به قلم : دکتر محمد حضوری ؛ دانشیار تغذیه ؛ دانشگاه علوم پزشکی قم
mhozoori@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : دوران همه‌گیری کرونا، تجربه‌ای خاص و ویژه برای افراد عادی و متخصصین جامعه در عرصه‌های مختلف از زندگی روزمره تا فعالیت‌های تخصصی (نظیر پرستاری، فروش آنلاین و نیز برگزاری مسابقات ورزشی) را رقم زد. پس از پایان آن دوره سخت و و پُر چالش، تجارب و آموزه‌های آن هنوز در محافل علمی مورد استفاده و بررسی قرار می‌گیرد. نکته قابل توجه آنکه در دوران پساکرونا، مجموعه علائمی در بین افراد مبتلا شده به کرونا مشاهده شده است که در محافل علمی به نام کووید بلند مدت یا Long COVID موسوم است. این علائم شامل مجموعه‌ای از علائم فیزیکی (خستگی، ضعف، دردهای مزمن و ...) و علائم روانشناختی (بی‌خوابی و بدخوابی، استرس و هیجانات ناگهانی، افسردگی و ...) می‌باشد. بر اساس شواهد بروز این مجموعه علائم مختص به سن یا جنسیت خاصی نبوده و در تمامی افراد حتی ورزشکاران مشاهده و گزارش شده است. مبنا و دلیل بروز این علائم متفاوت بوده و هنوز دلیل قاطعی برای آن گزارش نشده است، ولی به نظر می‌رسد التهاب مزمن یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین عوامل موثر در بروز این عارضه یا سندرم باشد. به همین دلیل در این مقاله تلاش می‌شود تا با توجه به مشاهده مستمر این عارضه در بین ورزشکاران، به مرور عوامل تغذیه‌ای موثر بر کاهش و تخفیف علائم عارضه کووید بلندمدت بپردازیم.
بیشتربخوانید:
تغذیه کودکان مبتلا به کرونا چگونه باشد؟
کووید بلندمدت چیست؟
کووید بلندمدت شرایط بالینی خاصی است که در افرادی که بازتوانی بعد از ابتلای به عفونت کووید را به طور کامل طی نکرده باشند، مشاهده می‌شود. افرادی که تجربه ابتلای به کووید را داشته‌اند، می‌دانند که علائم عفونت کووید بسیار گسترده بوده و اندام‌های زیادی را در بدن درگیر می‌کند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مرتبط با ابتلای به کرونا، التهاب مزمن مشاهده شده در افراد است که اغلب با یک خستگی و بی‌حالی مفرط - حتی بعد از بهبودی بیماری - نیز ادامه می‌یابد. بر اساس مطالعات موجود، کووید طولانی‌مدت نیز ناشی از همین عوارض در بدن افراد با سابقه ابتلای به کرونا می‌باشد و سیستم‌های مختلف بدن از سیستم عصبی، قلبی- تنفسی، گوارشی و سیستم عضلانی فرد را درگیر می‌کند. این درگیری سیستم‌های مختلف موجب بروز علائمی می‌شود که سردرد، نفس‌های کوتاه، میالژی (دردهای مزمن عضلانی)، درد قفسه سینه و اختلالات در عملکرد ذهنی نظیر حافظه، از مهم‌ترین و رایج‌ترین آنها هستند. اغلب تشخیص کووید طولانی آن است که 12 هفته بعد از بهبود علائم کووید، فرد مبتلا هنوز علائمی شامل مواردی که بالاتر به آن اشاره شد را تجربه کند. این شرایط و مجموعه علائم موجب تغییراتی در توان ورزشی فرد مبتلا به کووید طولانی‌مدت می‌شود که ناتوانی و عدم تحمل حرکات ورزشی (کاهش رکوردهای قبلی ورزشکار)، وابستگی و نیاز به کمک برای اجرای برخی حرکات (نظیر تمرینات با وزنه یا حرکات نمایشی در ژیمناستیک)، اختلالات خُلق و خُو و نیز کاهش کیفیت زندگی از مهم‌ترین آنها است. مطالعات متعددی در زمینه نقش عوامل مختلف از کارکرد بخش‌های مختلف سیستم ایمنی و التهاب مزمن تا نقش عوامل مغذی و ویتامین‌ها در پیدایش این عارضه انجام شده است، اما هنوز نتایج آنها به اتفاق نظر کاملی نرسیده‌اند.
بیشتربخوانید:
کرونا در بدن افراد چاق پنهان می‌شود تا در زمان مناسب ضربه بزند
عوارض نادر ابتلا به کرونا چیست؟
باید و نبایدهای مصرف ویتامین D برای پیشگیری از شیوع کرونا
بیوفلاونوئیدها، آنتی‌اکسیدان‌هایی ارزشمند
اغلب مبتلایان به کووید، با مشکلاتی مواجه می‌شوند که نشان از درگیری آنها در بخش عصبی می‌باشد. به عنوان مثال مِه مغزی که نوعی اختلال در تمرکز، یادگیری و تفکر می‌باشد. همچنین اغلب افراد به درجاتی از اختلال حافظه و فراموشی مبتلا می‌شوند. این نوع اختلالات در برخی از انواع ورزش که نیاز به تمرکز، هوشیاری و تحلیل بالا دارند (نظیر تیراندازی، شطرنج و ..) می‌تواند بسیار زیان‌بار باشد. علاوه بر این، اختلالات بویایی نیز در اغلب این افراد شایع است که با عدم احساس رایحه مواد غذایی و سایر ترکیبات همراه بوده و در برخی موارد حتی با تجربه استشمام بوهای بسیار نامطبوع همراه می‌شود که نشانه‌ای از درگیری گیرنده‌های بویایی و مخاط سینوسی است. قابل توجه آنکه بر اساس شواهد موجود، بیوفلاونوئیدها تاثیر قابل‌توجهی در رفع اختلالات بویایی و مِه مغزی داشته‌اند. منابع غذایی بیوفلاونوئیدها عبارتند از سبزی‌ها به ویژه سبزی‌های برگ سبز، کلم و پیاز، میوه‌ها به ویژه مرکبات، سیب و انواع توت. همانطور که متوجه شده‌اید، منابع غذایی بیوفلاونوئیدها شامل انواع مواد غذایی گیاهی هستند.
نکته قابل تامل آنکه ورزشکاران در معرض آسیب اکسیدانی بیشتری هستند و نیاز آنان به ترکیبات آنتی‌اکسیدانی نظیر فلاونوئیدها بیش از افراد عادی جامعه است.
ویتامین D، ویتامینی ضد عفونت، به ویژه عفونت کرونایی
از آغاز شناسایی ویروس کووید 19 همگان بر اساس شواهد و مطالعات مرتبط دریافتیم که کمبود ویتامین D بر تشدید علائم آن عفونت موثر است و جالب توجه آنکه مشخص شد افرادی که کمبود ویتامین D دارند، پس از ابتلای به کرونا احتمال بیشتری دارد تا در بیمارستان و بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوند. علاوه بر این، امروز می‌دانیم افرادی که کمبود ویتامین D دارند، برای ابتلای به کووید طولانی‌مدت استعداد بیشتری دارند. در مورد ویتامین D و ارتباط آن با ورزش در مقالات قبلی مطالبی اشاره شد و آگاه شدیم که ورزشکاران به ویژه ورزشکاران رشته‌هایی که در محیط سر بسته ورزش می‌کنند (نظیر بسکتبال، والیبال، رشته‌های ورزشی رزمی و ...) کمبود ویتامین D بیشتری از افراد عادی جامعه دارند. در مورد این ویتامین، یافته‌های مطالعات بعدی نشانگر آن بود که ویتامین D می‌تواند تاثیر مهاری و کاهندگی در غلظت اینترلوکین-6 به عنوان یک ترکیب التهابی بسیار موثر در سیستم ایمنی و پاسخ آن به ورزش داشته باشد. همچنین این ویتامین بر کنترل ترشح ترکیبی موثر در التهاب عمومی بدن که بسیار در عفونت‌های آنفلونزایی و کرونا افزایش می‌یابد (TNF-α)، موثر است.
پروبیوتیک‌ها
مطالعات موجود نشانگر آن است که نوع و ترکیب میکروب‌های مستقر در گوارش بر شدت علائم کووید و نیز بر بازتوانی پس از بیماری موثر هستند.
همانطور که می‌دانید ما در روده میکروب‌های مفیدی داریم که این میکروب‌ها علاوه بر تولید برخی ویتامین‌ها، می‌توانند بر عملکرد سیستم ایمنی بدن موثر باشند. متاسفانه شواهد متعددی وجود دارد که ورزشکاران به دلیل انجام فعالیت‌های شدید و بی‌وقفه، دچار اختلال و تغییر در ترکیب جمعیتی و نوع میکروب‌های روده می‌شوند. علاوه بر این، مصرف برخی داروها (به ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها) موجب تغییر جمعیت این میکروب‌ها می‌شود. به همین دلیل مصرف منابع غذایی پروبیوتیک‌ها (انواع لبنیات) یا مکمل‌های آن بسیار مفید و موثر است.
آرژنین و ویتامین C
آرژنین به عنوان یک ترکیب پروتئینی در خون‌رسانی بهینه و رگ‌زایی در بافت‌ها موثر بوده و نقش مهمی در بازتوانی بافت‌های آسیب دیده دارد. ویتامین C نیز به عنوان یکی از ویتامین‌های بسیار موثر در تقویت سیستم ایمنی می‌باشد که میزان دریافتی آن بر شدت و وخامت علائم عفونت کووید-19 موثر است. علاوه بر این، در مطالعات بعدی مشخص شد که دریافت مکمل ویتامین C در افراد مبتلا به کووید موجب می‌شود تا طوفان سیتوکین‌های التهابی متعاقب ابتلای به کرونا کنترل شده و تخفیف یابد. به همین دلیل این دو ترکیب نیز از عوامل موثر بر کنترل و تخفیف علائم کووید طولانی‌مدت هستند.
کلام آخر
مطالعات موجود گواه ارتباطی نزدیک بین استمرار علائم کووید برای مدت طولانی و کمبودهای غذایی هستند. در پایان لازم به ذکر است که در افراد مبتلا به کم‌خونی یا افراد گیاهخوار، مصرف مکمل‌های آهن، ویتامین B12 و امگا-3 برای رهایی و کاهش علائم کووید – البته پس از درمان علائم بیماری- ضروری می‌باشد.
