زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر جلال جلال شكوهی

امروز هیچ بیمارستان و كلینیكی را نمی‌توان بدون رادیولوژی فرض كرد. دقیقاً دو ماه پس از كشف اشعه ایكس توسط دكتر ویلیام كنراد رونتگن، فیزیكدان آلمانی، اولین دستگاه رادیولوژی در درمانگاهی شروع به تهیه عكس از استخوان‌های آسیب‌دیده كرد. در سال 1895 میلادی، اشعه ایكس به جامعه علمی معرفی شد و اولین عكس رادیولوژی از دست خانم  برتا ‌رونتگن، همسر فیزیكدان آلمانی، تهیه شد كه در موزه مونیخ نگهداری می‌شود.

امروز حدود 115 سال و نُه ماه از كشف اشعه ایكس می‌گذرد و چون ماهیت آن در ابتدا معلوم نبود، به‌نام اشعه مجهول نامگذاری شد. ولی امروز همه ما می‌دانیم كه در طیف امواج الكترومغناطیسی چیزی است شبیه ذرات نور یا فوتون. آقای رونتگن كه استاد انستیتو فیزیك ورزبورگ بود، در 30 ژوییه 1896، اولین مقاله مهم اشعه ایكس را در مجله معتبر «nature» به چاپ رساند.

اولین پزشكان یا حكمایی كه از رادیولوژی استفاده كردند، ارتوپدها، شكسته‌بندها و نظاره‌گر آنها از جمله آناتومیست‌ها یا تشریح‌دانان بودند. رادیولوژیست‌ها امروزه در بخش‌های خود نه تنها از اشعه ایكس، بلكه از انرژی‌های دیگری برای تشخیص‌های پزشكی و گاهی برای درمان‌ از آنها استفاده می‌كنند. انرژی‌های مورد استفاده دیگر عبارتند از: مافوق صوت یا اوالتراسوند، امواج رادیوفركانس، شبیه موج FM رادیویی، انرژی مغناطیسی و به‌ندرت امواج مادون قرمز و لیزر.

اشعه ایكس

این امواج شبیه ذرات نور بوده و استفاده‌های بدون كنترل از آن زیان‌بخش خواهد بود. این انرژی اگر توسط پزشك استفاده و كنترل گردد، مهارشدنی است؛ در غیر این صورت ممكن است زیان‌های جبران نشدنی به بار آورد. استفاده از هر مقدار از این اشعه زیان بخش است، اما چون تماس با مقدارهای كم و سودبخش اشعه ایكس به تشخیص كمك می‌كند، در شرایط كنترل‌شده استفاده از آن مجاز می‌باشد.

از اشعه ایكس در رادیوگرافی معمولی، رادیوگرافی دیجیتال، ماموگرافی با اشعه ایكس، بررسی تراكم استخوان و سی‌تی‌اسكن اشعه ایكس، انواع آنژیوگرافی با اشعه ایكس استفاده می‌شود. بعضی آنتی‌اكسیدان‌ها می‌توانند زیاده‌های اشعه ایكس را در بدن كاهش دهند؛ مانند انگور و میوه‌های دارای ویتامین ‍C، ویتامین‌های A, E, C، داروهایی مانند رانی‌تیدین و سایمیتیدین و ... . از عوارض اشعه ایكس می‌توان به ایجاد سرطان، كم خونی‌ها ، آنومالی‌های جنینی و در موارد حادتر مرگ موجود زنده اشاره كرد؛ ولی اصولاً دریافت اشعه زیان‌بخش از طبیعت به‌مراتب بیشتر از كارهای پزشكی است.

ما اشعه كیهانی را از فضا، امواج رادون را از سنگ و بتن و آجر و احیاناً صنایع امروز دریافت می‌كنیم. به جرات می‌توان گفت تا وقتی كه تحت نظر پزشك قرار دارید و با صلاحدید آنها رادیوگرافی و حتی رادیوتراپی می‌شوید، نگران عوارض آن نباشید؛ زیرا آنها كنترل می‌شوند و از بعضی عوارض اشعه در جهت نفع بیمار استفاده می‌‌گردد. مانند از بین بردن سلول سرطانی با امواج اشعه ایكس، اشعه گاما، اشعه آلفا یا بتا و حتی امواج رادیوم و یا شتاب‌دهنده خطی.

انرژی اولتراسونوگرافی

 از امواج سونوگرافی برای تشخیص سلامت جنین، مادر، دستگاه تناسلی داخلی مردانه و زنانه، بررسی شكل و سلامتی احشای داخلی، مغز نوزاد، حركت خون داخل عروق و قلب و بررسی سلامت خون یا رگ‌ها و نیز بعضی موارد درمانی می‌توان استفاده كرد.

امواج سونوگرافی در حد تشخیص‌های پزشكی برای انسان و جنین ضرری ندارد، ولی در سطوح درمانی و زیاده‌روی در مصرف، نوعی از اولتراسوند كه از نوع  Pulsed یا ضربان‌دار در ضمن درمان‌های اولتراسونیك استفاده می‌شود، می‌تواند مضر باشد كه در این مرحله مانند رادیوتراپی اشعه ایكس بوده و عملاً برای از بین بردن سلول سرطانی و یا گرم كردن عضو بكار می‌رود و زیر نظر پزشك مسؤول قابل قبول خواهد بود.

سونوگرافی حتی در مقیاس‌های سه بعدی و چهاربعدی اگر سنجیده و با اندیكاسیون‌های مجاز پزشكی صورت بگیرد، هیچ‌گونه ضرری برای انسان و جنین نخواهد داشت؛ اما بایستی در بررسی‌های سه بعدی پزشكان باید دوره‌های تكمیلی اختصاصی را گذرانیده باشند. در بررسی عروقی و گردش خون، مهارت‌های خاصی با سونوگرافی مورد نظر است كه با پدیده داپلر تعریف می‌گردد. در نجوم و ریاضیات وقتی كهكشانی از ما دور می‌شود، به رنگ قرمز و وقتی نزدیك می‌شود به‌رنگ آبی به ثبت می‌رسد، اما در داپلر عروقی برعكس نجوم است و اگر خون به طرف ما بیاید، سرخ و سرخرگ و اگر دور ‌شود، آبی یا سیاهرگ باشد.

با دیدن رنگ و محاسبه شدت جریان خون و چگونگی عبور خون از تنگی‌ها و گشادی‌های رگ‌ها بیماری‌های قلبی و عروقی تشخیص داده می‌شود. سن جنین و سلامتی او با تقریب‌های علمی مورد بررسی قرار گرفته و به ثبت می‌رسد. امروزه در مجامع علمی پیشرفته بعضی از بیماری‌های جنینی قابل تشخیص زودرس و حتی در شكم مادر قابل درمان و جراحی هستند. اولتراسوند وسیله‌ای كم ضرر و حتی بی‌ضرر در مراحل تشخیص‌های رادیولوژی است؛ به‌شرط آنكه تحت كنترل رادیولوژیست یا پزشك متخصص انجام شود.

 رادیوفركانس

این امواج بدون اینكه دیده شود یا به‌حساب آیند، اخیراً در رادیولوژی استفاده می‌شوند. بیشترین مورد استفاده از امواج رادیو فركانس كه شبیه امواج FM رادیو هستند در داخل دستگاه MRI می‌باشد كه عامل تحریك پروتون‌های بدن انسان و گرفتن جواب از آنها در خلق تصاویر است...