به قلم : د‌‌‌کتر سارا طالبی پور نیکو ؛ متخصص اطفال و نوزاد‌‌‌ان ؛ Saratpn@gmail.com
اینستاگرام: Dr.talebipoor
تحریریه زندگی آنلاین : در دهه‌های اخیر، واکسیناسیون گسترده علیه بسیاری از بیماری‌های عفونی باعث شده بود که تصور کنیم برخی بیماری‌های خطرناک دوران کودکی به کلی از بین رفته‌اند. یکی از این بیماری‌ها، «سرخک» بود که تا همین چند سال پیش، در کشور ما موارد بسیار معدودی از آن گزارش می‌شد، اما متأسفانه، طی دو سال گذشته، بار دیگر صدای زنگ خطر این بیماری شنیده می‌شود. در این مقاله، به بررسی دلایل شیوع دوباره سرخک، علائم آن، راه‌های پیشگیری و اهمیت واکسیناسیون خواهیم پرداخت.
سرخک چیست؟
سرخک (Measles) یک بیماری ویروسی بسیار واگیردار است که اغلب در کودکان دیده می‌شود. عامل این بیماری ویروس «پارامیکسوویروس» است که از طریق قطرات ریز تنفسی هنگام عطسه، سرفه یا حتی صحبت کردن منتقل می‌شود. ویروس سرخک می‌تواند ساعت‌ها در هوای محیط یا روی سطوح زنده بماند و افراد را آلوده کند.
بیشتربخوانید:
مهم ترین علامت ابتلا به سرخک
علائم
سرخک معمولا با علائم شبیه به سرماخوردگی آغاز می‌شود، از جمله:
تب بالا (گاهی تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد)
سرفه خشک
آب‌ریزش بینی
التهاب چشم و قرمزی (کونژکتیویت)
بی‌حالی و بی‌اشتهایی
پس از چند روز، بثورات پوستی قرمز رنگی از صورت و پشت گوش‌ها شروع می‌شود و به تدریج به پایین تنه گسترش می‌یابد. یکی از علائم شاخص سرخک، لکه‌های سفید کوچک داخل دهان (به نام لکه‌های کوپلیک) است که پیش از ظاهر شدن بثورات دیده می‌شوند.
چرا سرخک خطرناک است؟
سرخک برخلاف ظاهر نسبتا ساده‌اش، می‌تواند عوارض شدیدی ایجاد کند، به ویژه در کودکان زیر ۵ سال یا افراد دارای ضعف سیستم ایمنی. برخی از این عوارض عبارتند از:
ذات‌الریه (شایع‌ترین علت مرگ در اثر سرخک)
التهاب مغز (آنسفالیت)
اسهال شدید و کم‌آبی بدن
کوری (در موارد شدید)
در برخی موارد نادر، یک عارضه مرگبار به نام «انسفالیت اسکلروزان تحت حاد(SSPE)» ممکن است سال‌ها پس از ابتلا به سرخک بروز کند که به تخریب مغزی تدریجی منجر می‌شود.
بیشتربخوانید:
احتمال مبتلا شدن بزرگسالان به سرخک چقدر است؟
بازگشت سرخک؛ چرا اکنون؟
تا پیش از پاندمی کرونا، برنامه ملی واکسیناسیون در ایران بسیار موفق بود و موارد ابتلا به سرخک به حداقل رسیده بود، اما با شیوع کووید - ۱۹، بسیاری از والدین نگران مراجعه به مراکز بهداشتی شدند و برخی نوبت‌های واکسیناسیون کودکان به تعویق افتاد یا کلا فراموش شد. همین وقفه، باعث شد ایمنی جمعی در برابر سرخک کاهش یابد. همچنین، افزایش مهاجرت‌های بین‌المللی، به‌ویژه از کشورهای همسایه که پوشش واکسیناسیون در آن‌ها پایین‌تر است، عامل دیگری برای بازگشت سرخک محسوب می‌شود. سازمان جهانی بهداشت (WHO) نیز هشدار داده است که شیوع دوباره سرخک در بسیاری از کشورهای منطقه، از جمله ایران، روندی نگران‌کننده دارد.
آیا واکسن سرخک ایمن و مؤثر است؟
پاسخ قطعی بله است. واکسن سرخک که معمولا در قالب واکسن سه‌گانه MMR (سرخک، سرخجه و اوریون) تزریق می‌شود، یکی از مؤثرترین واکسن‌های شناخته‌شده است. تنها دو نوبت واکسن MMR، بیش از ۹۵ درصد ایمنی در برابر سرخک ایجاد می‌کند. نوبت اول این واکسن در ۱۲ ماهگی و نوبت دوم در ۱۸ ماهگی طبق تقویم واکسیناسیون ایران تزریق می‌شود. واکسن MMR ایمن است و عوارض جانبی آن در اکثر موارد بسیار خفیف و گذرا هستند، مانند تب خفیف یا قرمزی محل تزریق. در مقابل، عدم تزریق آن می‌تواند به ابتلا به یک بیماری خطرناک و گسترش آن در جامعه منجر شود.
بیشتربخوانید:
پاسخ به 3 سوال مهم درباره سرخک
نقش والدین در پیشگیری از سرخک
والدین نخستین خط دفاعی در برابر سرخک هستند. رعایت نکات زیر می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری ایفا کند:
- اطمینان از تکمیل برنامه واکسیناسیون کودک: دفترچه واکسیناسیون را بررسی کنید و در صورت جا افتادن یک نوبت، هرچه سریع‌تر برای تکمیل آن اقدام نمایید.
- آگاهی از علائم هشدار: تب بالا، دانه‌های پوستی، و لکه‌های سفید داخل دهان، باید زنگ خطر باشند. در صورت مشاهده این علائم، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
- پرهیز از حضور کودک بیمار در مهدکودک یا مدرسه: سرخک بسیار مسری است. در صورت ابتلا یا مشکوک بودن به بیماری، کودک باید حداقل ۴ روز پس از شروع بثورات از حضور در جمع اجتناب کند.
- اطلاع‌رسانی به اطرافیان: در صورت ابتلای یک کودک به سرخک، سایر کودکان در تماس نزدیک، به ویژه کسانی که واکسینه نشده‌اند، باید تحت مراقبت باشند.
جمع‌بندی
سرخک نه تنها یک بیماری ساده نیست، بلکه می‌تواند به سرعت در میان کودکان گسترش یافته و عوارض جدی و حتی مرگبار ایجاد کند. بازگشت این بیماری، هشداری جدی برای نظام سلامت و والدین است. خوشبختانه، راه مقابله با آن ساده و در دسترس می‌باشد: واکسیناسیون کامل، به‌موقع و آگاهانه.
فراموش نکنیم که نسل‌های پیشین با خاطرات تلخ و گاه داغدار از سرخک زندگی کرده‌اند. امروزه با وجود واکسن، هیچ دلیلی وجود ندارد که کودکی در قرن ۲۱ قربانی این بیماری قابل پیشگیری شود.
