دکتر پروانه صفائی مقدم؛ روانشناس بالینی
اختلال استرس پس از ضربه یا (PTSD) واکنش شایعی است که انسان‌ها در مقابل رویدادهای بسیار استرس‌زا یا آسیب‌زا از خود نشان می‌دهند. رویدادهای متفاوتی می‌توانند منجر بهPTSD شوند. مثلا حوادث اتومبیل، مورد تهاجم قرار گرفتن یا قربانی جنایت دیگری شدن، مورد تجاوز جسمی یا جنسی قرار گرفتن، جان در بردن از یک مصیبت مثل سیل یا یک انفجار یا شاهد مرگ دیگری بودن.
افراد مبتلا به PTSD سه نوع مشکل یا علامت اساسی را نشان می‌دهند:
1- تجربه مجدد خاطره دردناک، این تجربه شامل خاطراتی می‌شود که به نظر می‌رسد خارج از کنترل هستند. کابوس‌های شبانه و فلش‌بک‌هایی (تجدید شدن خاطره به صورت بسیار زنده و روشن) که به فرد مبتلا به PTSD این احساس را می‌دهند که گویی آن رویداد را دوباره از اول تجربه می‌کند. وقتی که فرد مبتلا به PTSD چیزی می‌بیند یا می‌شنود که او را به یاد آن حادثه می‌اندازد خاطرات درد ناک وی دوباره زنده می‌شوند.
2- اجتناب از یادآوری اتفاقی که روی داده است ناراحت کننده است. پس افراد مبتلا به PTSD سعی می‌کنند درباره آن فکر نکنند. 3- علائم تنش جسمانی. این علائم شامل اشکالات در به خواب رفتن، تحریک‌پذیری با خشم در بیشتر اوقات، اشکال در تمرکز و احساس تنش با گارد گرفتن در مقابل دیگران می‌شود.
علائم اختلال استرس پس از ضربه
وقتی فردی یک آسیب را از سر می‌گذراند، خاطره اتفاقی که افتاده است در ذهنش با آنچه در آن هنگام دیده، شنیده، بوییده یا حس کرده همراه می‌شود. بعدا یک منظره صدا، بو یا احساس مشابه دیگری می‌تواند باعث شود خاطرات و احساس‌های گذشته از نو احیا شوند. علت دیگر مرور خاطرات این است که افراد مبتلا به PTSD نیاز دارند آن اتفاق را برای خود تجزیه و تحلیل کنند. رویدادهای آسیب‌زا باعث می‌شوند که این افراد باورهای پیشینیانشان را زیر سوال ببرند. برای مثال، اینکه جهان اساسا مکان امنی است یا اتفاق بدی برایشان نخواهد افتاد مسخره و یا غیرممکن می‌دانند.
مراحل درمان اختلال استرس پس از ضربه
درمان شناختی- رفتاری برای اختلال استرس پس از ضربه سه مرحله دارد. نخست درمان‌گرتان به شما می‌آموزد که با احساسات و تنش همراه با خاطرات چگونه کنار آیید. از جمله شیوه‌هایی برای آرامش بخشیدن به جسمتان و ساکت کردن دردی که احساس میکنید را به شما خواهد داد. در مرحله دوم به شما کمک می‌کند با این اختلافات روبرو شوید. او به شما کمک می‌کند تا داستان اتفاقی که روی داده است را دوباره تعریف کنید. هر چه بیشتر این کار را بکنید از خاطراتی که جان می‌گیرند کمتر ناراحت می‌شوید و بیشتر به آرامش می‌رسید. سر انجام درمانگر به شما شیوه‌هایی را می‌آموزد تا به کمک آنها افکار منفی‌تان را تغییر داده و مسائل زندگیتان را سروسامان دهید. نتایج پژوهش‌های اخیر نشان داده که درمان شناختی- رفتاری به افراد مبتلا به PTSD کمک می‌کند تا احساس بهتری داشته باشد.
آشنایی با بیماری «اختلال استرس بعد از تروما» (استرس پس آسیبی)
هر انسانی که دچار یک حادثه درد ناک در زندگی شود اما برای مدتی طولانی یا همیشه و با ترس و نگرانی و وحشت از آن زندگی می‌کند در حقیقت به PTSD دچار شده است. تحقیقات نشان می‌دهد بعد از سی سال PTSD طولانی مدت نه فقط باعث رنج روحی می‌شود بلکه یک عامل خطر بسیار جدی نیز هست که حتی بیشتر از عوامل خطر شناخته شده می‌تواند فرد را دچار بیماری‌های مزمن جسمی و مرگ زودرس کند. در هنگام حوادث سخت و وحشت‌آوری که زندگی را تهدید می‌کند یا باعث تکان روحی می‌شود بیشتر آدم‌ها دچار پریشانی می‌شوند. ترس از نداشتن امنیت یا ترس از تکرار حادثه در دل خانه می‌کند و انگار تصویر حادثه مدام در برابر چشم قرار دارد. بیشتر افراد بعد از چند روز تا چند هفته بر این پریشانی غلبه می‌کنند و به جریان طبیعی زندگی برمی‌گردند. اما در بعضی آدم‌ها این واکنش‌های احساسی ادامه پیدا می‌کند و این همان جایی است که مرز بین انسان سالم و فرد مبتلا به PTSD جدا می‌شود. در این اشخاص خاطره بد و رنج‌آور حادثه گاه و بی‌گاه به ذهن هجوم می‌آورد و به اصطلاح در حالتی از فلش یکبار به گذشته همان احساس‌های ناخوشایند زمان حادثه تکرار می‌شوند. حتی خواب شبانه هم ممکن است پر از اشاره‌ها و علامت‌هایی باشد که آن حادثه را یادآوری می‌کند.
PTSD بدتر از سیگار
بیشتر مردم عادت دارند بخش زیادی از بیماری‌های جسمی خودشان را به استرس مربوط کنند. اگرچه این عقیده در بعضی موارد واقعا غلوآمیز و گاهی کاملا نامربوط است اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که حداقل در مورد PTSD حق با مردم عادی است. تحقیقات نشان می‌دهد که این بیماری می‌تواند بیش از هر عامل دیگری فرد را دچار بیماری‌های دراز مدت جسمانی و مرگ زودرس کند. این مطلب به قدری اهمیت دارد که به پزشکان توصیه شده هنگام شرح حال گرفتن از بیماران، PTSD را به عنوان بخشی از شرح حال رایج بگنجانند. این محققان عقیده دارند که بالابودن شمارش گلبول‌های سفید خون می‌تواند نشانه‌ای از عفونت یا بیماری‌هایی نظیر لوکیما (سرطان خون) باشد و یا همان طور که بالا بودن تست خونی ESR می‌تواند نشانه‌ای از التهاب باشد و بنابراین خطر یک بیماری جدی و مرگ را پیش‌بینی کند.
مدت طول درمان اختلال استرس پس از ضربه
مدت زمان درمان به آسیب‌هایی که ازآن رنج می‌برید، میزان وخامت آنها، میزان بد بودن علائم آنها در حال حاضر و مشکلات دیگری که در زندگیتان دارید بستگی دارد. درمان برای افرادی که تنها یک آسیب را از سر گذرانده‌اند معمولا بین12 تا 20 جلسه است. بیشتر این جلسات 45 تا 50 دقیقه طول می‌کشد اما ممکن است تا 90 دقیقه هم طول بکشد. آیا دارو می‌تواند موثر باشد؟ داروها به تنهایی برای درمان این بیماری کافی نیستند. با این حال اگر با روان درمانی ترکیب شوند برای برخی از بیماران مفید هستند. تجویز این داروها به عهده پزشک یا روانپزشک است.
یادگاری‌های حافظه
کلمه PTSD اولین بار به طور رسمی در سال 1980 وارد نظام طبقه‌بندی بیماری‌های روانی شد. این به معنای آن نبود که بیماری جدیدی در عالم پزشکی کشف شده و یا این اختلال قبلا وجود نداشته است. در 2000 سال پیش از میلاد مسیح مصریان باستان با علائم روانی پس از جنگ آشنا بودند و یونانیان نیز پس از وقوع جنگ در 450 سال قبل از میلاد مسیح اختلالات مشابه PTSD را در میان سربازان خود مشاهده و آن را توصیف کردند. هنوز به درستی معلوم نشده چرا برخی از افراد به این بیماری دچار می‌شوند اما تحقیقات نشان می‌دهد که کلید حل این مسئله در چگونگی ثبت خاطرات در مغز است. مسئله اینجاست که حافظه ما وقایع را در پوشه‌های کاملا مجزا و تفکیک شده ثبت نمی‌کند. بلکه در هنگام بایگانی یک اتفاق مغز سعی می‌کند بین خاطره آن اتفاق و دیگر محفوظات و تجربه‌های زندگی ارتباط برقرار کند. به همین دلیل دیدن یک منظره یا یک تصویر یا شنیدن صدایی جدید یا حتی چشیدن یا بوییدن چیزی که ارتباط ولو اندکی با حادثه قبلا تجربه شده داشته باشد می‌تواند با به راه انداختن زنجیره‌ای از محفوظات مغزی دوباره همان حادثه را زنده کند. هر قدر فردی به مدت طولانی در معرض یک موقعیت خطرناک باشد و هر چقدر به متن حادثه نزدیک‌تر باشد احتمال ابتلا به PTSD افزایش می‌یابد. نداشتن حضور فیزیکی در محل یک حادثه تضمینی برای مبتلا نشدن به این بیماری نیست. به همین دلیل به نظر می‌رسد که نوعی استعداد شخصی نیز برای ابتلا به این بیماری وجود دارد.
