها و دولت‌هاست. البته یار و یاور رادیولوژیست، در قسمت تهیه تصاویر تكنیسین‌های رادیولوژی هستند كه با دانش خود، امكان تشخیص صحیح توسط رادیولوژیست را فراهم می‌نمایند.
چرا دستگاه‌ها و بعضی آزمایشات رادیولوژی گران هستند؟
البته این گرانی مربوط به كشورهای خارج می‌باشند چون اگرچه دستگاه‌های گران مثل سی تی اسكن و MRI را در ایران درست به همان قیمتی می‌خریم كه یك رادیولوژیست آلمانی یا آمریكایی می‌خرد یك میلیون تا یك و نیم میلیون دلار ولی فروش خدمات، در ایران به مراتب ارزان تر است یعنی مورد MRI در ایران برابر 85 تا 95 دلار بوده ولی در كشورهای خارج از 400، 600 تا 1200 دلار هزینه تهیه آنهاست.
این دستگاه‌ها و خدمات اگرچه هم خیلی گران باشند، چون زودتر به تشخیص می‌رسند و بیمار معطل نشده و در بیمارستان بستری نمی‌شود و برای تشخیص كارهای تهاجمی و سخت روی آنها انجام نمی‌شود لذا با هزینه كمتر مادی و با ارزش های معنوی بالایی نتیجه‌گیری می‌نماید لذا مقبول می‌افتند. البته وجود این دستگاه‌ها، بعضی پزشكان را به تنبلی می‌كشانند انگشت شمار كه بجای معاینه خوب و كامل می‌گویند حالا برو یك MRI بگیر بیار تا مشاهده كنیم چی داری و چكار باید كرد و یا با مشاهده یك MRI بلافاصله بدون تطابق بالینی می‌گویند بستری بشوید تا جراحی انجام بدهیم.
پرداخت هزینه‌های رادیولوژی جبر زمان است مثلا روزی اتومبیل نداشتیم و پول بنزین نمی دادیم و بجای آن علف و جو می‌خریدیم و كمی هم ورزش می‌كردیم اما حالا نمی‌شود با اسب از میدان را ه آهن به تجریش رفت پس بنزین لازم است، تلویزیون نداشتیم و پول برق نمی‌دادیم و اعصاب و خوابمان راحت بود و اخبار سینه به سینه و دهن به دهن پخش می‌شد اما حالا داریم و بایستی پولش را هم بدهیم و بد و خوبی‌هایش را استفاده یا تحمل نماییم.
روش‌ها و دستگاه‌های رادیولوژی چیستند؟
با كشف و دخالت انرژی‌های دیگری به جز از اشعه ایكس مانند اولتراسوند یا مافوق صوت، اشعه مادون قرمز یا فراسرخ، ماوراء بنفش یا اولتراویولت، لیزر، امواج رادیوئی طول موج كوتاه و سر انجام انرژی مغناطیسی دیگر اسم رادیولوژی تنها بسنده نبود لذا گفتند رادیولوژی و تصویرگیری Radiology and imaging قبل از بحث در مورد دیسیپلین‌ها و انواع دستگاه‌های تصویرگری باید گفت رادیولوژی قدیمی در حال حاضر 3 شاخه شده است كه شاخه اول آن همین است كه صحبت می‌شود. شاخه دیگر به عنوان پزشكی هسته‌ای یك نوع تصویرگیری با اطلاعات اختصاصی بیشتر و ولی با آناتومی یا توضیحات تشریحی كمتر می‌باشد كه مجدداً در رشته CT-PET با رادیولوژی ما مخلوط شده است. اطلاعات این دو رشته مكمل هم می‌باشند. قسمت سوم عبارت از رشته رادیوتراپی است كه كار آن تاباندن اشعه‌ای قوی و طولانی بر روی سرطان‌هاست تا آنها را كوچك كرده و از بین ببرد در حالی كه این مقدار اشعه را در بخش تشخیصی به كار نمی‌بریم و مجاز به كاربرد هم نیستیم. این رشته نیز مجددا در قسمت چاقوی گاما مجددا به ما نزدیك شده است. چون به طور معمول نیز ما تشخیص نداده آنها نمی‌توانستند درمان نمایند و یا برای شتاب‌دهنده خطی و درمانگر خود بایستی از اطلاعات تصویری ما استفاده نمایند تا تومور هر چه بیشتر اشعه بخورد ولی نسوج سالم كمتر. با تمام استفاده‌های بشر از اشعه ایكس پزشكی هنوز تابش طبیعی اشعه از كیهان و محیط بیشتر از پزشكی می‌باشد.
