زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر فاطمه مفیدی - متخصص تغذیه

 تحریریه زندگی آنلاین :  از یک سو توجه، نگرانی و سوالات بی‌شمار خانواده‌‌ها درباره به تغذیه کودکان و نوجوانان و از سوی دیگر کمبود یک منبع علمی معتبرکه جدای از پرداختن به جنبه‌‌های تخصصی، به صرف جهت استفاده عمومی در سطح جامعه در نظر گرفته شده باشد، مرا وا داشت تا مجموعه مطالبی در مورد  تغذیه کودکان و نوجوانان تهیه کرده، از فرصتی که مجله در اختیار بنده قرار داده استفاده کنم و در هر سری ارائه كنم. امیدوارم کنم که مورد استفاده هموطنان عزیزم قرار بگیرد.

رشد و نمو

رشد و تكامل ازعلوم پایه درطب اطفال است. رشد به معنای تغییر در اندازه‌‌های فیزیکی بدن در طول زمان و نمو به معنای تغییر در کارآیی اعضای بدن در نتیجه تغییرات به وجود آمده در ساختار تفكر و رفتاركودك است. به عنوان مثال، توانایی گرفتن اجسام در دست نوعی نمو است.

 بیشتر بخوانید:

نقش کلیدی تغذیه در بدنسازی

غذادرمانی در عفونت‌ها

توزین وزن کودکان به ویژه در سال اول زندگی حائز اهمیت است. با توجه به اینکه هم افزایش و هم کاهش وزن در سال اول عمر می تواند عوارضی در همه طول زندگی به جا بگذارد، توصیه می شود اندازه گیری وزن در سال اول به طور ماهیانه انجام گیرد.

 عوامل موثر در رشد

 عامل وراثت: عوامل ژنتیكی بر رشد وتكامل و به ویژه قد، وزن، تكامل اجتماعی و عقلانی و شخصیت موثرهستند. یعنی ژن‌‌های موجود در هسته سلول‌‌ها با برنامه‌ریزی از قبل تعیین شده مشخص می‌‌سازند که رشد نهایی فرد به چه میزانی خواهد رسید.

 سن: میزان رشد در زندگی جنینی از هر زمان دیگری بیشتر است. در سال اول زندگی نیز میزان رشد زیاد می‌باشد و بعد از آن به هنگام بلوغ افزایش می‌یابد

 جنس: در حدود 10 - 11 سالگی قد و وزن دختران ناگهان افزایش می‌‌یابد. این رشد مربوط به دوران بلوغ است در پسران جهش رشد كمی دیرتر یعنی در 12-13 سالگی است.

 تغذیه: وضعیت تغذیه پیش از زایمان و پس از آن بر رشد و تكامل اثر می‌گذارد. تاخیر رشد از نشانه‌‌های سوء تغذیه است هنگامی كه وضع تغذیه كودك بهبود یابد وزن و قد او شروع به رشد می‌‌كند. کیفیت و کمیت تغذیه به ویژه در ماه‌های اول عمر تاثیر زیادی در رشد دارد، به طوری که اثرات یک سوء تغذیه شدید در اوایل زندگی می‌‌تواند باعث عوارض دائمی در کودک شود.

اشکال در تغذیه می‌‌تواند به دلیل فقر فرهنگی، اقتصادی یا مشکلات سوء جذب مواد غذایی باشد که مواد غذایی ضروری در زمان لازم در اختیار کودک قرار نگیرد.

بیشتر بخوانید:

تغذیه در کوچولوهای عصبانی

تغذیه در ناراحتی‌های گوش

 بیماری‌های مزمن: در برخی بیماری‌ها سوخت‌وساز بدن افزایش می‌‌یابد و حتی اگر به میزان کافی مواد غذایی در اختیار کودک قرار داده شود، باز هم نخواهد توانست رشد کافی پیدا کند.

 محیط فیزیكی: برخورداری از نور آفتاب، تغذیه خوب و روشنائی نیز بر رشد و تكامل اثر می‌‌گذارد.

 عوامل روحی: بچه‌‌هایی که شرایط روحی و روانی بهتری داشته باشند، رشد مناسب تری نسبت به کودکانی خواهند داشت که تغذیه خوبی دارند ولی مورد محبت واقع نمی‌شوند. عشق، تمایل به مراقبت و روابط مناسب بین والدین و كودك بر تكامل اجتماعی، عاطفی و هوشی كودكان

اثرگذار است.

 هورمون‌‌ها: هورمون‌‌های تیروئید از زمان زندگی داخل رحمی در رشد جنین تاثیر دارند. هورمون رشد بعد از حدود 5/1-2 سالگی اثر ویژه‌ای روی رشد دارد. هورمون‌‌های جنسی نیز در سنین بلوغ و زمان جهش رشد روی رشد اثر دارند.

 فصل: میزان و نوع رشد کودکان در فصل‌‌های مختلف متفاوت است به این‌صورت که در فصل بهار رشد قدی کودکان بیشتر است، در حالی که در زمستان‌‌ها بیشتر وزن ایشان افزایش می‌‌یابد.

به طور کلی در سنین پایین‌تر، روند رشد سریعتر است به نحوی که در چند ماه اول عمر رشد بسیار سریعی در قد و وزن و دور سر وجود دارد و در ماه نهم، حداکثر رشد در بافت‌‌های چربی زیر جلدی وجود دارد، پس از آن از ماه دهم در بسیاری موارد، اشتهای کودک کاهش می‌‌یابد که به آن بی‌اشتهایی فیزیولوژیک گفته می‌‌شود. در سال دوم عمر نیز این وضعیت ادامه دارد و در اثر کاهش اشتها، کاهش در بافت‌‌های چربی زیر جلدی نیز بوجود می‌‌آید و بچه‌ای که قبلا چاق به نظر می‌‌رسید به تدریج لاغر و عضلانی می‌‌شود.

در سال اول عمر، کودک به وزنی حدود سه برابر وزن موقع تولد می‌‌رسد، به عنوان مثال یک نوزاد 3 کیلوگرمی به وزنی در حدود ده کیلوگرم می‌‌رسد. در سال دوم عمر دیگر چنین رشد سریعی وجود ندارد و وزن کودک فقط حدود 5/2 کیلوگرم اضافه می‌‌شود.

بیشتر بخوانید:

کودکان زیر 5 سال؛ چه بخورند؟

در سال‌‌های سوم، چهارم و پنجم عمر، افزایش وزن و قد نسبتأ ثابت بوده و سالیانه حدود 2 کیلوگرم افزایش در وزن و6 - 8 سانتیمتر افزایش در قد وجود دارد.

وضعیت ثابت رشد در سنین مدرسه نیز ادامه دارد و سالیانه3 - 5/3 کیلوگرم به وزن و در حدود 6 سانتیمتر به قد اضافه می‌‌شود تا اینکه در حوالی سن بلوغ یک دوره جهش رشد وجود دارد که افزایش در قد و وزن به میزان چشمگیری وجود دارد، این جهش رشد در دخترها تقریبأ دو سال زودتر از پسرها است.

بهترین معیارهایی که برای اندازه گیری رشد کودکان به کار می‌‌روند عبارتند از: دور سر، وزن و قد که واضح است در صورتی که اختلال در رشد دور سر پیش آید عوارض بدتری را به دنبال خواهد داشت. در سوء تغذیه ابتدا وزن و سپس قد و بعد دور سر تحت تأثیر قرار می‌‌گیرند. البته در همه این موارد باید توجه داشت که با یک بار اندازه‌گیری نمی‌توان قضاوت مناسبی کرد چون آنچه که مهم است، سرعت رشد است نه قدر مطلق آن.

 وزن: توزین وزن کودکان به ویژه در سال اول زندگی حائز اهمیت است. با توجه به اینکه هم افزایش و هم کاهش وزن در سال اول عمر می‌‌تواند عوارضی در همه طول زندگی به جا گذارد، توصیه می‌‌شود اندازه‌گیری وزن در سال اول به طور ماهیانه انجام گیرد.

نوزاد در بدو تولد مقداری ورم دارد که مدت زمانی طول می‌‌کشد تا از بین برود. این مدت حدود 5-7 روز است بنابراین نوزاد پس از 10 روز به وزن اولیه خود می‌‌رسد که نباید موجب نگرانی خانواده شود. برای بررسی مناسب بودن چگونگی افزایش وزن، منحنی‌‌های ویژه‌ای تهیه شده‌اند که به طور دقیق نشان می‌‌دهند وزن کودک در حال حاضر در چه حدی است و بعلاوه مشخص می‌‌سازند که سیر افزایش وزن در طول زمان به چه صورتی بوده تا هر وقت این روند کاهش یا افزایش غیر طبیعی پیدا کرد، کودک مورد بررسی قرار گیرد.

 قد: قد نوزاد در زمان تولد حدود 50 سانتیمتر است. در سال اول تولد 25 سانتیمتر به قد افزوده می‌‌شود و در سال‌‌های بعدی این میزان به ترتیب نصف می‌‌شود یعنی در سال دوم 5/12 سانتیمتر و در سال سوم25/6 سانتیمتر و... به قد افزوده می‌‌شود. تا کودک به مرحله بلوغ برسد.

 دور سر: اندازه‌گیری دور سر از بدو تولد تا سه سالگی اهمیت دارد و حداکثر افزایش آن قبل از بسته شدن ملاج‌‌های شیرخوار می‌‌باشد. در یک سال اول عمر 12 سانتیمتر به دور سر افزوده می‌‌شود و در پایان سال اول مغز تقریبأ دو سوم وزن مغز بزرگسال می‌‌باشد. در طی سال دوم فقط دو سانتیمتر به دور سر اضافه می‌‌شود و در نهایت در سن 12 سالگی اندازه دور سر کامل می‌‌شود و به حد بالغین می‌‌رسد.

 منحنی رشد: پایش رشد براساس اندازه‌گیری دوره‌ای اندازه‌‌های بدن و ثبت در نمودارهای رشد انجام می‌‌شود. در هر بار توزین، وزن باید در برگه نمودار رشد نشانه‌گذاری شود. با نشانه‌گذاری وزن كودك در برابر سن او به طور ماهانه، منحنی رشدكودك یعنی وزن به ازای سن به دست می‌‌آید.  در برگه پایش رشد، نمودار وزن به ازای سن رسم خواهد شد و قد كودك در نظر گرفته نمی‌شود زیرا وزن برای شناخت رشد، وسیله |حساس‌تری است. هرگونه انحراف وزن از وضع طبیعی را به آسانی می‌‌توان با مقایسه منحنی وزن كودك با منحنی استاندارد، شناسائی كرد. كودك ممكن است وزن از دست بدهد ولی از قد او چیزی كم نمی‌شود.

 منحنی رشد طبیعی باید به موازات یکی از خطوط منحنی رشد در فاصله بین پایین‌ترین تا بالاترین خط منحنی پیش برود.

 البته منحنی رشد نوسانات جزئی دارد ولی افزایش یا کاهش ناگهانی آن غیرطبیعی تلقی شده و نیاز به بررسی دارد.