زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر سید مرتضی صفوی : متخصص تغذیه و رژیم‌های درمانی ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ؛ رئیس هیئت مدیره انجمن غذا، صنعت، سلامت

تحریریه زندگی آنلاین : شیر مادر تا پایان شش ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعی شیرخوار کافی است. بعد از شش ماهگی نیازهای غذایی شیرخوار فقط با شیر برآورده نمی‌شود و باید علاوه بر شیر، غذاهای نیمه جامد را نیز برای او شروع کرد. مناسب‌ترین غذاها برای تغذیه تکمیلی، غذاهایی هستند که:

 مقوی و مغذی باشند.

 مناسب با سن کودک تغییر کند.

 تازه و بدون آلودگی باشند و پاکیزه و بهداشتی تهیه شوند.

 مواد اولیه آن در دسترس بوده و امکان تهیه آن برای خانواده وجود داشته باشد.

 بیشتربخوانید:

نکته های ناب برای تغذیه کمکی

مروری بر شیرخشک های مورد مصرف در کودکان

  توصیه‌های کلی

 مواد غذایی چه از نظر مقدار و چه از نظر نوع، کم‌کم به رژیم غذایی شیرخوار اضافه شود.

 از یک نوع غذای ساده شروع و کم‌کم مخلوطی از چند نوع غذا به او داده شود.

 از مقدار کم شروع و به تدریج بر مقدار آن افزوده شود.

 بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود 5 تا 7 روز فاصله گذاشته شود.

 اولین غذایی که به کودک داده می‌شود باید کمی غلیظ‌تر از شیر تهیه گردد و سپس کم‌کم غذاهای نیمه جامد و جامد به او داده شود.

 غذاها با قاشق و مایعات با لیوان به شیرخوار داده شود.

 هنگام دادن غذاهای نیمه جامد و جامد، شیرخوار در وضعیت نشسته باشد.

 غذای شیرخوار به مقدار کم و برای یک وعده تهیه شود.

 در صورت باقی ماندن غذا، می‌توان آن را به مدت 24 ساعت در یخچال نگهداری نمود. در غیر این صورت در فریزر نگهداری شود.

 غذای نگهداری شده فقط به مقدار مصرف یک وعده کاملا داغ و پس از خنک کردن به کودکان داده شود.

 تا یک سالگی به غذای کودک نمک اضافه نشود و پس از یک سالگی مقداری نمک (نمک یددار تصفیه شده) به غذای شیرخوار اضافه گردد.

 سبزی‌ها قبل از مصرف کاملا شسته و بلافاصله پس از خرد کردن به غذا اضافه شوند.

 مصرف حتی مقدار کمی گوشت، ارزش غذایی را افزایش می‌دهد. بدین منظور هر نوع گوشت مانند گوسفند، گوساله، مرغ و ماهی که در دسترس است مصرف شود.

 در دستور تهیه بعضی از غذاها مقداری کره یا روغن به هنگام طبخ و مقداری دیگر به هنگام غذا دادن به کودک اضافه شود (مصرف روغن مایع بهتر از روغن جامد است).

 در مورد کودکانی که روند رشدشان خیلی بیشتر از طبیعی است، مقدار مصرف روغن یا کره در غذای کودک کمتر بوده و برعکس اگر کودک تاخیر رشد دارد مقدار بیشتری روغن یا کره به غذای او اضافه شود.

  بیشتربخوانید:

مروری بر شیرخشک های مورد مصرف در کودکان

  خطرات دیر شروع کردن غذای کمکی

 کندی یا توقف رشد کودک

 مشکل پذیرش غذا توسط کودک (در صورت تاخیر در شروع غذای کمکی، شیرخوار معمولا از 9 ماهگی به بعد تمایل خود را به خوردن غذاهای دیگر و امتحان کردن مزه و طعم‌های جدید از دست می‌دهد).

 به تعویق افتادن عمل جویدن در کودک

  نحوه شروع و ادامه غذای کمکی

* غلات مانند برنج بهترین ماده غذایی برای شروع تغذیه تکمیلی است، چون هضم آن آسان است. فرنی یکی از بهترین غذاهایی است که می‌توان از هفته اول ماه هفتم از یک بار در روز به اندازه 1 تا 3 قاشق مرباخوری شروع کرد و به تدریج بر مقدار آن، متناسب با اشتهای کودک افزود. از هفته دوم شروع غذای کمکی می‌توان علاوه بر فرنی، شیر برنج (کاملا پخته و له شده) و حریره بادام نیز به کودک داد. تغذیه شیرخوار با فرنی، شیر برنج و حریره بادام را می‌توان تا دو هفته ادامه داد (بسته به علاقه کودک به این نوع غذاها می‌توان حتی تا یک سالگی و یا بیشتر از این غذاها به عنوان یک وعده غذای کمکی به کودک داد).

 در هفته سوم سوپ با مصرف انواع سبزی‌ها مثل سیب‌زمینی، هویج، جعفری، گشنیز، کدو، لوبیا سبز و ... برای تغذیه کودک شروع می‌شود. در این هفته علاوه بر فرنی می‌توان با گوشت، سبزی‌ها و برنج سوپ تهیه کرد. بهتر است سبزی‌ها را تک‌تک و به مرور به سوپ اضافه نمود.

 از هفته چهارم باید حتما گوشت به سوپ کودک اضافه شود. گوشت را باید به قطعات کوچک تقسیم کرد و یا از گوشت چرخ کرده استفاده نمود که باید کاملا پخته و له شوند. پوره سبزی‌ها مانند سیب‌زمینی، هویج، کدو حلوایی و نخود سبز به صورت پخته شده و نرم شده همراه با کمی روغن یا کره غذای مناسبی برای شیرخواراست.

 در ماه بعد (ماه هشتم زندگی) علاوه بر سوپ می‌توان زرده تخم‌مرغ را شروع کرد. زرده باید کاملا آبپز و سفت باشد. ابتدا باید به اندازه یک قاشق چایخوری از زرده پخته شده را در آب یا شیر له کرد و به شیرخوار داد و مقدار آن را به تدریج افزایش داد تا در ظرف یک هفته به یک زرده کامل تخم‌مرغ برسد. آنگاه می‌توان یک روز در میان یک زرده کامل یا هر روز نصف زرده تخم‌مرغ به شیرخوار داد. استفاده از سفیده تخم‌مرغ تا یک سالگی توصیه نمی‌شود.

 با افزایش سن و پذیرش بیشتر شیرخوار، سوپ و غذاهای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت‌تر شوند، یعنی باید با اضافه کردن غذاهای سفت‌تر و کمی قابل جویدن، عمل تکامل جویدن در شیرخوار تقویت شود. اگر تدریجا مواد غذایی سفت اضافه نشود و شیرخوار به عمل جویدن تشویق نگردد و برای مدت‌ها از غذاهای له شده استفاده کند، علاوه بر ابتلا به تاخیر رشد بعدا در جویدن غذاهای سفت دچار مشکل خواهد شد. برای این کار می‌توان از حدود 8 ماهگی تکه‌های نان و بیسکویت هم به دست شیرخوار داد.

 بیشتربخوانید:

عوامل موثر بر تغذیه کودکان 6 تا 24 ماهه

 از 8 ماهگی می‌توان به غذای شیرخوار ماستی که ترش نباشد نیز اضافه نمود.

 شروع استفاده از حبوبات 9 ماهگی است که به سوپ شیرخوار اضافه می‌شود. می‌توان از انواع حبوبات خیس شده و پوست کنده که کاملا پخته و نرم باشد، مانند عدس، ماش، لوبیا و یا حبوبات جوانه زده استفاده کرد. حبوبات منبع خوبی برای تامین پروتئین و املاح هستند و همراه با غلات و شیر مادر غذای کاملی را تشکیل می‌دهند.

 آبمیوه آخرین ماده غذایی است که به برنامه غذایی کودک در سال اول اضافه می‌شود و حاوی ویتامین و املاح معدنی است. آبمیوه را باید در ابتدا به صورت رقیق شده و از یک قاشق مرباخوری در روز شروع کرد و تدریجا به مقدار آن افزود. بهتر است مدت 5 تا 7 روز فقط از یک نوع آب‌میوه استفاده شود تا اگر ناسازگاری وجود داشت، شناخته شود.

 مصرف توت‌فرنگی، گیلاس و آلبالو، کیوی، خربزه و اسفناج، سفیده تخم‌مرغ، بادام‌زمینی و شیر گاو، به دلیل ایجاد حساسیت و همچنین مصرف عسل در سال اول زندگی به دلیل احتمال آلودگی با کلستریدیوم بوتولینوم توصیه نمی‌شود.

همچنین توصیه می‌شود از مصرف نوشابه‌های گازدار، آب‌میوه‌های صنعتی، چیپس، پفک، سوسیس و کالباس در برنامه غذایی کودکان زیر یکسال خودداری گردد.

  مقوی و مغذی سازی غذای کودک

مقوی کردن غذا یعنی موادی را به غذا اضافه کنیم که انرژی آن را بیشتر کند.

مغذی کردن غذا یعنی موادی را به غذا اضافه کنیم که پروتئین، ویتامین و املاح آن را بیشتر کند.

موادی که انرژی غذا را بیشتر می‌کنند.

روغن‌ها دارای انرژی هستند و افزودن مقدار کمی روغن به غذای کودک به خصوص کودکی که آهسته رشد می‌کند، توصیه می‌شود، زیرا:

 انرژی روغن نسبت به مواد غذایی دیگر بیشتر است (هر گرم روغن حدود 9 کالری و هر گرم قند و شکر 4 کالری دارد).

 کره، روغن زیتون و روغن نباتی مایع بدون اضافه کردن حجم غذا، انرژی غذا را بیشتر می‌کنند.

 روغن باعث نرم شدن غذا می‌شود و خوردن آن را برای شیرخوار راحت‌تر می‌کند.

 قند و شکر انرژی‌زا هستند، ولی مصرف آن برای شیرخوار زیر یک سال توصیه نمی‌شود، چون ذائقه او به طعم شیرین عادت می‌کند و زمینه برای بروز مشکلاتی مثل چاقی در بزرگسالی فراهم می‌شود.

  موادی که علاوه بر انرژی، پروتئین غذا را بیشتر می‌کنند

 در صورت امکان کمی گوشت به غذای شیرخوار اضافه شود.

 انواع حبوبات مانند نخود، لوبیا و عدس که کاملا پخته شده، بعد از ماه هشتم به غذای شیرخوار اضافه شود.

 به غذای شیرخوار تخممرغ اضافه شود، مثلا تخممرغ آبپز را می‌توان داخل سوپ و یا ماکارونی پس از طبخ رنده کرد و یا می‌توان آن را با کمی شیر مخلوط و نرم کرده و به شیرخوار داد (تا قبل از یک سالگی از دادن سفیده تخممرغ خودداری شود).

موادی که ویتامین‌ها (ویتامین A و C) و املاح (آهن، روی و کلسیم) غذا را بیشتر می‌کنند:

 انواع سبزی‌های با برگ سبز مانند جعفری، شوید و گشنیز که دارای ویتامین A و C هستند به غذای شیرخوار اضافه شود.

 از انواع سبزی‌های زرد و نارنجی رنگ مانند کدو حلوایی و هویج که دارای ویتامین A هستند در غذای شیرخوار استفاده شود.

 غلات و حبوبات جوانه زده دارای انرژی، پروتئین، ویتامین و املاح هستند. می‌توان ابتدا گندم، ماش یا عدس جوانه زده را تهیه و پودر نمود و در انتهای طبخ داخل غذا ریخت. همچنین می‌توان جوانه تازه را له کرده و یا پس از خشک کردن جوانه آن را پودر نموده و به غذای شیرخوار اضافه کرد.

  یادآوری‌های لازم

 بعد از شروع غذای کمکی، به کودک آب سالم و بهداشتی داده شود.

 قبل از یک سالگی، تا آنجا که ممکن باشد، شکر، نمک و ادویه به غذای کودک اضافه نگردد.

 از روز پانزدهم تولد تا حداقل یک سالگی باید قطره ویتامین A+D یا مولتی ویتامین به میزان 1‌سی‌سی در روز داده شود و از پایان شش ماهگی یا همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان 24 ماهگی حداکثر 15 قطره آهن در روز توصیه می‌شود. در صورتی که به دلیل اختلال رشد کودک تغذیه تکمیلی بین 4 تا 6 ماهگی شروع شود قطره آهن همزمان با شروع غذای کمکی به کودک داده شود.

 برای همه کودکان نارس و نیز کودکانی که وزن هنگام تولد آنها کمتر از 2500 گرم باشد از زمانی که وزن آنها به 2 برابر وزن هنگام تولد رسید یا از 2 ماهگی (هر کدام که زودتر حاصل شود) قطره آهن شروع شود.

 برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان‌ها، توصیه می‌شود قطره آهن در عقب دهان شیرخوار چکانده یا بعد از مصرف، مقداری آب به او داده شود.

 قبل از یک سالگی از دادن اسفناج، عسل، سفیده تخم‌مرغ، شیر گاو، توت‌فرنگی، گیلاس، آلبالو، کیوی، خربزه به کودک خودداری شود.

 هرگز به زور به کودک غذا داده نشود.

 به ساعت‌های خواب و استراحت کودکان توجه شود.

 به کودک مبتلا به اسهال و یا هر نوع بیماری عفونی دیگر، غذای کافی داده شود.

 با توجه به اینکه منابع آلودگی مواد غذایی زیاد هستند، لذا توجه به نکات زیر در تهیه غذای سالم برای شیرخواران و کودکان خردسال اهمیت زیادی دارد. این نکات عبارتند از:

 پختن کامل غذا در حرارت زیاد (حدود 70 درجه سانتیگراد)

 تازه تهیه کردن هر وعده غذا

 نگهداری غذا در یخچال و یا فریزر

 شستن میوه‌ها و سبزی‌ها

 استفاده از آب سالم

 شستن دست‌ها به دفعات زیاد

 خودداری از تغذیه شیرخوار با استفاده از بطری

 محافظت غذاها از حشرات و جوندگان

 نگهداری مواد غذایی فاسد نشدنی در محل مطمئن

 تمیز نگه داشتن وسایل لازم برای تهیه غذا