دكتر اكبر كوشانفر
امروزه به علت پیشرفت‌های روزافزون در عرصه علم‌پزشكی می‌توان از بروز بسیاری از بیماری‌هایی كه به نحوی با نوع تغذیه انسان در ارتباط هستند، جلوگیری كرد؛ از جمله سوء تغذیه، كمبود مواد قندی، پروتئینی و ویتامین‌ها كه با نحوه تغذیه ارتباط مستقیم دارند.
سوء‌تغذیه در دراز مدت می‌تواند موجب عقب افتادگی‌های ذهنی، كاهش كارایی فردی، اجتماعی و نیز اثرات نامطلوب همچون افت وضعیت تحصیلی شود. از سوی دیگر عدم رعایت یك رژیم غذایی صحیح می‌تواند منشاء بسیاری از بیماری‌های مزمن از جمله بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت، استرس و افسردگی نیز باشد كه تنها با رعایت یك برنامه غذایی صحیح و توجه و دقت در انتخاب مواد غذایی قابل پیشگیری هستند.
صبحانه سالم
بدن انسان برای تجدید قوا و سوخت‌وساز نیاز به یك صبحانه سالم و پر از مواد پروتئینی، كالری، ویتامین‌ها و مواد معدنی دارد. بهترین مواد غذایی كه برای صبحانه می‌توان استفاده كرد، كربوهیدرات‌‌ها مانند نان، غلات سبوسدار، مقداری آب میوه یا میوه خشك شده است.
این مواد به طور پیوسته و به آرامی گلوكز را وارد خون می‌كنند و قندخون تا ساعت‌ها ثابت می‌ماند و كمتر به میان وعده در طی روز نیاز خواهید داشت. بسیاری از مردم نیز تمایل به مصرف پروتئین شیر و تخم‌مرغ دارند. پروتئین نیز سطح قندخون را كنترل نموده و براساس مطالعات اخیر تمركز فكر را در طول روز افزایش می‌دهد. بهترین مواد پروتئینی كه می‌توان آنها را در وعده غذایی صبحانه گنجاند، عبارتند از: لبنیات، تخم‌مرغ و آجیل كه دانه‌های آنها سرشار از كولین هستند و در بدن به استیل كولین تبدیل شده كه ناقل عصبی است و در مغز وجود دارد.
سویا نیز یكی از مفید‌ترین مواد برای صبحانه است كه حاوی كلسیم، فسفر، منیزیم، آهن، روی، امگا 3 و فیبر بالا می‌باشد و به سلامت قلب و استخوان‌ها كمك می‌كند. صبحانه سالم عاری از هرگونه چربی است. از میان وعده‌ها نیز می‌توان به میوه‌های تازه، مانند سیب، پرتقال، انگور، سایر میوه‌جات و آجیل، گردو و بادام زمینی اشاره كرد. صبحانه گریزی در كودكان، به خصوص در سنین آغاز مدرسه یكی از نگرانی‌های مادران است.
در این زمینه بررسی علل صبحانه گریزی در كودكان اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا عدم مصرف صبحانه موجب بروز پیامدهای جبران‌ناپذیری می‌گردد؛ چرا كه در ساعات اولیه روز كه گلوكز در پایین‌ترین سطح در شبانه روز قرار دارد، مغز كمترین انرژی و در نتیجه كمترین كاركرد را داشته و حتی اگر تمام توان خود را هم به كار گیرد باز هم یاد‌گیری افت چشمگیری خواهد داشت.
تغذیه مناسب
بهترین راه برای رسیدن به تغذیه مناسب و به دنبال آن دستیابی به سلامتی، كسب عادات تغذیه صحیح از دوران كودكی است. یكی از عادات صحیحی كه از دوران كودكی باید آموزش داده شود، مصرف صبحانه كامل و سالم می‌باشد؛ زیرا صبحانه مهم‌ترین وعده غذایی روزانه است و پژوهش‌های فراوانی كه روی این مسأله انجام شده نیز حاكی از اهمیت این وعده غذایی در سلامت جسمی و روحی و جلوگیری از بیماری‌های مزمن می‌باشد. اهمیت این وعده در كودكان چشمگیر‌تر است. بدن انسان برای فعالیت روزانه به مواد غذایی و كالری نیاز دارد (مثل ماشین كه به بنزین نیازمند است).
صبح وقتی از خواب بیدار می‌شویم، بدن ما 12-10 ساعت بدون غذا بوده؛ بنابراین نیاز به یك سوختگیری اساسی و مهم به منظور فراهم آوردن انرژی و مواد مغذی لازم دارد. برای فعالیت و عملكرد مناسب بدن، مغز پیامی به نقاط مختلف می‌دهد و اندام‌ها با دریافت سیگنال مغز شروع به فعالیت می‌كنند. مغز برای عملكرد درست و مفید نیاز به دریافت انرژی از طریق گلوكز یا قندخون و ماهیچه‌های بدن نیز برای فعالیت فیزیكی نیاز به انرژی گلوكز دارند، بنابراین برای یك فعالیت سالم و داشتن احساس خوب در طول روز، قندخون باید به سطح معینی برسد و ثابت بماند.
در طول شب قندخون كاهش می‌یابد و اگر صبح این ماده به بدن نرسد، فرد در طول روز احساس خستگی و سرگیجه دارد و نمی‌تواند روی فعالیت‌های روزانه‌اش بخوبی تمركز كند و عصبانی می‌شود. در این شرایط بیشتر غذا می‌خورد و بیشتر به مواد قندی و شیرینی تمایل پیدا می‌كند و قبل از غذا خوردن به تنقلات ناسالم مثل شكلات، كیك خامه‌ای و كاكائو روی می‌آورد كه باعث چاقی نیز می‌شود.
بعضی افراد روز خود را با خوردن یك فنجان قهوه، كیك یا شیرینی یا تنقلات آغاز می‌كنند و تصورشان این است كه انرژی‌شان تأمین شده است، اما بعد از گذشت یكی دو ساعت دوباره احساس گرسنگی و ضعف می‌كنند، كافئین انرژی فوری و زیادی ایجاد می‌كند، شكر و كافئین تولید آدرنالین را در خون افزایش داده، آدرنالین گلوكز را به مغز می‌رساند و وارد خون شده و تولید انرژی می‌كند؛ اما این انرژی به سرعت و در مدت كوتاهی از بین می‌رود. به این ترتیب چند ساعت بعد از خوردن صبحانه ناسالم خستگی و گرسنگی به سراغ فرد می‌آید.
حذف صبحانه از رژیم غذایی
آزمون‌های به عمل آمده از كودكان در سنین مختلف نیز نشان می‌دهد آنهایی كه صبحانه را از رژیم غذایی خود حذف می‌كنند، در انجام تست خطاهای بیشتری دارند. همچنین میزان تحریك‌پذیری و شناخت و قدرت حافظه و یادآوری آنان نیز كاهش می‌یابد.
در مقابل، مصرف صبحانه به كودكان كمك می‌كند تا فراگیری بهتر، توجه و فعالیت و تحرك بیشتری داشته باشند و این باعث نشاط در كودكان می‌شود. صبحانه‌گریزی در كودكان، به خصوص در سنین 8-4 سال مسأله شایعی است كه نیاز به بررسی و علت‌یابی دارد. به علت اهمیت این موضوع مطالعه‌ای روی كودكان این محدوده سنی انجام شد كه هدف آن بررسی و یافتن علل صبحانه گریزی در كودكان و ارائه راه‌حل‌های عملی در جهت جلوگیری از این رفتار بود. افراد مورد بررسی در این مطالعه كودكان 8-4 ساله‌ای بودند كه حداقل یك بار به بیمارستان مفید مراجعه كرده بودند كه عادت تغذیه‌ای در آنها در مواقع سلامت كامل و در چهار فصل سال و نیز در فصل شروع مدرسه مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج این تحقیق نشان داد در مجموع اطفال بررسی شده 57 درصد صبحانه نمی‌خورند كه از این میان 53 درصد پسر و 47 درصد دختر بودند و بیشتر در دو سن خاص 5 و 8 سالگی قرار داشتند. در بررسی علل ترك صبحانه نیز این نتایج به دست آمد: 32 درصد از كودكان به علت بازیگوشی، 26 درصد به علت استرس برای رفتن به مدرسه، 23 درصد به علت تنها بودن كودك در هنگام صرف صبحانه و 19 درصد به علل نامعلوم صبحانه نمی‌خوردند. با دقت در نتایج حاصل از این پژوهش و نیز گفت‌وگوی حضوری با خانواده‌های كودكان صبحانه گریز مشخص می‌شود كه صبحانه گریزی قابل پیشگیری است و با تغییر در روش و رفتارها و تغییر در رژیم غذایی تصحیح می‌گردد؛ چنانكه 33 درصد كودكان با تغییر در رژیم به مصرف صبحانه تمایل پیدا كردند؛ بنابراین می‌توان با گنجاندن مواد غذایی متنوع جذاب و مورد علاقه كودكان در وعده صبحانه آنان را به صرف یك صبحانه كامل و سالم تشویق كرد.
بیش از 53 درصد كودكان نیز دچار مشكلات روانی و عاطفی هستند كه با مشاوره صحیح روانپزشكی و راه حل‌های كاربردی می‌توان این مشكل را از بین برد. شاغل بودن مادر و خروج زودهنگام از منزل تا حدودی روی میل به صبحانه در كودكان تأثیر دارد كه می‌باید با تغییر برنامه اصلاح شود. مثلاً زود شام خوردن و زود خوابیدن كودك و در نتیجه بموقع بیدار شدن از خواب به كودك این فرصت را می‌دهد تا در آغوش گرم خانواده با پدر و مادر صبحانه را میل كند.
