زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : محمدرضا قنبریان ؛ کارشناس تغذیه و کارشناس ارشد فیزیولوژی تغذیه ورزشی

تحریریه زندگی آنلاین : چاقی و بیماری‌های متابولیک از مهم‌ترین معضلات بهداشت عمومی در جهان و ایران هستند. در گذشته عواملی مانند پرخوری و کم‌تحرکی تنها علت اصلی این بیماری‌ها دانسته می‌شدند، اما امروزه پژوهش‌ها نشان می‌دهند که میکروبیوم روده، یعنی مجموعه‌ای عظیم از باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها که در دستگاه گوارش انسان زندگی می‌کنند، نقشی کلیدی در تنظیم وزن بدن و متابولیسم دارند. این جامعه میکروبی به‌عنوان یک «اندام پنهان» شناخته می‌شود که بر جذب انرژی، اشتها، ذخیره چربی و حتی التهاب سیستمیک اثر می‌گذارد.

میکروبیوم روده چیست؟

در دستگاه گوارش بیش از ۱۰۰ تریلیون میکروب وجود دارد که شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها می‌شوند. وزن این مجموعه حدود ۱ تا ۲ کیلوگرم برآورد می‌شود. ترکیب میکروبیوم هر فرد منحصر به فرد است و به رژیم غذایی، محیط زندگی، داروها و ژنتیک بستگی دارد. دو شاخه اصلی یعنی Firmicutes و Bacteroidetes نقش مهمی در متابولیسم ایفا می‌کنند. نسبت بالاتر Firmicutes  به Bacteroidetes معمولا در افراد چاق دیده می‌شود و با توانایی بیشتر در استخراج انرژی از مواد غذایی ارتباط دارد.

بیشتربخوانید:

همه پروبیوتیک ها مفید نیستند

نقش میکروبیوم روده در چاقی

افزایش استخراج انرژی از مواد غذایی

برخی باکتری‌ها می‌توانند کربوهیدرات‌های پیچیده‌ای (فیبرهای غیر قابل هضم) را که انسان قادر به هضم‌شان نیست تجزیه کرده و انرژی بیشتری آزاد کنند. این انرژی اضافی به شکل چربی در بدن ذخیره می‌شود.

تولید متابولیت‌های اثرگذار

میکروبیوم اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیر (SCFAs) مانند بوتیرات، پروپیونات و استات تولید می‌کند.

 این ترکیبات می‌توانند:

• بر ذخیره چربی در بدن اثر بگذارند،
• متابولیسم گلوکز را تنظیم کنند،
• و هورمون‌های روده‌ای را تحریک کنند.

عدم تعادل در تولید ‌SCFAها می‌تواند به افزایش وزن کمک کند.

میکروبیوم و بیماری‌های متابولیک

دیابت نوع ۲: التهاب مزمن ناشی از نشت روده باعث افزایش التهاب، اختلال در متابولیسم گلوکز و مقاومت به انسولین می‌شود. برخی باکتری‌ها متابولیت‌هایی تولید می‌کنند که عملکرد پانکراس را مختل می‌کنند و تغییر در ترکیب میکروبیوم می‌تواند بر تنظیم قند خون تأثیر بگذارد.

کبد چرب غیرالکلی(NAFLD): تولید الکل درون‌زا توسط برخی میکروب‌ها و افزایش نفوذپذیری روده می‌تواند آسیب به کبد و تجمع چربی را افزایش دهد.

سندرم متابولیک: تغییر در میکروبیوم می‌تواند هم‌زمان بر فشار خون، چربی خون و متابولیسم قند اثر گذاشته و زمینه بروز این سندرم را فراهم کند.

فشار خون بالا: برخی باکتری‌ها بر سیستم عصبی خودمختار تأثیر می‌گذارند. این سیستم مسئول تنظیم انقباض و انبساط عروق خونی است. تغییر در ترکیب میکروبیوم می‌تواند باعث افزایش فشار خون شود.

بیشتربخوانید:

ارتباط میکروبیوم روده با یک سندرم زنانه

عوامل مؤثر بر بهبود میکروبیوم روده

خبر خوب این است که میکروبیوم قابل تغییر می‌باشد. با اصلاح سبک زندگی و تغذیه، می‌توان ترکیب باکتری‌های روده را به سمت سلامت هدایت کرد.

رژیم غذایی پر فیبر

فیبر موجود در میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات غذای اصلی باکتری‌های مفید است. مصرف فیبر تولید ‌SCFAها را افزایش داده و التهاب را کاهش می‌دهد.

 کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده و قندهای ساده

قندهای ساده، غذاهای صنعتی و پرچرب و فست‌فود‌ها باعث کاهش تنوع میکروبی و رشد باکتری‌های مضر می‌شوند.

پروبیوتیک‌ها

باکتری‌های زنده مفید (مانند Lactobacillus و (Bifidobacterium که در ماست، کفیر و مکمل‌ها یافت می‌شوند. مصرف آن‌ها به بهبود تعادل میکروبی و متابولیسم کمک می‌کند.

پری‌بیوتیک‌ها

فیبرهای خاص مانند اینولین و FOS که غذای میکروب‌های مفید محسوب می‌شوند، مصرف آن‌ها به همراه پروبیوتیک (سین‌بیوتیک) اثر بیشتری دارد.

فعالیت بدنی

ورزش منظم باعث افزایش تنوع میکروبی و رشد باکتری‌های مفید می‌شود. حتی پیاده‌روی منظم هم اثر مثبت دارد.

خواب کافی و کاهش استرس

استرس مزمن و بی‌خوابی با تغییر ترکیب میکروبیوم همراه هستند. محور روده - مغز نشان می‌دهد که سلامت روان با میکروبیوم ارتباط تنگاتنگ دارد.

 مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها

مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها باعث نابودی هم‌زمان باکتری‌های مفید و مضر می‌شود و زمینه تغییر ترکیب میکروب روده را فراهم می‌کند.

تماس با طبیعت و تنوع غذایی

زندگی در محیط‌های طبیعی، مصرف غذاهای متنوع و کمتر صنعتی باعث افزایش گونه‌های میکروبی و تنوع بیشتر میکروبیوم می‌شود.

مداخلات نوین

• پیوند میکروبیوتای مدفوع(FMT) : در برخی مطالعات بالینی به بهبود حساسیت به انسولین و کاهش وزن کمک کرده است.
• مهندسی میکروبیوم: طراحی باکتری‌های خاص برای کاهش التهاب یا بهبود متابولیسم از افق‌های نوین درمانی است.

چشم‌انداز آینده

علم در حال حرکت به‌سمت پزشکی شخصی‌سازی‌شده است. در آینده می‌توان با یک آزمایش ساده، ترکیب میکروبیوم هر فرد را بررسی کرده و رژیم غذایی یا مکمل‌های مناسب او را طراحی نمود. همچنین ترکیب علوم ژنتیک، نوتری‌ژنومیکس و میکروبیولوژی می‌تواند امکان پیشگیری و درمان دقیق‌تر چاقی و بیماری‌های متابولیک را فراهم آورد.

نتیجه‌گیری

میکروبیوم روده به‌عنوان یک اندام پنهان و حیاتی در تنظیم وزن و متابولیسم نقش دارد. اختلال در تعادل این جامعه میکروبی می‌تواند زمینه‌ساز چاقی، دیابت نوع ۲، کبد چرب و سایر اختلالات متابولیک باشد. اصلاح سبک زندگی، تغذیه سالم، فعالیت بدنی، مصرف پروبیوتیک‌ها و مداخلات نوین می‌تواند راهکاری مؤثر برای بهبود سلامت میکروبیوم و کاهش خطر بیماری‌های متابولیک باشد.