دکتر سید مرتضی صفوی : متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ؛ رئیس هیئت مدیره انجمن غذا، صنعت، سلامت
تحریریه زندگی آنلاین : بیماری‌های عفونی
مهم‌ترین عامل در درمان بیماری‌های عفونی، یک رژیم غذایی خوب است و درمان هیچ بیماری عفونی، بدون این که وضع تغذیه کودک بهبود یافته باشد، کامل نیست. بسیاری از بیماری‌های عفونی قابل پیشگیری هستند و پیشگیری معمولا از دو راه صورت می‌گیرد:
1- کم شدن تماس فرد با میکروب یا انگل که برای این منظور رعایت بهداشت محیط مانند وجود آب آشامیدنی پاکیزه و سالم، مستراح بهداشتی، فاضلاب و زباله و ... اهمیت زیادی دارد.
2- زیاد شدن مقاومت بدن در برابر میکروب بدین معنی که اگر میکروب وارد بدن فرد شد، نتواند موجب بیماری شود. بهبود وضع تغذیه یکی از راه‌هایی است که مقاومت بدن را در برابر بیماری‌های عفونی بالا می‌برد. راه دیگر، ایجاد مصونیت مصنوعی است که با ایمن سازی علیه بیماری‌های دارای واکسن صورت می‌گیرد.
شیر مادر هم از نظر ارزش غذایی و همچنین ایجاد مصونیت عالی است.
بیشتربخوانید:
کدام میان وعده های برای کودکان مضر است؟
عفونت‌های حاد تنفسی در کودکان
سرماخوردگی از همه عفونت‌های دوران کودکی شایع‌تر است و کودکان معمولا در طول سال چند بار به این بیماری دچار می‌شوند، چون کودکان در دوران بیماری کم‌اشتها می‌شوند، اگر در زمان بیماری و پس از آن رسیدگی کافی به آنها نشود رشدشان دچار اشکال می‌شود. بسیاری از سرماخوردگی‌ها بدون دارو و خود به خود خوب می‌شوند، اما گاهی این بیماری ساده به بیماری‌های خطرناکی مانند سینه پهلو تبدیل می‌شود. سینه پهلو می‌تواند یک بیماری کشنده باشد.
عوامل مساعد کننده
1- ابتلا به بیماری‌های عفونی همراه با تب
2- ابتلا به سرماخوردگی طولانی مدت
3- انجام ندادن واکسیناسیون به موقع
4- زندگی در مکان‌های سربسته و آلوده
نشانه‌ها
1- عطسه و سرفه‌های خشک
2- تنفس غیر عادی همراه با درد
3- خس‌خس سینه
4- قرمز شدن چشم‌ها و بینی همراه با آبریزش
تغذیه کودک مبتلا به عفونت‌های حاد تنفسی
در دوران بیماری معمولا کودکان بی‌اشتها می‌شوند. به علاوه اگر کودک تب داشته باشد، مقدار زیادی انرژی و آب از دست می‌دهد و چون هر کودکی معمولا چند بار در سال به عفونت‌های تنفسی مبتلا می‌شود، یکی از مهم‌ترین دلایل اشکال در رشد کودکان همین دوره‌های گرسنگی است، بنابراین:
در طول بیماری و حداقل دو هفته بعد از آن باید با زیاد کردن تعداد دفعات غذا خوردن، از عقب ماندن رشد او جلوگیری کرد.
برای اینکه غذا خوردن کودک آسان‌تر باشد، بهتر است از غذاهایی مانند سوپ، آش و فرنی که احتیاج به جویدن ندارند، استفاده شود.
بهتر است غذای کودک با اضافه کردن روغن مایع یا کره چرب‌تر شود تا انرژی بیشتری به کودک برساند.
برای کودکان کوچک‌تر از 6 ماه تنها شیر مادر کافی است، ولی باید مراقب بود که در دوران بیماری و پس از آن تغذیه با شیر مادر ادامه پیدا کند و حتی تعداد دفعات آن زیاد شود.
اگر کودک به دلیل بی‌اشتهایی سینه مادر را نمی‌گیرد، بهتر است شیر مادر دوشیده و با فنجان یا قاشق به او داده شود.
برای کودکی که به سرماخوردگی و سرفه مبتلا است، دادن مایعات فراوان مثل آب، شیر و آب‌میوه بسیار مفید است.
توصیه‌های لازم برای محافظت کودکان از سرماخوردگی و آنفلوانزا
به خوبی از کودکان مراقبت شود و از کافی بودن میزان خواب آنها اطمینان حاصل شود.
کودک در ظرف جداگانه غذا بخورد و با لیوان خود آب بنوشد.
تا جایی که امکان دارد، کودک کمتر در محیط‌های پرازدحام به ویژه در مکان‌های دربسته قرار گیرد و از کسانی که عطسه و سرفه می‌کنند، دور نگه داشته شود.
وسایل مورد استفاده کودک سرماخورده را بدون استفاده از اسفنج شسته، زیرا ویروس‌ها در داخل اسفنج باقی می‌مانند. همچنین به جای استفاده از دستمال‌های پارچه‌ای، از دستمال‌های کاغذی استفاده شود، چون ویروس‌ها می‌توانند ساعت‌ها یا روزها در دستمال پارچه‌ای نیز زنده بمانند.
در صورت ابتلای نزدیکان کودک به سرماخوردگی، به آنها توصیه شود که با رعایت اصول بهداشتی مانند پوشانیدن دهان و بینی با دستمال در هنگام عطسه یا سرفه، از سرایت بیماری به کودک اجتناب نمایند.
بیشتربخوانید:
دو سالگی نقطه عطف تغذیه کودک
پیشگیری
راه‌های مهم پیشگیری از عفونت‌های حاد تنفسی
تغذیه با شیر مادر و به ویژه تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول تولد.
تغذیه مناسب کودک و استفاده از میوه‌ها و سبزی‌های تازه در برنامه غذایی او.
واکسیناسیون علیه سیاه‌سرفه، سرخک و دیفتری.
مناسب بودن فضای اتاق به نسبت تعداد ساکن در آن.
جلوگیری از تماس افراد بزرگسال بیمار با کودکان.
استفاده از وسایل گرمایشی مناسب.
درمان و مراقبت
راه‌های مهم درمان و مراقبت از کودکی که به عفونت‌های حاد تنفسی مبتلا شده، عبارتند از:
استراحت کافی و گرم نگه داشتن کودکان مبتلا.
جلوگیری از تماس دود سیگار و هر نوع دود دیگر با کودک مبتلا.
مرطوب کردن هوای اتاق با جوشاندن آب.
دادن مایعات گرم به کودک (سوپ، آش و ...).
بیماری‌های اسهالی
مصرف غذای آلوده نقش مهمی در ایجاد اسهال دارد. منابع آلودگی مواد غذایی عبارتند از: دست‌ها،محیط، غذا، ظروف آلوده، آب آلوده، فضولات حیوانی، آب آبیاری، کود انسانی، فاضلاب خانگی، موش و حشرات. پختن، حرارت دادن، شست و شو، رعایت بهداشت فردی، بهداشت محیط زندگی، بهداشت مواد غذایی و استفاده از آب آشامیدنی سالم از جمله اقداماتی هستند که با کاهش احتمال ابتلا به این بیماری مرتبط می‌باشند.
بیشتربخوانید:
خواص طلایی تغذیه کودک با شیر مادر
علت‌های مرگ و میر
مهم‌ترین علت مرگ و میر ناشی از اسهال عبارتند از:
از دست رفتن آب و املاح
اسهال خونی
سوء‌تغذیه
عوامل مساعد‌کننده
مهم‌ترین عوامل مساعد‌کننده بیماری‌های اسهالی عبارتند از:
تغذیه با شیر مصنوعی
نداشتن آگاهی بهداشتی – تغذیه‌ای
دسترسی نداشتن به آب آشامیدنی سالم و آلودگی محیط زیست
دفع نادرست فضولات و انتقال غیر بهداشتی زباله
رعایت نکردن بهداشت مواد غذایی
نشانه‌ها
نشانه‌های این بیماری عبارتند از:
1- کم‌آبی
2- افزایش تعداد دفعات دفع مدفوع و آبکی شدن مدفوع
3- گریه و بی‌قراری کودک
بارزترین علائم کم‌آبی
گودی، فرورفتگی و خشکی چشم‌ها
دهان خشک و تشنگی بیش از حد معمول
دیر برگشتن پوست به وضع اولیه
بیشتربخوانید:
تغذیه نوزادان با این غذا بهره هوشی کودک را افزایش می‌دهد
تغذیه کودک مبتلا به اسهال
در کودکان کمتر از 6 ماه
به مادر توصیه می‌شود به دفعات بیشتر و طولانی‌تر در هر وعده کودک خود را شیر دهد.
در شرایطی که کودک در معرض خطر کم‌آبی شدید قرار دارد، استفاده از محلول ORS نیز توصیه می‌گردد.
کودکان شیر مادرخواری که زیر 4 ماه هستند، باید قبل از دادن محلول ORS با شیر مادر تغذیه شوند.
در مورد کودکان بالاتر از 6 ماه علاوه بر افزایش تعداد دفعات شیردهی، نکات زیر نیز مورد توجه قرار گیرد:
6 وعده در روز به کودک غذا داده شود.
به هر وعده غذای کودک یک قاشق مرباخوری روغن نباتی مایع اضافه شود.
برای جبران آب از دست رفته، به کودک مقدار اضافی غذاهای آبکی مانند سوپ، دوغ و آب سالم داده شود.
علاوه بر مایعات به کودک غذاهایی مثل کته نرم با گوشت ماهیچه یا مرغ و ... داده شود.
از دادن انواع نوشیدنی‌های صنعتی مثل آب‌میوه صنعتی و نوشابه پرهیز گردد، زیرا اسهال کودک را تشدید می‌کند.
وقتی کودک مبتلا به اسهال می‌شود، میزان و دفعات اجابت مزاج او افزایش می‌یابد. به خصوص دفع آب، سدیم و پتاسیم بدن بسیار زیاد می‌شود، بنابراین برای جلوگیری از خطر کم‌آبی و مرگ کودکان باید سریعا دریافت آب و غذا را در کودک بیشتر کنیم. برخی تصور می‌کنند که غذا خوردن برای کودک مبتلا به اسهال ضرر دارد، در صورتی که اگر غذا به مقدار کم و در دفعات زیاد به کودک داده شود، به هر حال مقداری از آن جذب می‌شود و کم‌کم دفعات اجابت مزاج او کمتر خواهد شد. دادن غذا باعث می‌شود که کودک سریع‌تر بهبود پیدا کند. میوه‌های نارس و غلات سبوس نگرفته که هضم آنها مشکل است، توصیه نمی‌شود. باید غذا را خوب پخت و له کرد و آن‌گاه به کودک داد.
راه‌های پیشگیری
تغذیه کودک با شیر مادر
رعایت بهداشت فردی
رعایت بهداشت مواد غذایی
واکسیناسیون به موقع کودکان
استفاده از آب آشامیدنی سالم
اهم مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در بروز اسهال
آداب و عادات غذایی نادرست
بی‌سوادی مادران و ناآگاهی آنها از تغذیه مناسب کودک
آب آشامیدنی ناسالم
توالت غیر بهداشتی
محیط ناسالم (دفع غیر بهداشتی فاضلاب، زباله و ...)
رعایت نکردن بهداشت مواد غذایی
بیماری‌های انگلی
انگل به موجود زنده‌ای اطلاق می‌شود که در داخل یا خارج بدن موجود دیگری زندگی می‌کند و غذای خود را از بدن آن موجود به دست می‌آورد. در بدن انسان نیز گاهی انگل دیده می‌شود که انواع مختلفی دارد. اگر تعداد انگل در بدن زیاد باشد، مشکل‌های زیر را به وجود می‌آورد:
مواد مغذی ضروری برای بدن توسط انگل مصرف می‌شود و در نتیجه سوء‌تغذیه به وجود می‌آید.
بیماری‌های انگلی موجب کاهش اشتها شده و در نتیجه دریافت مواد مغذی از جمله آهن کاهش می‌یابد.
بعضی از انگل‌ها مثل کرم قلاب‌دار خون‌خواری می‌کنند و موجب کم‌خونی می‌شوند.
گاهی ممکن است ضایعه‌هایی در محل زندگی خود در بدن شخص به وجود آورند.
گاهی موجب بسته شدن روده می‌شوند یا حساسیت ایجاد می‌کنند.
آلودگی‌های انگلی جذب و استفاده بدن از مواد مغذی را مختل نموده و سوء‌تغذیه ایجاد می‌شود.
پیشگیری
شست و شو و ضدعفونی نمودن کامل سبزی‌ها و میوه‌ها
بهبود روش‌های آماده کردن و نگهداری مواد غذایی
کرمک (اکسیور)
کرمک، یکی از شایع‌ترین انگل‌هایی است که کودکان را مبتلا می‌سازد. محل زندگی کرم انتهای روده بزرگ است. کرم ماده بعد از بارور شدن هزاران تخم در ناحیه مقعد کودک می‌ریزد و سپس نوزاد کرم از تخم بیرون می‌آید که موجب تحریک و خارش شبانه در ناحیه مقعد، بی‌خوابی، بی‌قراری و پرخاشگری کودک می‌شود.
در اثر خاراندن مقعد، انگشتان و زیر ناخن کودکان با تخم کرم آلوده می‌شود و در هنگام خوردن غذا تخم انگل وارد دهان می‌شود. کودکان دیگر در اثر تماس با فرد مبتلا آلوده می‌شوند.
نکات لازم جهت پیشگیری از آلودگی به کرمک
کوتاه کردن ناخن‌ها و شستن دست‌ها بعد از اجابت مزاج و قبل از غذا خوردن.
شستن دست‌ها قبل از تهیه و طبخ غذا.
رعایت اصول بهداشتی و دفع صحیح مدفوع آلوده.
نکات مهم برای کمک به درمان کودک مبتلا به انگل
شست و شوی مکرر ناحیه مقعد کودک مبتلا با صابون (به ویژه در صبح زود که طفل از خواب بیدار می‌شود).
عوض کردن لباس زیر و ملافه کودک مبتلا به طور مرتب و شست و شوی آن با آب داغ، خشک کردن آنها در آفتاب و اتو کردن.
درمان همزمان تمام افراد خانواده کودک مبتلا.
توجه به تغذیه کودک بیمار و استفاده از مواد مغذی و مقوی به دفعات (5 تا 6 وعده در روز).
ژ ژیاردیا نام یکی از انگل‌های روده‌ای است که ابتلا به آن در بین کودکان شایع می‌باشد و تخم آن از راه مدفوع دفع می‌شود و از راه غذا، آب و دست آلوده به انسان سالم انتقال می‌یابد.
آلودگی در مهدهای کودک؛ مدرسه‌ها و به ویژه دبستان‌ها شایع‌تر است، ولی ممکن است در بعضی از کودکان هیچ گونه علامتی دیده نشود، این بیماری با اسهال، التهاب روده، نفخ شکم، تهوع، بی‌اشتهایی و در نتیجه کاهش وزن و لاغری همراه است. تشخیص به وسیله آزمایش مدفوع صورت می‌گیرد. برای پیشگیری از این بیماری، اقدام‌های زیر ضروری است:
درمان بیماران مبتلا و همچنین ناقلین سالم (کسانی که بیمار هستند، ولی علامتی ندارند).
رعایت بهداشت فردی و شستن دست‌ها با آب و صابون بعد از مستراح رفتن، قبل از غذا خوردن و همچنین قبل از تهیه غذا.
دفع بهداشتی زباله و جلوگیری از ورود مگس به خانه‌ها و مکان‌های تهیه، تولید و طبخ مواد غذایی.
مصرف نکردن آب و غذای آلوده به ویژه در هنگام مسافرت.
شستن و ضد عفونی کردن سبزی‌ها و میوه‌ها طبق اصول بهداشتی.
مصرف آب آشامیدنی سالم و آب لوله‌کشی (در صورت دسترسی نداشتن به آب لوله‌کشی از آب جوشیده سرد شده استفاده شود).
پرهیز از مصرف آب‌های مانده در مخازن نگهداری آب یا آب‌انبارها.یاردیا
