دكتر محبوبه حسینی؛ فوق تخصص غدد
گلوكز (قند خون)، سوخت متابولیك اجباری مغز در شرایط فیزیولوژیك به شمار می‌رود. هر چند دیگر اعضای بدن می‌توانند علاوه بر گلوكز از اسیدهای چرب نیز به منظور تولید انرژی استفاده كنند. ولیكن مغز نمی‌تواند گلوكز را تولید كند و گلیكوژن را تنها برای حمایت چند دقیقه‌ای ذخیره می‌كند.
بنابراین تأمین مداوم گلوكز ضرورت دارد كه توسط انتشار تسهیل شده از خون شریانی به سلول‌های مغز انتقال می‌یابد. هنگامی كه غلظت گلوكز به زیر محدوده فیزیولوژیك افت می‌كند، انتقال گلوكز از خون به مغز، برای متابولیسم و تولید انرژی مغزی كافی نخواهد بود.
بنابراین، تعجبی ندارد كه مكانیسم‌های فیزیولوژیك اضافی از بروز هایپوگلایسمی جلوگیری كنند یا آن را به سرعت تصحیح نمایند. بدین ترتیب كه وقتی سطح گلوكز به محدوده هایپوگلایسمی نزدیك و در نهایت این محدوده می‌ر‌سد، نوعی توالی مشخص، موسوم به پاسخ‌های تنظیم متقابل هورمونی رخ می‌دهد. گلوكاگن اولین و مهم‌ترین این هورمون‌ها به شمار می‌آید كه با مكانیسم‌هایی سعی در افزایش سطح گلوكز خون دارد.
اپی‌نفرین نیز می‌تواند نقش مهمی در پاسخ حاد به هایپوگلایسمی، بخصوص در موارد ناكافی بودن گلوكاگن ایفا كند.هنگامی كه هایپوگلایسمی به طول می‌انجامد، هورمون رشد و كورتیزول نیز، مصرف گلوكز را كاهش می‌دهند و از تولید آن حمایت می‌كنند.
تظاهرات بالینی
نشانه‌های هایپوگلایسمی را می‌توان به دو گروه، شامل پاسخ‌های نروگلیكوپنیك و نروژنیك (اتونوم) تقسیم‌بندی نمود. نشانه‌های نروگلیكوپنیك، ناشی از اثر مستقیم محرومیت گلوكز نرونی در سیستم عصبی مركزی می‌باشد. این موارد عبارتند از: تغییرات رفتاری، گیجی، ضعف، تشنج، از دست دادن هوشیاری و در صورت شدید بودن و طولانی شدن هایپوگلایسمی، بروز مرگ، اجتناب ناپذیر است.
پاسخ‌های اتونومی ناشی از هایپوگلایسمی عبارتند از: نشانه‌های آدرنرژیك نظیر طپش قلب، لرزش دست‌ها، اضطراب و نیز نشانه‌های كولینرژیك از قبیل تعریق، گرسنگی و پارستزی. علائم شایع هایپوگلایسمی عبارتند از: رنگ پریدگی و تعریق شدید، ضربان قلب و فشار خون سیستولی به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد، اما ممكن است این یافته‌ها بارز نباشند. تظاهرات نروگلیكوپنیك برخلاف غیر اختصاصی بودن، از علائم ارزشمند محسوب می‌شوند. نقایص كانونی نرولوژیك گذرا، گاهی رخ می‌دهند.
تشخیص
علائم هایپوگلایسمی غیراختصاصی هستند و در بین افراد مختلف متفاوتند و از زمانی به زمان دیگر، در یك فرد خاص نیز می‌توانند متفاوت باشد. بنابراین اگرچه شرح حال از اهمیت اساسی در تشخیص هایپوگلایسمی برخوردار است اما آن را نمی‌توان تنها براساس علائم و نشانه‌‌ها تشخیص داد.
همچنین تشخیص هایپوگلایسمی را نباید تنها براساس سنجش قندخون بنا نهاد مگر آن كه سطح آن بسیار پایین باشد. لذا جهت تشخیص هایپوگلایسمی، تریاد وپیل كه شامل علائم ناشی از هایپوگلایسمی، سطح گلوكز خون پایین (كمتر از
mg/dl 54) و رفع علائم وقتی سطح گلوكز خون افزایش می‌یابد، لازم است عموما غلظت گلوكز وریدی اگر بالای mg/dl 70 باشد نرمال در نظر گرفته می‌شود، mg/dl 70- 54، مشكوك است و كمتر از mg/dl 54 موید هایپوگلایسمی است.
علل: هایپوگلایسمی به دو نوع بعد از غذا خوردن و یا ناشتا گروه‌بندی می‌شود با این حال هایپوگلایسمی در زمینه بالینی بیشتر به دلیل درمان دیابت ایجاد می‌شود.
هایپوگلایسمی بعد از غذا خوردن تنها بعد از وعده‌های غذایی رخ می‌دهد و در كودكان مبتلا به نقایص آنزیمی نادر و خاص از متابولیسم كربوهیدرات مثلا در عدم تحمل فروكتوز ارثی و گالاكتوز رخ می‌دهد. همچنین در برخی افراد كه تحت عمل جراحی معده قرار گرفته‌اند نیز دیده می‌شود. ولی علل متعدد باعث ایجاد هایپوگلایسمی ناشتا می‌شوند كه عبارتند از: داروها بالاخص داروهای استفاده شده در دیابت، مصرف الكل، سپسیس، نارسایی كبدی، قلبی و كلیوی، نقایص اندوكرین، تومورهای سلول‌های غیر بتاو هایپرانسولمین اندروژن.
رویكرد به بیمار
علاوه بر تشخیص و تایید هایپوگلایسمی و در اغلب موارد درمان فوری، تشخیص مكانیسم هایپوگلایسمی به منظور انتخاب درمانی كه بتواند از بروز هایپوگلایسمی راجعه جلوگیری كند یا آن را به حداقل برساند ضرورت خواهد داشت. لذا در صورتی كه مشكوك به هایپوگلایسمی هستیم ابتدا در صورتی كه بیمار مبتلا به دیابت است باید رژیم درمانی وی را اصلاح نماییم و وی را پی‌گیری كنیم.
ولی اگر دیابتی نیست ابتدا باید علل مسبب هایپوگلایسمی مانند بیماری شدید كبدی، كلیوی، قلبی، سپسیس تومورهای غیر بتاسل و داروها را رد كنیم و در صورت وجود نیز آنها را درمان نماییم ولی در صورتی كه بیمار هیچ یك از موارد فوق را نداشت باید با توجه به میزان قند خون وی و در صورت نیاز انجام تست‌های اختصاصی علت آن را مسجل نماییم كه قطعا مشورت با پزشك متخصص را می‌طلبد. با توجه به این كه هایپوگلایسمی در زمینه بالینی بیشتر به سبب درمان دیابت ایجاد می‌شود، لذا پاره‌ای مطالب را در این خصوص متذكر می‌شوم...
براي خواندن بخش دوم- برخورد با هایپوگلایسمی- اينجا كليك كنيد.
