زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

آرزو حقیقیان رودسری؛ دكترای تغذیه

سن بلوغ یکی از مهمترین دوره‌های سنی در طی زندگی یک فرد محسوب می‌‌شود، زیرا رشد جسمانی در این دوران همانند دوران کودکی از سرعت بالایی برخوردار است. سازمان بهداشت جهانی به سنین 9 تا 19 سالگی نوجوانی اطلاق می‌‌کند. نوجوانی دوره ای است که بلوغ در آن اتفاق می‌‌افتد. از نظر لغوی بلوغ به معنی رسیدن به حد بالایی از رشد است و در علم زیست شناسی، بلوغ عبارت است از مجموع تغییرات جسمی، روحی ـ روانی و عقلانی که در سنین نوجوانی ایجاد می‌‌شود و کودک رفته رفته وارد دوره نوجوانی می‌شود.  برای دستیابی به رشد مطلوب در دوران بلوغ، دریافت مواد مغذی به میزان کافی ضرورت دارد. در این میان تأمین انرژی، پروتئین، آهن، کلسیم، ید و روی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اهمیت تغذیه صحیح بویژه در دوران قاعدگی دختران به دلیل نیاز بیشتر به آهن در این دوران افزایش می‌‌یابد. توصیه کلی برای تغذیه صحیح در دوران بلوغ، استفاده از همه انواع مواد غذایی در گروه‌‌های مختلف مانند نان و غلات، گوشت، لبنیات، سبزی و میوه‌‌هاست. باید دقت نمود که تعادل، تناسب و تنوع در مصرف همه گروههای غذایی رعایت گردد.

 شروع بلوغ

سن شروع بلوغ در پسران 11 تا 12 سالگی و در دختران 9 تا 10 سالگی است. در بسیاری از موارد به علل مختلف، ممکن است سن شروع بلوغ کمتر از زمانهای یاد شده باشد. در سه دهة اخیر، کودکان بویژه دختران، در سنین کمتری به بلوغ دست می‌یابند و این امر در دختران به میزان 10 برابر پسران اتفاق می‌افتد. عوامل بسیاری در بروز بلوغ زودرس دخالت دارند. سابقه ژنتیکی، جزو اولین دلایل آن محسوب می‌‌شود. زمان ظاهر شدن نشانه‌های بلوغ در دختران و پسران، تقریبا مشابه زمانی است که والدین آنها این علایم را نشان دادند. ولی همه عوامل به ژنتیک ختم نمی‌شود بلکه عللی مانند تغذیه، شرایط وزنی، عوامل محیطی مانند موقعیت جغرافیایی، میزان آگاهی از مسائل اجتماعی و شرایط روحی ـ روانی فرد نیز در پایین آمدن سن بلوغ بسیار مؤثرند.

به دلیل عوارضی که بلوغ زودرس در نوجوان ایجاد می‌کند، لازم است به این موضوع اهمیت داده شود. از یک طرف کودک، به یک باره وارد مرحله ای از زندگی می‌شود که هنوز آمادگی ذهنی برای پذیرش این تغییرات را ندارد، و از طرف دیگر از نظر جسمانی، بعد از شروع بلوغ، علائم افزایش قد در کودک ظاهر شده و بعد از 2 تا 3 سال متوقف می‌شود. این در حالی است که هنوز رشد قدی به حد مطلوب خود نرسیده و موجب کوتاه قدی نوجوان خواهد شد.

عوامل موثر در بلوغ زودرس

• یکی از عوامل مؤثر در بروز بلوغ زودرس، چاقی و اضافه وزن در کودکان است. طبق نظر متخصصین، دخترانی که برنامه غذایی حاوی چربی زیاد دارند، فعالیت کمی دارند و کمی چاق هستند، به احتمال بیشتری مبتلا به بلوغ زودرس می‌شوند.

  از دیگر عوامل تغذیه ای مرتبط با بروز بلوغ زودرس، مصرف زیاد گوشت قرمز بویژه در دختران است. در تحقیقی که در دانشگاه Brighton انگلیس، در بین حدود 3000 دختر انجام شد، دریافت غذایی این دختران در سنین 3 تا 7 سالگی مورد بررسی قرار گرفت و زمان مراجعه بعدی این دختران به همان کلینیک، در سن حدود 12 سالگی بود. نتایج نشان داد که دخترانی که دریافت گوشت و منابع پروتئینی آنها در سن 3 تا 7 سال بیشتر بود، احتمال بروز علائم بلوغ در آنها بالاتر از دخترانی بود که مصرف گوشت کمتری داشتند. 49 درصد از دخترانی که بیشتر از 12 سهم گوشت در هفته دریافت می‌‌کردند، شروع بلوغ آنها در سن حدود 12 سالگی بود. البته لازم به ذکر است که گوشت بعنوان منبع غنی آهن، اهمیت زیادی در تغذیه دختران در سن بلوغ دارد، ولی مصرف آن نباید از حد مجاز توصیه شده در طی روز بیشتر گردد.

 یکی دیگر از عواملی که در بروز بلوغ زودرس نقش دارد، مصرف فست فود و نوشابه‌‌های گازدار است که طرفداران زیادی را در بین کودکان و نوجوانان دارد. محتوای زیاد چربی و شیرینی در غذاهای آماده و نوشیدنی‌‌های با قند زیاد، می‌‌تواند اثر مستقیم بر کاهش زمان بلوغ نوجوان بگذارد. از طرفی، بدلیل احتمال بیشتر بروز چاقی در بین مصرف کنندگان غذاهای آماده، خود عامل مضاعفی در کم کردن سن بلوغ خواهد بود.

• دانشمندان در مورد عوامل دیگری هم در این خصوص اشاره کرده‌اند مانند هورمون‌های غذایی، باقیمانده آفت‌کش‌ها در محصولات گیاهی و ترکیبات فتالیک اسید که در پلاستیک‌ها و لوازم آرایشی وجود دارند. ترکیباتی مانند بیس‌فنول A که در پلاستیک‌ها هستند، سیستم هورمونی بدن را دچار اختلال کرده و بر وضعیت هورمون‌ها اثر می‌گذارد.

در واقع، چاقی، باقیمانده هورمون‌ها و آفت‌کش‌ها در مواد غذایی و بلوغ زودرس بعنوان یک سه‌گانة بهم وابسته هستند. اضافه وزن در کودکان موجب افزایش سطح انسولین در بدن می‌شود که بدین ترتیب توانایی بدن در تبدیل هورمون‌ها به استروژن افزایش یافته و همینطور سموم محیطی به مقدار بیشتری در بدن تجمع می‌یابند که همه در القاء بلوغ زودرس سهیم هستند.

توصیه‌‌های كاربردی

بنابراین توصیه‌‌های تغذیه ای باید در مرحله نخست به والدین کودکان صورت گیرد تا دقت بیشتری در نوع انتخاب‌های غذایی برای کودکان در سنین کودکی داشته باشند زیرا چاقی در دوره کودکی، سنگ بنای بروز بلوغ زودرس و چاقی در دوران بلوغ و بزرگسالی است. بعلاوه، ترغیب کودکان به داشتن فعالیت بدنی بیشتر هم به پیشگیری از چاقی آنها کمک می‌نماید و هم در زمان ورود آنها به مرحله بلوغ و شروع تغییرات در خلق و خو، می‌تواند به شادابی و نشاط آنها بیفزاید. زمان دیگری که لازم است به اجرای برنامه غذایی صحیح توجه نمود، دوران بلوغ و نوجوانی است، زیرا در این دوران حداکثر رشد استخوانی رخ می‌‌دهد و حجم عضلات، بیشتر و قدرت آنها نیز افزایش می‌‌یابد. به همین دلیل، داشتن برنامه غذایی حاوی مقادیر مناسب از همه گروههای غذایی برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز در این دوران ضروری است.