احسانه طاهری ؛ متخصص تغذیه
استئوپروز یا پوکی استخوان چه بیماری‌ای است؟
پوکی استخوان بیماری‌ای است که در آن استخوان‌های بدن ضعیف و شکننده شده و دچار شکستگی می‌شوند. فردی که مبتلابه پوکی استخوان می‌شود، ممکن است در طول فعالیت‌های روزمره خود، در اثر یک ضربه خفیف و یا حتی به دنبال افتادن و یا زمین خوردن ساده، دچار شکستگی شود.
پوکی استخوان هیچ علامت و یا نشانه‌ای ندارد و با بروز اولین شکستگی در استخوان‌هاست که این بیماری خود را نشان می‌دهد؛ به همین دلیل به پوکی استخوان، "بیماری خاموش" می‌گویند. شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان اغلب در استخوان‌های مچ دست، بازو، ران، لگن و ستون مهره‌های کمری رخ می‌دهد که می‌تواند منجر به درد شدید، ناتوانی بیمار و حتی مرگ وی شود. خمیده شده پشت (گوژپشتی) یا کوتاه شدن قد به میزان بیش از 3 سانتی‌متر در بزرگسالی نیز می‌تواند علائم هشداردهنده برای شکستگی مهره‌ای ستون فقرات باشد.
چرا تشخیص زودهنگام پوکی استخوان مهم است؟
افراد مبتلابه پوکی استخوان بیش از سایرین در معرض شکستگی‌های استخوانی قرار دارند. شکستگی‌های استخوان در ناحیه لگن که در بین افراد مبتلابه پوکی استخوان رایج است؛ با درد، ناتوانی درراه رفتن و حرکت کردن، عدم توانایی در انجام کارهای روزانه و وابسته شدن به دیگران همراه است. 10 تا 20 درصد از این بیماران در درازمدت به پرستار در خانه نیاز دارند و 20 درصد از آن‌ها در طول سال اول پس از وقوع شکستگی لگن، فوت می‌کنند. به‌علاوه درمان و مراقبت‌های پزشکی این افراد هزینه‌های مالی سنگینی بر دوش هم بیماران و خانواده‌های آن‌ها و هم برای جامعه به همراه دارد.
چه افرادی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند؟
افرادی که قبل از سن 50 سالگی دچار شکستگی می‌شوند
سن بالا
داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان در افراد درجه اول خانواده
یائسگی زودرس
مصرف سیگار و دخانیات
مصرف بیش‌ازحد الکل
استفاده درازمدت از داروهای خانواده کورتون‌ها
لاغری بیش‌ازحد (پایین بودن نمایه توده بدنی)
افراد مبتلابه سلیاک یا سایر بیماری‌های گوارشی که با سوء جذب همراه هستند.
رژیم غذایی سالم برای داشتن استخوان‌های سالم
مهم‌ترین ماده غذایی برای داشتن استخوان‌های سالم، کلسیم است. کلسیم یکی از عناصر معدنی موجود در بدن است که درواقع نقش آجرهای سازنده استخوان‌ها را دارد. مقدار کلسیم موجود در بدن، حدود 1 کیلوگرم می‌باشد که از این مقدار، 99 درصدان در اسکلت استخوانی بدن یافت می‌شود. کلسیم برای عملکرد اعصاب و عضلات بدن نیز ضروری است. به‌علاوه کلسیم موجود در استخوان‌های بدن نیز نقش ذخیره کلسیم بدن رادارند تا سطح کلسیم خون همیشه در سطح معینی حفظ شود. به‌طوری‌که اگر سطح کلسیم خون از حد مشخصی کمتر شود، کلسیم ذخیره‌شده در استخوان‌ها آزادشده و وارد جریان خون می‌شود تا آن را جبران کنند. اما خود استخوان‌ها دچار کمبود کلسیم می‌شوند و اگر این کمبود از طریق دریافت غذاهای غنی از کلسیم جبران نشود می‌تواند سبب ابتلا به پوکی استخوان شود.
آیا استفاده از مکمل کلسیم ضروری است؟
افرادی که مبتلابه بیماری‌های گوارشی و سوء جذب نمی‌باشند می‌توانند کلسیم موردنیاز روزانه خود را از رژیم غذایی و با مصرف غذاهای غنی از کلسیم تأمین نمایند. بااین‌وجود، در افرادی که نمی‌توانند میزان موردنیاز کلسیم خود را از مواد غذایی تأمین کنند؛ استفاده از مکمل کلسیم و یا مکمل کلسیم + ویتامین D می‌تواند به حفظ و یا بهبود سلامت استخوان‌های بدن کمک کند. البته باید توجه داشت که مصرف مکمل‌های حاوی کلسیم نباید از 500 تا 600 میلی‌گرم در روز بیشتر شود. مصرف زیاد مکمل کلسیم در درازمدت می‌تواند سبب افزایش خطر ابتلا به سکته قلبی و سنگ کلیه در افراد مستعد شود. ازاین‌رو استفاده از مواد غذایی سرشار از کلسیم بر مصرف مکمل کلسیم برتری دارد.
کلسیم و ویتامین D
کلسیم از خانواده املاح معدنی و ویتامین D از خانواده ویتامین‌هاست. کلسیم و ویتامین D در کنار یکدیگر در تأمین سلامت استخوان‌ها نقش دارند. به‌طورمعمول مکمل کلسیم و ویتامین D به‌صورت توأم تجویز می‌شود. ویتامین D در زیرپوست بدن در مواجهه با نور خورشید ساخته می‌شود.
بنابراین ساده‌ترین، در دسترس ترین و ارزان‌ترین منبع تأمین ویتامین D مورد نیاز بدن، نور خورشید است. قرار گرفتن به مدت 15 تا 20 دقیقه در طول روز در مواجهه با نور مستقیم خورشید در افرادی که رنگ پوست روشن دارند برای تأمین ویتامین D موردنیاز بدن کافی است. ویتامین D در مواد غذایی نیز یافت می‌شود؛ هرچند که تعداد کمی از غذاها به‌طور طبیعی دارای ویتامین D می‌باشند که عبارت هستند از ماهی‌های پرچرب مانند سالمون، قارچ‌ها و تخم‌مرغ. در برخی از کشورها، مواد غذایی مانند کره، شیر، غلات صبحانه یا مواد غذایی دیگر با ویتامین D به‌طور صنعتی غنی می‌شوند.
این پرسش‌نامه شامل 19 سؤال است و تکمیل آن تنها چند دقیقه طول می‌کشد و به هر سؤال پاسخ «بله» یا «خیر» داده می‌شود.
1. آیا هیچ‌کدام از والدین شما دچار شکستگی لگن پس از یک زمین خوردگی ساده یا ضربه ناچیز شده‌اند؟
2. آیا پدر یا مادرتان دارای خمیدگی و یا برآمدگی ستون فقرات هستند؟
3. آیا سن شما 40 سال و یا بالاتر است؟
4. آیا شما دچار شکستگی استخوان پس از یک ضربه ناچیز یا زمین خوردگی شده‌اید؟
5. آیا به‌دفعات دچار سقوط شده‌اید؟(بیش از یک‌بار در یک سال گذشته) و آیا به دلیل احساسی ضعفی که دارید احساس سقوط دارید؟
6. آیا پس از 40 سالگی بیش از 3 سانتی‌متر از قدتان کاهش‌یافته است؟
7. آیا کم‌وزن هستید (شاخص توده بدنی کمتر از 19 kg/m2)؟
8. آیا شما قرص‌های کورتیکوستروئید (کورتیزون یا پردنیزون) برای بیش از سه ماه استفاده کرده‌اید؟
9. آیا شما از بیماری‌های نظیر روماتوئید آرتریت، سوءهاضمه مزمن گوارش، کبد، کیسه صفرا، دیابت، نارسایی کلیوی، فشارخون، کم‌کاری و پرکاری تیروئید و پاراتیروئید و یا بیماری‌های زمین‌گیر کننده رنج می‌برید؟
10. آیا شما بیش از 20 سیگار در روز استفاده میکنید؟
11. آیا شما به‌طور مداوم از اسهال که به علت بیماری‌هایی مثل سلیاک یاکرون ایجاد می‌شود رنج می‌برید؟
برای خانم‌ها
12. آیا شما قبل از سن 45 سالگی یائسه شده‌اید؟
13. آیا قاعدگی شما بیش از 12 ماه است که متوقف‌شده (به‌غیراز زمان بارداری)؟
برای آقایان
14. آیا هرگز از ناتوانایی جنسی رنج‌برده‌اید؟ (عدم وجود میل جنسی یا علائم دیگر مربوط به سطح کم تستوسترون، هورمون جنسی مردان).
عوامل خطر مرتبط با سبک زندگی
15. آیا میزان مصرف الکل در شما بیش از میزان مصرف مجاز است؟ (بیش از دو واحد در روز)
16. آیا در حال حاضر سیگار مصرف میکنید؟ یا درگذشته مصرف می‌کردید؟
17. آیا سطح فعالیت فیزیکی روزانه شما کمتر از 30 دقیقه در روز است؟
18. آیا نسبت به مصرف شیر یا فرآورده‌های لبنی دارای حساسیت هستید و جایگزین مکمل هم استفاده نمی‌کنید؟
19. آیا کمتر از 10 دقیقه در روز در معرض نور آفتاب هستید و جایگزین مکمل هم استفاده نمی‌کنید؟
