زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

این اتفاق به این معناست كه مردم از بسیاری باورهای سنتی كه پشتوانه حكیمانه داشته پاسخ دیدند و در طول 150 سال بدون اینكه در نظام سلامت ساری و جاری باشد از آن استفاده می‌كردند.

یك مثال ساده و رایج كه ممكن است برای خیلی از افراد اتفاق افتاده باشد مصرف نبات در هنگام سردی کردن است. مادربزرگ بلد بود اگر كودكی یك روز خیار و گوجه زیاد مصرف كرده، دل‌پیچه گرفته یا از دهان او آب می‌رود، می گفت این كودك سردی اَش كرده و دل درد گرفته به او نعناع یا نبات داغ بدهید خوب می‌شود.

الان هم این كار در بین خانواده‌ها رایج است و خوب هم می‌شوند اما چون این دانش و این آگاهی در جامعه پزشكی وجود نداشت شاید خیلی وقت‌ها جرأت نمی‌كنند به پزشكان بگویند که مثلاً سری قبل كه فرزندم اینطور شد، این كار را كردم و خوب شد.

بطورکلی اینها در باور و فرهنگ مردم وجود دارد.

علت شکل گیری رشته طب سنتی در دانشگاه ها چه بود؟

سازمان جهانی بهداشت می‌گوید وقتی شما می‌دانید روش سنتی می‌تواند موثر باشد و به نظام سلامت كمك كند از این ظرفیت برای نظام سلامت استفاده كنید.

وظیفه نظام سلامت است كه آن را سامان دهد و به خرافات اهمیتی ندهد و آنچه كه درست، منطقی، معقول و ضابطه‌مند است را در اختیار مردم قرار دهد كه این اتفاق خوشبختانه از حدود 10 سال پیش یعنی از سال 1386 در كشور ما هم اتفاق افتاد.

یك رشته تخصصی طب سنتی و همچنین داروسازی سنتی ایجاد شد تا افتراق سره از ناسره را انجام دهد و آنچه كه از نظر مبانی طب سنتی درست است آنچه غلط است را جدا كند. وقتی كه بسترسازی انجام و نیروی انسانی مناسب تربیت شد و بازخوانی طب سنتی اتفاق افتاد، عقل حكم می‌كند تا آنچه كه درست است و خدمات تایید شده را در نظام سلامت ادغام کند تا مردم هم از ظرفیت تایید شده طب سنتی محروم نشوند.

همچنین این ظرفیت می‌تواند ارزان‌تر و مناسبت‌تر در اختیار مردم قرار گیرد كه هم به اقتصاد بیمار و هم به اقتصاد كشور كمك می‌كند و در راستای اقتصاد مقاومتی هم خواهد بود.

بنابراین خوشبختانه طی دو، سه سال اخیر به صورت عملی در سطح وزارت بهداشت این اتفاق افتاده است.

در این زمینه بستر‌سازی و تربیت نیروی انسانی اتفاق افتاد و در تاریخ 26 تیرماه امسال در 10 دانشگاه علوم پزشكی كشور همین آموزه‌های طب سنتی را به زبان ساده و درمان‌های ساده خانگی كه درست بوده و تناقضی با آموزه‌های طب رایج ندارد را احصاء كردیم.

در حال حاضر در 10 دانشگاه كشور به بهورزها آموزش می دهیم كه در ارائه خدمت هستند و به عبارتی می‌خواهیم همان چیزی كه در باور مردم است، توسط بهورز به مردم آموزش داده شود و مردم بتوانند از این ظرفیت استفاده كنند.

یقین داریم استفاده منطقی از این ظرفیت هم می‌تواند مراجعه بی‌مورد به پزشك را كم كند و هم می‌تواند مراجعه بی‌مورد برای انجام موارد پاراكلینیكی و بدون اندیكاسیون را کاهش دهد و این طرح شروع شده است.

در حال حاضر بحث ساماندهی ارائه دهندگان خدمات طب سنتی،  بسیاری از پزشكان در سطح كشور خدمات طب سنتی ارائه می‌كنند. اما هیچ كدام از اینها آموزش لازم را ندیده‌اند و مجوزهای لازم را ندارند.

وزارت بهداشت آماده است تمام پزشكان عمومی كه علاقه‌مند به انجام كار طب سنتی انجام دهند آموزش دهد. ما نیروهای متخصص طب سنتی و دانشكده طب سنتی داریم، بیایند آموزش ببیند و آزمون بدهند و اگر باید اطلاعات را داشتند مجاز تلقی شده و می توانند در كنار استفاده از طب رایج، از ظرفیت طب سنتی هم برای درمان مردم استفاده كنند.

می‌شود به مردم توصیه كرد به جای استفاده بی‌مورد از آنتی‌بیوتیك از داروهای گیاهی استفاده کنند. چون یك مطالعه‌ای در انگلستان انجام شد دیدند كه 70-75 درصد مراجعین سرپایی به پزشكان عمومی به هیچ درمانی نیاز ندارند و اگر هم نیاز به درمان دارند، اكثراً به داروهای OTC نیاز دارند؛ یعنی داروهایی كه بدون نسخه می‌توان از داروخانه تهیه كرد.

متأسفانه در فرهنگ طب رایج جا افتاده هر فردی كه سرما می‌خورد و به پزشك مراجعه می‌كند با وجود اینكه پزشك تشخیص می دهد بیماری ویروسی است باز به دلیل باور مردم مجبور است برایش آنتی‌بیوتیك تجویز کند.

درواقع یك تجویز غیر ضروری آنتی‌بیوتیك، هم به اقتصاد كشور و فرد از یك طرف آسیب می زند و مهم تر اینکه همین مصرف آنتی‌بیوتیك بی‌مورد مخصوصاً در دوران كودكی عامل بسیاری از بیماری های گوارشی از جمله IBS و IBD است؛ چون فلور طبیعی میكروب روده را تغییر می‌دهد.

اگر بتوانیم آموزه‌های تایید شده طب سنتی را به پزشكان آموزش دهیم، مردم هم به این شیوه علاقه‌مند هستند.

در این حالت پزشک به جای تجویز آنتی‌بیوتیك بی‌مورد، به بیمار توصیه می‌کند که مثلاً از دم نوش آویشن و پونه استفاده کند.

به این ترتیب هم در راستای فرهنگ و باور مردم حركت كردیم و هم اینكه پزشك تجویز بی‌مورد آنتی‌بیوتیك یا پاراكلینیكی بی مورد انجام نداد.

در عین حال باید دانش و سواد سلامت مردم را هم بالا ببریم تا از افراطی‌گری در حوزه طب سنتی پرهیز شود. چون امروزه به دلیل اقبال زیاد مردم به طب سنتی، یك عده افراد سودجو و فرصت‌طلب درمورد درمان های طب سنتی بزرگ‌نمایی و ادعاهای واهی و كاذب برای اثربخشی طب سنتی مطرح می‌كنند و به هرحال ممکن است که مردم از این ظرفیت‌های افراط گرایانه هم استفاده كنند. پس ما چند وظیفه داریم؛ اینکه دانش و سواد مردم را بالا ببریم كه انتظار معقول، منطقی و ضابطه‌مند از طب سنتی داشته باشند.

همچنین به همه پزشكان آموزش دهیم كه در رابطه با ظرفیت طب سنتی بزرگنمایی نكنند. تیم‌های نظارتی هم باید روی تبلیغات واهی و كاذب و بزرگ نمایی‌هایی كه در این حوزه اتفاق می‌افتد نظارت و برخورد جدی تری داشته باشند.

جالب این جاست كه در کتاب راهنمای استفاده از طب سنتی WHO نیز به صراحت به این موارد تاکید شده است.

 چه ضرورتی برای ایجاد داروخانه‌های طبیعی وجود دارد؟

طبعاً اقبال مردم به استفاده از طب سنتی از یك سو و آموزش پزشكان از سوی دیگر و درگیرشدن نظام سلامت، یعنی ادغام كردن نظام سلامت با حوزه طب سنتی نیاز به دارو دارد. ما باید به نیاز، اقبال و خواست مردم یك پاسخ منطقی بدهیم.

چنانچه داروهای تایید شده، گیاهان دارویی بسته‌بندی شده، عاری از میكروب، كنترل كیفی شده و بطور کلی داروهای گیاهی که از حداقل استانداردها برخوردار است را در اختیار مردم قرار ندهیم باز هم دسترسی مردم به خدمات ایمن و موثر صورت نمی گیرد.

 پس در قبال درخواست روزافزون مردم وظیفه متولیان و حاكمان سلامت این است كه دسترسی مردم به خدمات دارویی و درمانی طب سنتی را هم تسهیل كنند تا جلوی یك سری افراد شیاد، فرصت‌طلب و سودجو در این حوزه گرفته شود.

گرچه از حدود سال 1378 اولین آیین‌نامه تأسیس داروخانه‌های طبیعی و سنتی توسط وزیر وقت ابلاغ گردید ولی هیچگاه اجرایی نشد، چون ظرفیت نیروی انسانی متخصص و اهل فن وجود نداشت.

در زمینه آموزش نیروی انسانی متخصص در داروسازی سنتی چه اقداماتی باید صورت گیرد؟

زمانی كه استقبال مردم از داروهای گیاهی زیاد است پزشكان هم می‌خواهند تجویز كنند. بنابراین بایستی‌ جایی داشته باشیم تا بتوانند گیاهان دارویی بسته‌بندی شده با دارا بودن حداقل استانداردها را عرضه كنند.

پس عقل سلیم حكم می‌كند كه ما این دسترسی را تسهیل كنیم، چون الان متخصص داریم و می‌توانند به داروساز‌های عمومی آموزش دهند. داروخانه‌های شیمیایی رایج كه داروهای گیاهی هم عرضه می کنند لازم است آموزش كوتاه‌مدت ببینند چون آشنایی زیادی با داروهای گیاهی ندارند.

درواقع دانش طب سنتی در برنامه داروسازان نبوده است. پس داروخانه‌هایی كه الان داروهای گیاهی عرضه می‌كنند باید بتوانند به مردم مشاوره تخصصی بدهند چون داروساز هستند.

قصد ما این است كه اگر این داروسازان در بحث طب سنتی دانش ندارند، زمینه ای را فراهم ‌كنیم كه بیایند آموزش كوتاه‌مدت ببینند. البته این كفایت نمی‌كند و پاسخگوی اقبال زیاد مردم به داروهای گیاهی نیست پس بایستی داروسازان جوانی را تربیت كنیم كه بتوانند داروخانه طبیعی وسنتی ایجاد کنند و یك فرصت شغلی هم برای داروسازان جوان ایجاد می‌كنیم كه خود یک كمك به داروسازان است.

همچنین با راه‌اندازی داروخانه‌های طبیعی، دسترسی مردم را به خدمات ایمن دارویی راحت‌تر می‌كنیم.

برخی از داروخانه‌دارها نسبت به راه‌اندازی داروخانه‌های طبیعی معترض هستند، چون خودشان داروخانه دارند و می‌گویند قسمتی را هم به داروهای گیاهی اختصاص می دهیم، چرا مشتری ما به سمت داروخانه‌های طبیعی برود؟

البته این اعتراض وارد نیست، چون وقتی تعداد داروخانه‌های طبیعی را افزایش دهیم، اقبال مردم به مصرف داروهای گیاهی بیشتر می‌شود.

درواقع باور استفاده از داروهای گیاهی و سنتی را در مردم تقویت می‌كنیم.

وقتی این باور در بین مردم تقویت شود، هم برای داروخانه‌های طبیعی مشتری زیاد می‌شود و هم برای داروخانه‌های رایج كه هم اکنون داروهای گیاهی عرضه می کنند.

به عبارت دیگر با راه‌اندازی داروخانه‌های طبیعی به هیچ وجه به اقتصاد داروخانه‌های رایج لطمه‌ای وارد نمی‌شود بلكه قول می‌دهم در كوتاه مدت مشتری آنها هم بیشتر می‌شود.

در حال حاضر عطاری‌ها رقیب سنتی کارخانه‌های داروسازی گیاهی به شمار می‌روند. به نظر شما تأسیس داروخانه‌های گیاهی می‌تواند از فعالیت عطاری‌ها بویژه در بحث تشخیص و درمان جلوگیری کند؟

وظیفه عطاری‌‌ها فروش دارو نیست. وظیفه آنها عرضه گیاهان دارویی به صورت مفرده است.

در دوران 150 سال كه متولی سلامت به طب سنتی نپرداخته بود، پرچم طب سنتی را همین عطاری‌های خوشنام، با تجربه و خوش سلیقه بالا نگه داشتند.

به این عطاری ها توصیه‌ می‌كنم كه برای حفظ هویت و حرمت حرفه مقدس عطاری كه پشتوانه حكیمانه دارد، اجازه ندهند یك سری عطاری‌های بدون مجوز و عطارنماها با فروش یكسری داروهای تركیبی بی‌نام و نشان و بزرگنمایی كاذب، وارد این صنف شده و هویت حرفه‌ای این صنف را مخدوش كنند.

از نظر شما تشخیص و درمان توسط عطاری ها مجاز است؟

همانطور كه عرض كردم عطار وظیفه عرضه گیاهان دارویی به صورت مفرده را دارد و عطارهای با سابقه و خوش‌نام هیچ‌گاه داروی تركیبی بی‌نام و نشان عرضه نمی كنند و به امر تشخیص و درمان هم ورود نمی‌کنند.

صنف عطاری برای حفظ هویت حرفه‌ای خود، نباید اجازه دهد یك عده افراد بیایند و به حرفه آنها آسیب بزنند. اگر عطار طبابت و تجویز كند قطعاً باید با او برخورد شود.

باید براساس قواعد و قوانین بهداشت و درمان حداقل استانداردها را رعایت كنند.

اما مهمترین عامل نظارت همان صنف است. وزارت صنعت، معدن و تجارت وظیفه دارد به هر كسی كه مجوز عطاری می‌دهد حتماً روی رعایت ضوابط نظارت كند.

ضمن اینكه ما هم این كار را كردیم و در دو سال گذشته یكسری بایدها و نبایدها كه باید از نظر سلامت در عطاری‌ها رعایت شود را به وزارت صنعت و معدن و تجارت و هم به صنف عطاری ها اعلام كردیم.

همچنین یك كتابچه تهیه كردیم برای آگاهی رسانی به مردم در مورد باید و نبایدهای عطاری ها كه در نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها توزیع می‌شود.

چراکه مردم هم باید بدانند كه دارویی كه استفاده می‌كنند چه استاندارد و كیفیتی باید داشته باشد.

امروزه بسیاری از عطار‌ی‌ها كه خارج از صنف عمل می‌كنند، مجوز عطاری ندارند و خود صنف باید با این افراد برخورد كند.

داروخانه های رایج و گیاهی چه تفاوت ها، تعامل ها و تناقضاتی با هم خواهند داشت؟

داروخانه‌های رایج نمی‌توانند به تنهایی به این اقبال و خواست و نیاز مردم پاسخ دهد. درحال حاضر دسترسی مردم راحت نیست چون باید فاصله و میزان جمعیت را برای راه اندازی داروخانه رعایت كنند.

ولی فارغ از ضوابط داروخانه‌های رایج اگر برای راه‌اندازی داروخانه طبیعی متقاضی هستند بیایند آموزش ببینند و راه بیندازند. با این كار دسترسی مردم را راحت‌تر می‌كنیم.

 نكته دوم عدم توانایی در ارائه مشاوره داروهای گیاهی، در داروخانه‌های رایجی است كه داروهای گیاهی عرضه می‌کنند.

چون بسیاری از آن‌ها در رابطه با طب سنتی وداروسازی سنتی آموزش ندیده و خیلی نمی‌توانند به بیماران مشاوره بدهند.

در حالی كه در داروخانه‌های طبیعی قرار است كه یک مسئول فنی حضور داشته باشد كه علاوه بر داروساز بودن آموزش داروهای سنتی را هم دیده باشد و ‌بتواند یك مشاوره خوب به مریض در استفاده از دارو ارائه دهد.

در داروخانه‌های طبیعی گیاهان دارویی بسته‌بندی شده، عاری از میكروب و دارای حداقل استاندارد هم عرضه می‌شود، در حالی كه در داروخانه‌های رایج این امکان نیست که چنین فضایی به گیاهان دارویی اختصاص داده شود.

البته اگر بتوانند این فضا را اختصاص دهند ما حرفی نداریم.

اگر بتوانیم فرهنگ استفاده از داروهای گیاهی را تقویت کرده و گرایش استفاده مردم از داروهای شیمیایی را به حداقل برسانیم، هم به اقتصاد بیمار و هم به اقتصاد كشور در راستای اقتصاد مقاومتی كمك خواهد شد.

قانون در زمینه داروهای گیاهی و طبیعی چه می گوید؟

در بند «هـ» ماده 34 قانون برنامه پنجم توسعه، وزارت بهداشت مكلف شد كه بستر لازم را برای توسعه و استفاده از ظرفیت فرآورده‌های طبیعی و سنتی توسعه دهد.

در سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به این مسئله تاكید شده كه وزارت بهداشت موظف است این بخش را توسعه بدهد.

همچنین در سیاست‌های ابلاغی مقام معظّم رهبری، توسعه، ترویج و نهادینه كردن طب سنتی با استفاده از گیاهان دارویی و فرآورده‌های طب سنتی مورد تاكید قرار گرفته است.

پس هم اسناد بالادستی تكلیف كرده و هم نیاز مردم و باور مردم تكلیف می‌كند كه ما بستر دسترسی بهتری در این زمینه فراهم کنیم. درواقع وظیفه متولیان سلامت است که خدمات ایمن را در اختیار مردم قرار دهند.

 داروخانه های طبیعی چه زمانی راه اندازی می شوند؟

آیین‌نامه تأسیس ابلاغ شده و سازمان غذا و دارو در حال تدوین ضوابط اجرایی آن است و حداكثر تا یك ماه دیگر اجرا خواهد شد.

داروسازهایی كه در این زمینه علاقه‌مند هستند خصوصاً داروسازهای جوان درخواست بدهند. در آیین‌نامه دیده شده کسانی که داروخانه طبیعی دارند بعد از 18 سال امتیاز لازم را برای داروخانه پیدا خواهند كرد و می‌توانند در نوبت راه‌اندازی داروخانه‌‌های رایج قرار بگیرند.

پیام آخر

مردم فكر نكنند یك گیاه دارویی چون گیاه است یا یك داروی گیاهی چون از گیاه است و داروی سنتی چون سنتی است بی‌ضرر و بی‌خطر است.

اگر یك دارو یا گیاهی در جایی از بدن اثری مثبت داشته باشد، گاهاً می‌تواند ضرر هم داشته باشد. بسیاری از مردم ما از داروهای رایج به خاطر بیماری های مزمنی كه دارند مانند فشارخون و چربی و دیابت استفاده می کنند و چه بسا برخی از این داروها با گیاهان و داروهای گیاهی تداخل داشته باشد.

پس حتماً با مشاوره پزشك و داروساز از این ظرفیت استفاده كنند. ما هم وظیفه داریم این بستر را فراهم كنیم كه مردم بتوانند خدمات ایمن بگیرند.

بنابراین توصیه من این است كه مردم فكر نكنند چون دارو سنتی و طبیعی است پس ضرر ندارد.

برای خواندن بخش اول -دکتر خدادوست: داروهای طبیعی عاری از خطر نیست- اینجا کلیک کنید.